Ministerie van Algemene Zaken

Toespraak van minister-president Kok t.g.v. de herdenking van oud-minister-president Zijlstra in de Tweede Kamer, 22 januari 2002

Mevrouw de Voorzitter,

Op 29 december 2001 namen wij in Wassenaar afscheid van Jelle Zijlstra, een man van bijzondere kwaliteit en allure.

Als minister, Eerste Kamerlid, minister president, president van de Nederlandsche Bank en minister van Staat heeft hij voor ons land veel betekend.

Zijn woorden waren steeds van groot gezag, of hij nu sprak als politicus of als wetenschapper.

Zijlstra was in staat ook de meest ingewikkelde zaken helder en eenvoudig uit te leggen. Hij deed dat met een grote mate van onverstoorbaarheid. Tegelijkertijd beschikte hij over een ruime dosis relativeringsvermogen.
Soberheid was zijn handelsmerk. Ieder uiterlijk vertoon was hem vreemd.

Jelle Zijlstra verklaarde herhaaldelijk geen "homo politicus" te zijn, maar dit leek zijn gezag bij het grote publiek bepaald niet te schaden.
Jelle Zijlstra was een echte Fries en daar was hij trots op.



2

In 1938 ging hij, vanuit een, uit de economische crisis geboren, nieuwsgierigheid economie studeren aan de "Rotterdamsche Economische Hogeschool".
Volgens Zijlstra zelf waren economen uit die school altijd te herkennen aan hun hang naar relativering wat economische dogma's betreft.
In 1948 promoveerde hij op een proefschrift over de omloopsnelheid van het geld en in datzelfde jaar werd hij hoogleraar aan de VU.

Vier jaar later maakte Zijlstra zijn entree in de vaderlandse politiek.
Hij werd minister van Economische Zaken in het tweede kabinet Drees.
Net zoals op de universiteit verwierf Zijlstra zich in de Kamer al spoedig faam om zijn heldere uitleg.
Hij was een bruggenbouwer.

In 1959 werd hij Minister van Financiën: eerst in een tussenkabinet onder leiding van Beel, later in het kabinet-De Quay.
In het kader van zijn streven naar gezonde overheidsfinanciën formuleerde hij de Zijlstra norm, die de uitgaven van de overheid koppelde aan de ontwikkeling van het nationaal inkomen en de stijging van de belastinginkomsten.



3

Dit structureel begrotingsbeleid, veertig jaar geleden geïntroduceerd, is voor ons land van grote waarde gebleken.

Het deed Zijlstra wel eens een beetje pijn dat hij als minister van Financiën langzaam aan de reputatie kreeg van kille boekhouder.
Hij benadrukte dan altijd dat er niets sociaals is aan oplopende tekorten en toenemende inflatie.
In 1963 vond Zijlstra het tijd om, ondanks forse tegendruk, de actieve politiek te verlaten.
Hij werd weer hoogleraar aan de VU en tevens lid van de Eerste Kamer.

Slechts drie jaar later, in de nacht van Schmelzer, kwam het kabinet-Cals ten val. waarna Zijlstra werd gevraagd als minister president het interim kabinet te leiden. Hij fungeerde daarin tevens als minister van Financiën.
Na de verkiezingen van 1967 speelde hij nog een belangrijke rol als informateur, maar hij wilde geen minister-president meer worden.

In 1967 werd hij president van de Nederlandsche Bank en dat zou hij 14 jaar blijven.
Hij was een zeer standvastig en bekwaam president en hij had zowel nationaal als internationaal veel aanzien.



4

In 1983, spoedig na zijn pensionering als president van de Nederlandsche Bank, werd hij benoemd tot minister van Staat.

Bij de presentatie van zijn memoires in 1992 wees Zijlstra op het betrekkelijke van wat wij dag van dag tot dag gewichtig vinden.
Hij sprak van het Madurodam effect: veel dingen die op het moment vreselijk belangrijk lijken, schrompelen - achteraf bezien - ineen tot een niveau van speelgoedland.

Maar betrekkelijk of niet, in al zijn functies: wetenschapper, politicus en bankpresident, blonk Jelle Zijlstra uit. Hij was één van de groten van de naoorlogse politiek van ons land.

Namens de regering spreek ik de wens uit dat zijn echtgenote, kinderen, kleinkinderen, overige familieleden en vrienden over de kracht zullen beschikken om dit verlies te dragen. Mogen zij zich daarbij getroost weten door het besef dat zeer velen, ook andersdenkenden, met grote waardering en veel respect terugdenken aan de bijzondere bijdragen die Jelle Zijlstra heeft geleverd aan welvaart en welzijn van ons land.
Wij herdenken hem in dankbaarheid.