NKI/AvL
Het Nederlands Kanker Instituut
Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis
NKI/AvL Actueel
ACTUEEL
P E R S B E R I C H T
Ziekteverloop borstkanker beter voorspelbaar
Toepassing micro-array technologie kan helpen bij keuze behandeling
Amsterdam, 30 januari 2002 - Met DNA-technologie zijn borsttumoren die
zullen uitzaaien te onderscheiden van tumoren die dat niet doen. De
activiteit van zeventig genen voorspelt met ongeveer negentig procent
zekerheid dat een patiënt tenminste vijf jaar ziektevrij blijft. Deze
ontdekking publiceren onderzoekers van het Nederlands Kanker
Instituut/Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis (NKI/AvL) en het
Amerikaanse bedrijf Rosetta Inpharmatics in Nature van 31 januari
2002. Als deze techniek op termijn kan worden ingevoerd in de
diagnostiek, is de therapie beter af te stemmen op de individuele
patiënt. Het aantal zogenoemde 'adjuvante' behandelingen met chemo-
en/of hormoontherapie zou kunnen worden teruggebracht met dertig tot
veertig procent, zo verwachten de onderzoekers op basis van deze
eerste studie.
De studie met DNA micro-arrays bracht aan het licht dat analyse van de
activiteit van zeventig genen bruikbaar is bij het vaststellen van de
noodzakelijke behandeling. De genen vertonen een ander patroon van
activiteit in tumoren die binnen vijf jaar uitzaaien dan in
tumorcellen die dat niet of nauwelijks doen.
De micro-array technologie is toegepast op weefsels uit de tumorbank
van het NKI/AvL. Geselecteerd werden weefsels van 78
borstkankerpatiënten onder de 55 jaar (tumor
Profielen van genactiviteit voorspellen ziekteverloop
Statistische analyses van de gegevens brachten twee verschillende
patronen van genenactiviteit naar voren, die in verband staan met een
gunstig dan wel ongunstig verloop van de ziekte. Kenmerkend in de
tumoren van de patiënten die later uitzaaiingen hadden gekregen, was
de activiteit van genen die onder meer zorgen voor de celdeling en
vorming van bloedvaten (angiogenese). Met de twee gevonden profielen
van genenactiviteit kon men in negentig procent van de gevallen
correct 'voorspellen' dat een patiënt tenminste vijf jaar ziektevrij
zal blijven. Inmiddels loopt een tweede serie bepalingen in het
borstkankerweefsel van 300 andere patiënten.
Gevolgen voor behandeling
Borstkankerpatiënten jonger dan vijfenvijftig jaar en zonder
uitzaaiingen in de lymfeklieren krijgen naast chirurgie - eventueel
aangevuld met bestraling - vaak ook nog een zogenoemde 'adjuvante
behandeling'. Deze behandeling bestaat uit chemo- en/of
hormoontherapie en heeft bijwerkingen. Adjuvante behandeling
vermindert de kans op het krijgen van uitzaaiingen bij deze vrouwen
aanzienlijk. Echter, zeventig tot tachtig procent van hen zou zonder
de extra behandeling ook geen uitzaaiingen gekregen hebben. Maar omdat
men op dit moment niet kan vaststellen wie het meeste risico heeft op
het krijgen van uitzaaiingen, krijgen vrijwel alle patiënten uit deze
groep de aanvullende behandeling. Micro-array technologie, zo blijkt
nu, maakt het voor het eerst mogelijk met vrij grote zekerheid te
voorspellen welke patiënten de adjuvante therapie nodig hebben en voor
welke vrouwen de aanvullende behandeling een nodeloze last is.
Toepassing van de technologie in de diagnostiek kan dertig tot veertig
procent van de patiënten adjuvante behandeling besparen, zo is de
verwachting.
Test pas over twee jaar beschikbaar
De tests in de gepubliceerde studie hebben plaatsgevonden in het kader
van wetenschappelijk onderzoek en zijn nu niet beschikbaar voor
"routine"-diagnostiek. Het streven is de micro-array test geschikt te
maken als "routine"-procedure, zodat deze binnen enkele dagen tot een
uitslag kan leiden. De analyse en beoordeling kunnen geautomatiseerd
plaatsvinden. Onderzoekers van het NKI/AvL verwachten dat een
routinelaboratorium voor dit doel binnen twee jaar te realiseren is.
Het NKI/AvL, dat bestaat uit zowel een oncologisch ziekenhuis als een wetenschappelijk onderzoeksinstelling, heeft het voornemen een faciliteit in te richten die de diagnostiek snel kan ontwikkelen en op de markt kan brengen, zodat patiënten in heel Nederland ervan kunnen profiteren. Volgens wetenschappelijk directeur prof. dr. A. Berns lijkt samenwerking met het bedrijfsleven vooralsnog de enige manier om de investeringen die daarvoor nodig zijn bijeen te brengen.
Patent
Het in Nature gepubliceerde onderzoek is een coproductie met het
Amerikaanse bedrijf Rosetta Inpharmatics in Kirkland (Washington
D.C.). Rosetta Inpharmatics beschikt over de meest geavanceerde
technologie en bio-informatica, het NKI/AvL over een speciale
infrastructuur voor behandeling en hoogwaardig klinisch onderzoek.
Zonder de samenwerking was het voor beide partijen niet mogelijk
geweest dit onderzoek te realiseren. Rosetta Inpharmatics en het
NKI/AvL vragen gezamenlijk patent aan voor de toepassing van de
onderzoeksresultaten. Het doel van het NKI/AvL is daarmee de techniek
zo snel mogelijk toepasbaar te maken ten behoeve van kankerpatiënten.
Micro-arrays
Micro-arrays zijn kleine glasplaatjes (2 x 6 cm) waarmee men in
weefsels de activiteit van genen kan bestuderen. Het voordeel ten
opzichte van oudere technieken is dat men in een enkele bepaling de
activiteit van tienduizenden genen tegelijk kan bekijken.
Genen sturen in cellen de productie van eiwitten aan, die nodig zijn voor alle functies en processen van die cellen. In kankercellen zijn tientallen tot honderden genen ontregeld. Op een micro-array zijn tienduizenden DNA-fragmenten, elk corresponderend met een bepaald gen, in fijne rasters aangebracht. In de studie is gebruik gemaakt van arrays met 25.000 genenspots. Deze spots bestaan uit gesynthetiseerd DNA dat met behulp van een inkjetprinter op de glasplaatjes is gezet.
Als men RNA (actief genenmateriaal) uit weefsel in contact brengt met
de array, kan na een aantal behandelingen worden afgelezen welke genen
in het weefsel afwijkende activiteit vertonen. Rood lichten genen op
die in een tumor actiever zijn dan gewoonlijk en groen de genen die
minder actief zijn.
Op basis van het patroon van activiteit van specifieke genen wordt een
soort barcode gemaakt. Door classificatie worden genen die informatie
geven over het ziektebeloop geselecteerd. In het artikel in Nature is
behalve de prognostische profielen ook een scheiding naar voren
gekomen tussen borsttumoren die wel en tumoren die geen
oestrogeenreceptor hadden. Tevens werden op basis van een specifiek
profiel tumoren herkend van vrouwen die drager zijn van een mutatie in
het borstkankergen BRCA1.
Het NKI/AvL beschikt mede dankzij financiering van de Nederlandse
Kankerbestrijding/Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) zelf over een
micro-array faciliteit. Die faciliteit staat open voor
kankeronderzoekers uit heel Nederland en produceert arrays ten behoeve
van wetenschappelijk onderzoek. Het micro-array onderzoek in het
NKI/AvL wordt mede-gefinancierd vanuit het Center for Biomedical
Genetics (CBG). Het CBG is een samenwerkingsverband tussen
universiteiten en onderzoeksinstellingen op het gebied van
genoomonderzoek en wordt gefinancierd door de Nederlandse Organisatie
voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
Borstkanker
Borstkanker treft in Nederland een op de twaalf vrouwen. Kankercellen
in borstweefsel kunnen via de lymfeklieren en het bloed uitzaaien naar
andere plaatsen in het lichaam. Als het proces beperkt blijft tot de
borst en okselklieren is de ziekte goed te behandelen door chirurgisch
ingrijpen of een combinatie van operatie en bestraling (borstsparende
behandeling). Uitzaaiingen elders in het lichaam zijn echter niet
anders te behandelen dan met medicijnen (chemotherapie en/of
hormonen). Dergelijke medicijnen hebben veel bijwerkingen. Om die
reden schrijft men deze geneesmiddelen zo gericht mogelijk voor en
doet men dat liever niet als er geen uitzaaiingen zijn. Het is tot nu
toe helaas makkelijker om vast te stellen dat er uitzaaiingen zijn,
dan om uit te sluiten dat ze er niet zijn. Grote groepen patiënten
krijgen daarom uit voorzorg toch de eerdergenoemde adjuvante
behandeling.
Nature, 31 januari 2002, Volume 415, pgs 530-536.'Gene expression
profiling predicts clinical outcome of breast cancer'. Laura J. van 't
Veer, Hongyue Dai, Marc J. van de Vijver, Yudong D. He, Augustinus
A.M. Hart, Mao Mao, Hans L. Peterse, Karin van der Kooy, Matthew J.
Marton, Anke T. Witteveen, George J. Schreiber, Ron M. Kerkhoven,
Chris Roberts, Peter S. Linsley, René Bernards & Stephen H. Friend.Het
Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam & Rosetta Inpharmatics,
Kirkland WA, Verenigde Staten. top
N.a.v. dit persbericht is voor patiënten extra informatie beschikbaar.
---