Language: NL Ministerie van Buitenlandse zaken België

Category: Speech
Date: 28/03/02

Congres "Buitenlandse Politiek in België", Gent, 27 maart 2002: Toespraak van Minister Michel

1. Buitenlands beleid is een bijzonder boeiende bezigheid. Ik heb dat nu al elke dag kunnen ervaren sinds ik bijna drie jaar geleden de portefeuille van Buitenlandse Zaken toebedeeld kreeg. Weinig sectoren van het beleid zijn zo uitdagend en zo fascinerend als het buitenlands beleid.


2. Toegegeven : de voorbije drie jaar was een uitzonderlijk rijke en afwisselende periode, met het Belgisch Voorzitterschap van de Europese Unie, de terroristische aanslagen van 11 september en hun nasleep, de conferentie van Durban, het vreselijk drama dat zich afspeelt in het gebied van de Grote Meren of de heel belangrijke evolutie van Rusland en China.

Er is ook de uitdaging van de oprukkende globalisering, van de onrustwekkende internationale criminaliteit en van het niets ontziende terrorisme. Wij beleven dus boeiende, vaak ook verontrustende tijden.

3. Niet alleen het wereldbeeld van vandaag maakt buitenlands beleid zo boeiend. Mijn ervaring heeft me geleerd -en voor mij was dit een verrassing- dat buitenlands beleid meer ruimte laat voor `doen' dan algemeen wordt aangenomen. Ikzelf heb constant gepoogd -- en ik zal dat blijven doen -- om aan ons diplomatiek optreden echte inhoud en weerklank te geven, om het binnenland meer voor het buitenland te interesseren, om de burgers van ons land gevoelig te maken voor de problemen over de landsgrenzen. Dit laatste is, wat mij betreft, een heel belangrijke opdracht van al diegenen die in ons land met buitenlands beleid bezig zijn, en ik behoor daar natuurlijk toe.

Ik beschouw het als mijn opdracht, als minister van Buitenlandse Zaken, om onze burgers, als echte wereldburgers, te betrekken bij het internationale gebeuren en hen gevoelig te maken voor de problemen ver van onze dagdagelijkse,vaak pietluttige binnenlandse beslommeringen. Dit is des te belangrijker tegen de achtergrond van tendensen in onze eigen maatschappij om zich uitsluitend te concentreren op de eigen interne problemen, vaak met uitsluiting van alles wat vreemd is en ten koste van wat buitenlands is. Aandacht voor het internationale is gezond voor de interne democratie, want het verruimt de horizon.

5. Ik stel overigens met voldoening vast dat buitenlands beleid vandaag een vast gegeven geworden is in het algemeen beleid van de Regering. Het is nu ook een consensueel gegeven, dat bovendien heel veel belangstelling opwekt in media en parlement en dat steeds bredere lagen van de bevolking schijnt te beroeren.

6. Dit seminarie is een uiting van deze belangstelling en ik dank prof. Coolsaet voor zijn permanente inzet om internationale betrekkingen onder de aandacht te houden van onze bevolking. Onze burgers zijn steeds meer bezig met wat er buiten onze landsgrenzen gebeurt. Dat is goed en verheugend. Ook de overrompelende belangstelling voor het diplomatiek examen dit jaar -méér dan duizend kandidaten!- getuigt, denk ik, van die groeiende belangstelling voor het internationale bij jong afgestudeerden.

* * *

7. Tijd dus voor een persoonlijke balans.

België is uiteraard niet wat men een groot land kan noemen: wij zijn geen super-mogenheid die overal en altijd aanwezig kan zijn daar waar spanningen opduiken. Ons land is echter ook geen klein land in de zin dat het geen ambitie zou mogen koesteren om enige rol van betekenis te spelen op de internationale scène. Ik ben ervan overtuigd dat ons land invloed kàn uitoefenen, naar zijn stem kàn doen luisteren en oplossingen kàn helpen bewerkstelligen.

Hoe komt dat? Waaraan ligt dat? Waarom kan ons land deze plaats innemen?

(visie)

8. Een belangrijk gegeven in de internationale betrekkingen is visie. Visie zou ik omschrijven als de capaciteit om te anticiperen op uitdagingen en deze aldus richting te geven. In het verleden heeft ons land op belangrijke momenten aan deze visie op het internationale gebeuren gestalte gegeven.

Zoals toen het de Benelux-gedachte gestalte gaf en later toen het behoorde tot de stichtende leden van de Europese Gemeenschap die vandaag is uitgegroeid tot de Europese Unie.

De voorbije vijftig jaar zijn wij deze visie voortdurend blijven tonen in de Europese opbouw, met Europese staatslieden van formaat en met een niet aflatende diplomatieke inzet.

Daardoor hebben wij binnen Europa een invloed kunnen uitoefenen die buiten proportie stond tot de omvang van ons grondgebied of met het gewicht van onze bevolking. Ook het recent EU-voorzitterschap heeft ons de gelegenheid geboden om, in het bijzonder dank zij het debat over de Europese Conventie, de koers van de reflectie over de toekomst van Europa beslissend te helpen bepalen.

(doorzettingsvermogen)

9. Visie alleen is echter onvoldoende als de wil ontbreekt om die visie in daden en beslissingen om te zetten. In de diplomatie is ook politieke wil vereist. Vaak zelfs méér dan politieke wil. Ook vastberadenheid, doorzettingsvermogen en durf kunnen van pas komen, in bepaalde omstandigheden zelfs vermetelheid en ongeduld. Het zijn precies deze aspecten zijn die mij boeien.

Waarom zijn deze aspecten voor mij zo belangrijk?

Mijn ervaring leert mij dat het internationale gebeuren wordt gekenmerkt door een paradox. Tegenover het zich aan een hels tempo afspelend internationaal gebeuren - de feiten -, staan regels en structuren die vastliggen en onveranderbaar lijken.

Eén voorbeeld : tijdens het voorbije decennium is er een internationaal rechtsgevoel ontstaan inzake mensenrechten en het begrip rechtsstaat, waar het internationaal recht vaak geen antwoord op biedt.

In de zaak Pinochet heb ik aandacht willen vragen voor het ongerijmde van handelingen van een voormalig leider die duidelijk het internationaal rechtsgevoel hadden verstoord, maar voor dewelke naar de stand van het internationaal recht geen verantwoording kon worden gevraagd.

In de wereld van vandaag is dat een zeer spijtige vaststelling die ons niet onberoerd kan laten. Daarom ben ik blij dat ons vastberaden optreden in de zaak-Pinochet een krachtige stimulans heeft gegeven aan de internationale bewustwording van het ongerijmde van dit soort toestanden.

11. Vastberadenheid en doorzettingsvermogen in internationale betrekkingen kunnen tot resultaten leiden. Zonder deze ingesteldheid had de Europese Unie op de UNO-Conferentie tegen het racisme in Durban nooit --en voor altijd-- een pijnpunt in haar relatie met het Afrikaanse continent kunnen oplossen, dat nl. van de vraag naar compensaties voor het Europees koloniaal verleden in Afrika.

12. Ons doorzettingsvermogen heeft de Verklaring van Laken mogelijk gemaakt. Ook op de wereldconferentie voor handel in Doha hebben wij doorgezet. Onze vastberadenheid als EU-voorzitter heeft geleid tot verregaande, nooit eerder geziene Europese afspraken inzake de strijd tegen het terrorisme.

(betrouwbaarheid)

13. Een ander belangrijk begrip in de internationale betrekkingen is betrouwbaarheid. Loyaal is de partner die woord houdt, die zijn verbintenissen nakomt, waarop men in alle omstandigheden kan rekenen. Je kan dit ook standvastigheid noemen.

Ik stip dit begrip aan omdat het cruciaal is in een wereld waar verandering en aanpassing permanent aanwezig zijn. Juist in die omstandigheden heeft de wereldgemeenschap ook behoefte aan medespelers met voldoende standvastigheid om als referentie te dienen.

14. Ik denk dat ons land eens te meer in de Europese sfeer steeds blijk heeft gegeven van deze loyaliteit en betrouwbaarheid. Wij mogen daar terecht fier over zijn. Ooit noemde een schampere Mrs. Thatcher België "de beste bondgenoot van de Europese Commissie". Zij besefte toen niet dat datgene wat zij als een verwijt beschouwde voor ons een compliment betekende.

Ons land heeft immers altijd de filosofie van de EU-verdragen krachtig verdedigd, wanneer het er op aankwam de Europese Commissie, als hoedster van de verdragen, te beschermen tegen aanvallen van lidstaten die vaak aan het intergouvernementele de voorkeur gaven. Loyaliteit en betrouwbaarheid scheppen vertrouwen, en wie vertrouwen wekt kan ook invloed uitoefenen.

Een Europees voorzitterschap is een unieke gelegenheid om deze betrouwbaarheid in daden om te zetten. Vorig jaar heeft ons land -voor de elfde keer in de geschiedenis van Europa - een dergelijk voorzitterschap uitgeoefend.

Wij genieten van een uitstekende reputatie inzake Europese voorzitterschappen omdat onze partners steeds opnieuw ervaren dat een Belgische voorzitter naar hen luistert, beschikbaar is voor de partners en zelfs zijn eigen nationale belangen kan ter zijde schuiven in het Europese belang Kortom : de Belgen zijn loyale EU-voorzitters.

* * *

15. Gewapend met deze ingesteldheid, met visie, vastberadenheid en betrouwbaarheid, welke zijn de terreinen waar ons land zich bijzonder wil op concentreren?

(Europa)

Er is in de eerste plaats Europa. Ons jongste EU-voorzitterschap was een succes. Dit is geen uiting van zelfvoldaanheid, maar ik hoor dat door anderen zeggen. Maar laten wij onze blik naar de toekomst richten. Wat zijn de uitdagingen die ons te wachten staan? 16. In de eerste plaats een verontrustend gebrek aan belangstelling bij de publieke opinie binnen de Europese Unie en ook in de kandidaat-lidstaten. Binnen de Europese Unie is de steun voor het Europees project tot 50 % gezakt. Bij de laatste verkiezingen voor het Europees Parlement lag de participatiegraad op amper 40 %. Toch mag dit ons niet defaitistisch stemmen.

17. Hier ligt een opdracht voor de Conventie, die Europa opnieuw in lijn moet brengen met de gevoeligheden van de Europese burger. Deze smeekt om meer transparantie, om meer duidelijkheid in de verantwoordelijkheden van Commissie, Raad en lidstaten, om meer vereenvoudiging. Deze verzuchtingen van de burgers zijn volledig te begrijpen.

De Conventie die tijdens de Europese Raad van Laken opgericht werd, kan een antwoord bieden op deze verzuchtingen. De Conventie is een echt novum, omdat zij een totaal nieuwe methode inbrengt in het Europese besluitvormingsproces. Zij onttrekt de reflectie over de toekomst van Europa aan de exclusieve greep van de regeringen van de lidstaten om ze te openen naar de parlementen en de civiele maatschappij. Ook de kandidaat-leden zijn erbij betrokken. De Conventie zal een echt klankbord moeten worden tussen de burgers en hun instellingen. Het komt er voor de Conventie nu op aan om de werkzaamheid van deze methode te bewijzen.

18. Tijdens ons Voorzitterschap heeft ook het Europees buitenlands beleid aan legitimiteit en slagkracht gewonnen. Europa heeft krachtig bijgedragen tot het totstandkomen van een wereldwijde coalitie tegen het internationaal terrorisme.

In de Balkan zit Europa voortaan "in the driving seat". In het Midden-Oosten zijn wij een onmisbare gesprekspartner. Op de Conferentie van Durban hebben wij onze beslissende invloed getoond. De EU heeft permanente dialoogstructuren met alle belangrijke regio's en landen van de wereld.

19. Wat betekent dit alles voor ons land?

Ik zou antwoorden: wij zullen een niet aflatend Europees engagement blijven tentoonspreiden, ons resoluut voor Europa blijven inzetten, in de lijn van wat onze partners van ons mogen verwachten.

(Afrika)

20. Afrika is een ander actieterrein.

Van alle continenten is het Afrikaanse datgene dat wij het best kennen en dat het meest nabij is. Ons verleden in centraal Afrika kende momenten van lief en leed.

Juist daarom bestaan er, ook vandaag nog, sterke gevoelsmatige banden. Het is een blijk van verantwoordelijkheidszin dat ons land de kennis van en ervaring met dit gedeelte van het continent benut om naar oplossingen te zoeken voor het grenzeloos menselijk leed en voor de etnische en politieke spanningen in deze regio.

21. De internationale gemeenschap verwacht dat van ons. Als verantwoordelijke medespeler op het internationale toneel, hebben wij geen andere keuze dan op deze verwachting in te gaan.

Wij doen dat ook. Ons beleid in het gebied van de Grote Meren is voluntaristisch en getuigt van solidariteit met de lokale bevolking. Omdat wij met alle partijen praten, hebben wij ook het vertrouwen van iedereen. Dat is belangrijk.

In het Actieplan voor stabiliteit in het gebied van de Grote Meren heeft de regering een visie ontwikkeld voor haar optreden, onze aanwezigheidspolitiek in de regio tijdens de voorbije maanden bewijst onze politieke wil om te helpen oplossingen naderbij te brengen.

Wij doen dit belangeloos. Ons land heeft geen dubbele agenda in de regio. Wat wij doen, doen wij in het belang van de lokale bevolking. Ik denk dat wij aldus als betrouwbare partners overkomen bij alle betrokken partijen. Dit alles geeft ons invloed en gezag van spreken, in het belang van stabiliteit en vrede in de regio.

(solidariteit en rechtvaardigheid wereldwijd : de ethische dimensie)

22. Sinds mijn aantreden als minister van Buitenlandse Zaken heb ik de ethische dimensie in de internationale betrekkingen hoog op de agenda geplaatst. Waarom?

In ons deel van de wereld hebben wij niet alleen een hoge graad van welvaart weten op te bouwen, maar ook een hoge graad van bescherming van fundamentele menselijke waarden. Tot deze waarden behoren de principes van de democratie en van de rechtsstaat, de mensenrechten en onze fundamentele vrijheden.

23. Het is juist de miskenning van deze waarden die in vele landen en regio's bijdraagt tot onderontwikkeling, uitbuiting en vernedering. Ik geloof zeer sterk in de band tussen economische en menselijke ontwikkeling.

Vrede en ontwikkeling die zo belangrijk zijn voor ons aller welvaart, kunnen niet gedijen zonder democratische structuren en rechtsstaat.

24. Kijk maar naar die landen waar de rechtsstaat gefaald heeft: corruptie en zwarte handel halen er de bovenhand en ruïneren er in een mum van tijd het economisch leven. Het ontzeggen van rechten aan de burgers leidt er tot mensonterende toestanden. Zoals wij de plicht hebben bij te dragen tot economische ontwikkeling, zo ook hebben wij de plicht bij te dragen tot menselijke ontwikkeling. En menselijke ontwikkeling is slechts denkbaar als menselijke waarden tot volle recht kunnen komen.

Opkomen voor de eerbiediging van mensenrechten is opkomen voor de erkenning van het individu aan wie deze mensenrechten worden ontzegd. Opkomen voor mensenrechten gaat dus naar de kern van het humanisme. Daarom vind ik de strijd voor de mensenrechten zo belangrijk.

Toegegeven : deze strijd is nog ongelijk. Regimes die de mensenrechten of democratische principes niet willen eerbiedigen, kunnen zich in internationale fora nog steeds verschuilen achter talloze procedureregels of kunnen terugvallen op onnatuurlijke allianties met gelijkgestemden om veroordelingen te ontlopen. Ook dit vereist onze aandacht.

25. Toch wil ik hier waarschuwen voor een beleid van `twee maten en twee gewichten'.

Soms kan de indruk ontstaan dat Europa meer begrip toont voor de enen in vergelijking met de anderen.

Zo durf ik de vraag stellen of wij met Afrikaanse landen steeds hetzelfde geduld hebben getoond als met niet-Afrikaanse, wanneer het erop aankwam hen te beoordelen op het vlak van de mensenrechten.

26. Het is op dit domein van de ethische dimensie van de internationale betrekkingen dat, méér nog dan elders, duidelijk wordt hoezeer van de diplomatie van vandaag méér verwacht wordt dan gewoon maar "vertegenwoordigen, onderhandelen en verslag uitbrengen". Hier wordt van de diplomaat verwacht dat hij zich met hart en ziel engageert als pleitbezorger van waarden en principes die heel belangrijk zijn ter bevordering van welvaart en welzijn.

27. Een enthousiast segment van onze bevolking voelt zich traditioneel zeer sterk betrokken bij deze ethische dimensie van onze diplomatie, zowel vanuit de invalshoek van de mensenrechten als vanuit die van de ontwikkelingsproblematiek. Het verheugt mij dat deze ethische dimensie ook steeds vaker opduikt in het debat over de wereldhandel. Deze betrokkenheid komt tot uiting via niet-gouvernementele organisaties. Aldus ontstaat een dialoog, wat een verrijking betekent voor het gevoerde beleid.

(een nieuwe kijk op de bilaterale diplomatie)

28. Ook in de wereld van vandaag blijven bilaterale kanalen belangrijk voor het behartigen van onze belangen overzee.

Wij zijn een handelsnatie en hebben die roeping meegekregen met de geschiedenis. Kijk maar naar de gildehuizen in deze middeleeuwse stad Gent. Zij getuigen van ons mercantiel verleden.

Vandaag voeren wij dagelijks voor méér dan 500 miljoen Euro uit. Wij zijn wereldkampioen inzake goederenexport per capita.

29. Wij zijn niet alleen een handelsnatie, wij zijn ook een uitstekende locatie voor buitenlandse investeerders. Met onze zee- en luchthavens en onze uitstekende transportinfrastructuur te land zijn wij een vervoer- en transitland bij uitstek. Voor een land zoals het onze moét bilaterale diplomatie een zeer sterke economische dimensie hebben. Zij kan aldus bijdragen tot welvaart, tewerkstelling en groei, en haar toegevoegde waarde wordt een evidentie.

30. Ook ontwikkelingssamenwerking is een belangrijk aspect van ons buitenlands beleid, en dus van onze aanwezigheid overzee en van onze bilaterale relaties met sommige landen. Ook cultuur en onderwijs lenen zich uitstekend tot bilaterale samenwerking.

31. De bilaterale betrekkingen zijn natuurlijk de sector bij uitstek voor een goede samenwerking van de federale overheid met Gewesten en Gemeenschappen.

32. ei het al: op de internationale scène komt het er op aan invloed te verwerven. In een context van globalisering moeten wij ervaren dat dit voor een land zoals het onze niet steeds gemakkelijk is zonder de steun van anderen.

En naarmate onze wereld groter wordt door het wegvallen van grenzen, wordt het spel ook vaak ruwer.

Daarom is het van des te meer belang om nauwe banden te onderhouden met landen waar wij kunnen op rekenen. Hier werkt een efficiënte bilaterale diplomatie ondersteunend.

33. De vluchtelingenstromen uit onze oost- en zuidflank houden geen rekening met bestaande grenzen en beroeren steeds meer onze bevolking. Goede bilaterale afspraken inzake de vluchtelingenproblematiek kunnen de migratie naar landen zoals het onze afremmen.

34. Hetzelfde kan worden gezegd van de internationale criminaliteit, die zo vaak een hand heeft in de internationale immigratie en mensenhandel waar ook ons land mee te kampen heeft.

35. En wij weten allen hoezeer milieuaspecten meespelen in onze bilaterale relaties met Nederland.

36. Deze en andere effecten van het nieuwe wereldbeeld in onze diplomatieke actie integreren is ook een uitdaging voor onze diplomatie van vandaag. Er is behoefte aan dit soort `new bilateralism', daarmee bedoel ik een bilateraal beleid dat deze nieuwe uitdagingen als een volwaardig gegeven opneemt in onze bilaterale betrekkingen.

37. Twee regio's springen in het oog voor deze nieuwe vorm van bilateralisme. In de eerste plaats Oost- en Centraal-Europa, omdat deze landen morgen onze partners zullen zijn in een uitgebreide Unie. Maar ook de zuidflank van de Middellandse Zee, omdat de gebeurtenissen van 11 september de behoefte hebben blootgelegd aan een open en allesomvattend dialoog met de bevolking van deze landen.

* * *

Dames en Heren,
Beste studenten,

38. Ik ben dit congres dankbaar dat ik mijn persoonlijke kijk heb kunnen geven over buitenlandse politiek.

Ik ben ervan overtuigd dat buitenlands beleid ook voor ons land een instrument kan zijn om op het internationaal toneel assertief in te spelen op verzuchtingen die binnen onze eigen maatschappij leven, om waarden te verdedigen die ons nauw aan het hart liggen en om belangen te promoten die onze welvaart bepalen.

Evenzeer ben ik er van overtuigd dat ons land op de internationale scène zijn plaats kan opeisen: waar harde beslissingen worden genomen, is het van belang dat wij er bij zijn.

Ons land is present op de wereldscène. Zijn rol wordt gewaardeerd.

39. Ik wil hier een oproep doen, in het bijzijn van deze schare jongeren, om actieve belangstelling en solidariteit te blijven tonen voor wat er achter onze eigen landsgrenzen gebeurt. Dat is gezond voor een evenwichtige benadering van onze wereld en ook voor onze interne democratie.

donderdag 28 maart 2002