"Versterk waakhondenfunctie
in integriteitszaken"
De NVJ acht het wenselijk dat de zogenoemde watchdog-functie van de
media in integriteitszaken wordt versterkt. Slechts enkele media
hebben op dit moment een specifiek aangewezen onderzoeksjournalist in
dienst. Toch zou het raadzaam zijn als per redactie twee
researchjournalisten aangesteld zouden worden. Aldus algemeen
secretaris Hans Verploeg in een hoorzitting van GRECO, de werkgroep
van Europese staten tegen corruptie.
Wat is de rol van de Nederlandse pers in het vroegtijdig signaleren en
blootleggen van corruptie- en fraudezaken in vergelijking met de
omringende landen? Is er in Nederland minder corruptie dan in andere
West-Europese landen of ligt er een deken over het land die corruptie
afdekt? Met een aantal voorbeelden wees Hans Verploeg de Europese
visitatiecommissie op mogelijk corruptieverhullende aspecten van de
Nederlandse samenleving. Er bestaat nog altijd een nationaal en
internationaal beeldmerk van een calvinistische functionerende
samenleving waarin corruptie niet voorkomt.
Voor een verschil met de omringende Europese landen verwees Verploeg
de GRECO-visitatiecommissie naar een eerdere interessante publicatie
van de journalist Joep Dohmen in NRC Handelsblad over corruptie.
Dohmen haalt het bestaan van het zogenaamde coalitiemodel in de
politieke structuren aan als een van de redenen waardoor er minder
bekend zou kunnen worden. Na verkiezingen spruiten nieuwe machthebbers
deels voort uit de daarvoor zittende regering of gemeenteraad. De
behoefte om mogelijke fraude of corruptieschandalen van de voorgangers
in het openbaar aan de kaak te stellen, wordt daardoor sterk beperkt.
Een derde verhullend element is de openheid en transparantheid die
onze samenleving zou suggereren. Deze gevoelsmatig geconstateerde
openheid kan leiden tot gemakzucht bij publiek, maar ook bij de media:
"als er corruptie zou zijn dan komt dat heus wel aan de oppervlakte".
Niettemin geeft de Wob een instrument om achter de beslotenheid van de
bestuursstructuren te kijken. Enkele affaires zijn op die manier door
media aan de kaak gesteld.
Wel blijkt uit onderzoek van de VU-professor Huberts dat van de
honderden gevallen van corruptie in Nederland slechts 15 tot 20
procent tot strafzaken leidt. Enerzijds zou het opsporingsapparaat
onvoldoende zijn uitgerust en anderzijds is de aangiftebereidheid niet
groot.
Bouwwereld
De Greco-commissie bleek ook bijzonder geïnteresseerd naar de rol van
de media bij de deal die uiteindelijk is gesloten tussen Justitie en
de bouwwereld rond onregelmatigheden bij de aanleg van de
Schiphollijn. Hoe is het mogelijk dat de media zo'n zaak dan loslaten?
Ook werden vragen gesteld naar de rol van de media in het coveren van
Hollandse multinationals en hun mogelijke betrokkenheid bij corruptie
in andere landen.
Een andere vraag betreft de invloed van de grote misdaad op het
politie- en justitieapparaat alsmede de media. Mede gehoord een aantal
hoofdredacteuren en enkele onderzoeksjournalisten kon de algemeen
secretaris zich niet aan de indruk onttrekken dat waar het gaat om
corruptie, fraude en andere integriteitszaken de media soms als
doorgeefluik functioneren. Zij worden vaak op de hoogte gesteld door
ambtenaren en of anderen die feiten of een affaire wensen te lekken.
De media lijken soms te weinig in staat langdurig geld en menskracht
te investeren in langlopend onderzoek naar corruptie. Ook het rond
krijgen van de bewijsvoering en het werken met bronnen die absoluut
anoniem wensen te blijven, maakt het voor media bijzonder moeilijk
door te gaan in affaires waar ook Justitie niet doorheen breekt of tot
een vergelijk komt. Overigens blijkt uit onderzoek van de Vrije
Universiteit dat er van mogelijke betrokkenheid van journalisten bij
corruptie en fraude geen sprake is.
Researchjournalisten
De watchdogfunctie van de media zou volgens Verploeg moeten worden
versterkt. Hij pleit voor het aanstellen van bijvoorbeeld twee
researchjournalisten per redactie. Een speciaal onderzoeksteam van De
Limburger enkele jaren geleden leidde meteen tot het bekend worden van
veel meer integriteitszaken en corruptie. Niettemin blijkt dat nieuws
op regionaal niveau vaak niet doordringt tot landelijk niveau, tot
ergernis van de regionale kranten.
De Nederlandse mediasector kampt met krap bemeten redacties als gevolg
van de groeiende rendementsdruk en advertentiedip. Tijd en financiële
ruimte voor intensieve researchjournalistiek, ook op lokaal en
regionaal niveau ontbreekt bij veel media. De NVJ hoopt binnenkort in
gesprek met de nieuwe staatssecretaris voor mediazaken, Van Leeuwen,
ook over dit aspect van gedachten te wisselen.
Nederlandse Vereniging van journalisten