Nederlandse Vereniging van journalisten

"Versterk waakhondenfunctie
in integriteitszaken"

De NVJ acht het wenselijk dat de zogenoemde watchdog-functie van de media in integriteitszaken wordt versterkt. Slechts enkele media hebben op dit moment een specifiek aangewezen onderzoeksjournalist in dienst. Toch zou het raadzaam zijn als per redactie twee researchjournalisten aangesteld zouden worden. Aldus algemeen secretaris Hans Verploeg in een hoorzitting van GRECO, de werkgroep van Europese staten tegen corruptie.

Wat is de rol van de Nederlandse pers in het vroegtijdig signaleren en blootleggen van corruptie- en fraudezaken in vergelijking met de omringende landen? Is er in Nederland minder corruptie dan in andere West-Europese landen of ligt er een deken over het land die corruptie afdekt? Met een aantal voorbeelden wees Hans Verploeg de Europese visitatiecommissie op mogelijk corruptieverhullende aspecten van de Nederlandse samenleving. Er bestaat nog altijd een nationaal en internationaal beeldmerk van een calvinistische functionerende samenleving waarin corruptie niet voorkomt.
Voor een verschil met de omringende Europese landen verwees Verploeg de GRECO-visitatiecommissie naar een eerdere interessante publicatie van de journalist Joep Dohmen in NRC Handelsblad over corruptie. Dohmen haalt het bestaan van het zogenaamde coalitiemodel in de politieke structuren aan als een van de redenen waardoor er minder bekend zou kunnen worden. Na verkiezingen spruiten nieuwe machthebbers deels voort uit de daarvoor zittende regering of gemeenteraad. De behoefte om mogelijke fraude of corruptieschandalen van de voorgangers in het openbaar aan de kaak te stellen, wordt daardoor sterk beperkt. Een derde verhullend element is de openheid en transparantheid die onze samenleving zou suggereren. Deze gevoelsmatig geconstateerde openheid kan leiden tot gemakzucht bij publiek, maar ook bij de media: "als er corruptie zou zijn dan komt dat heus wel aan de oppervlakte". Niettemin geeft de Wob een instrument om achter de beslotenheid van de bestuursstructuren te kijken. Enkele affaires zijn op die manier door media aan de kaak gesteld.
Wel blijkt uit onderzoek van de VU-professor Huberts dat van de honderden gevallen van corruptie in Nederland slechts 15 tot 20 procent tot strafzaken leidt. Enerzijds zou het opsporingsapparaat onvoldoende zijn uitgerust en anderzijds is de aangiftebereidheid niet groot.

Bouwwereld
De Greco-commissie bleek ook bijzonder geïnteresseerd naar de rol van de media bij de deal die uiteindelijk is gesloten tussen Justitie en de bouwwereld rond onregelmatigheden bij de aanleg van de Schiphollijn. Hoe is het mogelijk dat de media zo'n zaak dan loslaten? Ook werden vragen gesteld naar de rol van de media in het coveren van Hollandse multinationals en hun mogelijke betrokkenheid bij corruptie in andere landen.
Een andere vraag betreft de invloed van de grote misdaad op het politie- en justitieapparaat alsmede de media. Mede gehoord een aantal hoofdredacteuren en enkele onderzoeksjournalisten kon de algemeen secretaris zich niet aan de indruk onttrekken dat waar het gaat om corruptie, fraude en andere integriteitszaken de media soms als doorgeefluik functioneren. Zij worden vaak op de hoogte gesteld door ambtenaren en of anderen die feiten of een affaire wensen te lekken. De media lijken soms te weinig in staat langdurig geld en menskracht te investeren in langlopend onderzoek naar corruptie. Ook het rond krijgen van de bewijsvoering en het werken met bronnen die absoluut anoniem wensen te blijven, maakt het voor media bijzonder moeilijk door te gaan in affaires waar ook Justitie niet doorheen breekt of tot een vergelijk komt. Overigens blijkt uit onderzoek van de Vrije Universiteit dat er van mogelijke betrokkenheid van journalisten bij corruptie en fraude geen sprake is.

Researchjournalisten
De watchdogfunctie van de media zou volgens Verploeg moeten worden versterkt. Hij pleit voor het aanstellen van bijvoorbeeld twee researchjournalisten per redactie. Een speciaal onderzoeksteam van De Limburger enkele jaren geleden leidde meteen tot het bekend worden van veel meer integriteitszaken en corruptie. Niettemin blijkt dat nieuws op regionaal niveau vaak niet doordringt tot landelijk niveau, tot ergernis van de regionale kranten.
De Nederlandse mediasector kampt met krap bemeten redacties als gevolg van de groeiende rendementsdruk en advertentiedip. Tijd en financiële ruimte voor intensieve researchjournalistiek, ook op lokaal en regionaal niveau ontbreekt bij veel media. De NVJ hoopt binnenkort in gesprek met de nieuwe staatssecretaris voor mediazaken, Van Leeuwen, ook over dit aspect van gedachten te wisselen.