04 sep 2002
Nummer 110 3 september 2002
Bouw nieuw ruimte-instrument HIFI van start
Herschel satelliet
Hoge eisen
Drietraps bouwplan
Koelvat
Klinknagels
Mixers
Uitdaging
Uitnodiging aan de pers
Noot voor de pers:
Bij de Groningse vestiging van Stichting RuimteOnderzoek Nederland
(SRON) start vrijdag 13 september 2002 officieel de bouw-fase van
het HIFI-project. HIFI staat voor Heterodyne Instrument for Far
Infrared. Het project behelst het vervaardigen van een nieuw
sterrenkundig instrument, dat over enkele jaren met een Europese
raket naar een ver punt in de ruimte wordt gelanceerd.
Het belangrijkste deel van HIFI heeft ongeveer de afmetingen van een flinke campingkoelbox en weegt niet meer dan zo'n zeventig kg. Toch werken aan de constructie van dit onderdeel 25 wetenschappelijke instituten uit twaalf landen mee. De kosten van het hele project worden op ongeveer 150 miljoen euro geschat.
Herschel satelliet
HIFI zal met nog twee andere instrumenten het wetenschappelijk hart
vormen van de Herschel Space Observatory. Deze infrarood satelliet
van de Europese ruimtevaart organisatie ESA zet het werk voort van
IRAS en ISO, projecten waarbij SRON ook betrokken was. Herschel
wordt in 2007 met een Ariane raket gelanceerd en naar een plaats
1,5 miljoen km van de aarde gebracht. Vanuit deze verre locatie,
het zogenaamde Lagrange punt L2, heeft de satelliet een vrij
uitzicht op het heelal zonder dat het gezichtsveld door de aardbol
wordt beperkt. Onderzoek naar de vorming van nieuwe sterren uit
ijle wolken gas en stof staat op het verlanglijstje van
sterrenkundigen.
Hoge eisen
HIFI moet het geweld en de trillingen van de lancering kunnen
doorstaan en werken onder extreme condities van druk en
temperatuur. Wat kwaliteit en duurzaamheid betreft moet HIFI dus
aan hoge eisen voldoen. Een slim ontwerp met veel ingebouwde
foutbestendigheid en heel veel testen vooraf moeten er voor zorgen
dat het instrument jarenlang foutloos blijft functioneren.
Drietraps bouwplan
Van HIFI worden drie exemplaren gebouwd. Het eerste is een
oefenversie. Die wordt komend jaar in elkaar gezet. Daarna, als
alle problemen zijn opgelost en men de techniek volledig onder de
knie heeft, komt het kwalificatiemodel aan de beurt. Dat moet
bewijzen dat alles in de satelliet past en gelanceerd kan worden.
Pas daarna bouwt men nog eens een echt vluchtmodel dat wordt
afgeleverd bij ESA.
Koelvat
Om te voorkomen dat het instrument straling meet die van het
apparaat zelf afkomstig zijn, moeten de metingen plaatsvinden op
bijzondere lage temperaturen. Bepaalde gedeelten van het instrument
moeten op 4 graden Kelvin (-269°C) worden gehouden, andere op 10
graden Kelvin (-263°C). Daarom wordt HIFI ingebouwd in een
zogenaamde cryostaat, een koelvat waarin dit soort extreme
temperaturen bereikt kunnen worden. Ook tijdens de bouw is al een
cryostaat nodig om te testen of onderdelen ook functioneren bij
deze lage temperaturen.
Klinknagels
SRON is aangewezen als principal investigator van het HIFI-project,
zoiets als de hoofdaannemer. Een belangrijk deel van het werk
gebeurt bij de SRON vestigingen in Groningen en Utrecht, maar ook
de TU Delft, TNO-TPD en Dutch Space zijn in Nederland bij de
constructie betrokken, alsmede ingenieurs van ontwerpbureau MECON.
Bij Dutch Space in Leiden worden de aparte onderdelen van de
aluminium kast met klinknagels in elkaar gezet. Deze 'oude'
techniek is volledig nieuw in de ruimtevaart.
Mixers
HIFI krijgt de taak om ver-infrarode straling verdeeld over zeven
frequentiebanden op te vangen en door te leiden naar een
spectrometer. Voordat het signaal daar aankomt wordt het
gedistribueerd over een veertiental mixers. De mixers hebben een
functie die enigszins vergelijkbaar is met die van een FM
radio-ontvanger. Een mixer zet het ontvangen signaal namelijk over
naar een lagere frequentie. Net als bij de FM radio geldt dat de
ontvangst hierdoor zuiverder wordt en het signaal beter versterkt
en verwerkt kan worden.
Uitdaging
Voor het overige lijken de mixers totaal niet op radio-ontvangers.
Hun werking berust op geavanceerde fysica en de ontwikkeling ervan
was tot voor enkele jaren niet mogelijk. Vier mixers worden bij
SRON gemaakt, de andere komen van wetenschappelijke instituten in
Frankrijk, Duitsland, Zweden en de VS. HIFI is niet alleen een
wetenschappelijke uitdaging. Ook de organisatie en de onderlinge
afstemming vergen het nodige van de Groningse projectleiding.
SRON is een NWO stichting met vestigingen in Utrecht en Groningen. SRON Groningen werkt nauw samen met het sterrenkundige Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Bij de ontwikkeling en bouw van HIFI zijn ook een aantal Noord-Nederlandse bedrijven betrokken, zoals het Groningse bedrijf WITEC uit Ter Apel.
Begin pagina
Uitnodiging aan de pers
U wordt van harte uitgenodigd voor het bijwonen van de officiële
opening op 13 september.
Interviews kunnen het makkelijkst voorafgaand aan de opening worden
gehouden.
Plaats: Zernikegebouw, zaal ZG-15, Landleven 12, Groningen. Tijd:
15.00-16.45 uur.
Programma
Vanaf 15.00 uur: ontvangst
15.30-16.30 uur: diverse sprekers over HIFI-project en het project
in relatie tot de wetenschappelijke en economische omgeving
16.30 uur: starthandeling.
Daarna afsluiting met informeel samenzijn met hapje en drankje.
Begin pagina
Noot voor de pers:
Meer informatie: dr.ir Gert de Lange, projectwoordvoerder, tel.
(050)363 40 51/40 74, e-mail g.de.lange@sron.rug.nl (werk). Zie
ook: www.sron.nl
Begin pagina