Katholieke Universiteit Nijmegen

Omvangrijk Nijmeegs Celanproject na 15 jaar voltooid

Duitse vertaling brieven Paul Celan aan Diet Kloos-Barendregt Twaalf brieven en een aantal gedichten stuurde de joodse dichter Paul Celan zijn Nederlandse vriendin Diet Kloos-Barendregt in de jaren 1949-1950. De dichter die het werkkamp overleefde en na zijn vlucht uit Oost-Europa eindelijk een veilig heenkomen meende te vinden in Parijs, wordt achtervolgd door de leegte. Hij bevindt zich, zoals hij in een van zijn brieven schrijft, op een punt waar de levenslijn in zijn hand voor de tweede maal afbreekt, ´"een punt waarvan ik me van mezelf afsplits". Daarover te spreken valt hem moeilijk. Maar bij Diet Kloos vindt hij een toegewijd - want ingewijd - oor. Zij weet wat het betekent om opnieuw te moeten beginnen: toen de nazi´s haar man vermoordden, was zij twintig jaar.
In de jaren van zoeken naar een nieuw begin, ontmoetten Paul Celan en Diet Kloos elkaar in Parijs. Er ontstond een innige vriendschap, die onder meer tot uitdrukking kwam in de brieven en gedichten. Daaronder bevond zich ook de beroemde ´Todesfuge´, ook wel de ´Guernica´ van de Duitse literatuur genoemd.
De Nijmeegse germanist, filosoof en Celankenner, Paul Sars promoveerde in 1993 op het werk van de Duitse dichter. Onderdeel van het proefschrift - dat indertijd nog niet openbaar mocht worden gemaakt - vormden de twaalf brieven. Sars had toestemming ze te gebruiken voor de wetenschap. Hij documenteerde ze zorgvuldig en voorzag ze van commentaar. In 1999 verschenen ze in een Nederlandse uitgave. Deze maand verschijnt bij Suhrkamp Verlag, de Duitse boekuitgave, met tal van foto's. En daarmee is het project van de ontsluiting van de brieven voltooid.

Presentatie 20 september

Vrijdag 20 september wordt het boek gepresenteerd door A.F.Th. van der Heijden in boekhandel Roelants / voorheen De oude Mol. A.F.Th. van der Heijden heeft een persoonlijke en literaire band met deze brieven van Celan. In zijn roman `Asbestemming' (1994) verwijst hij onder de dagtekening van maandag 14 juni 1993 naar Paul Celans "Todesfuge"; het is daags voor het overlijden van zijn vader, aan wie deze roman is gewijd. Omdat een typoscript van "Todesfuge" deel uitmaakt van Celans brieven aan Diet Kloos, vormt de `fuga van de dood' een evenzo wrange als betekenisvolle verbindende schakel. Naar aanleiding van de Nederlandse uitgave van de brieven (uitgeverij Lubberhuizen 1999) schreef A.F.Th. van der Heijden op 10 september 1999: "Ik was al een bewonderaar van Paul Celan, maar nu koester ik ook vriendschappelijke gevoelens voor hem. Mijn favoriete brief is de tweede, die van 23 augustus '49 - niet alleen omdat hij over de Tijd gaat, ook vanwege de naoorlogse sfeer van St. Germain die in enkele zinnen wordt opgeroepen (`Strange fruit'!)."

"Todesfuge" geëxposeerd in het Jüdisches Museum Berlin

Bij gelegenheid van het verschijnen van "Du mußt versuchen, auch den Schweigenden zu hören" heeft Diet Kloos het typoscript van "Todesfuge" dat Paul Celan haar in augustus 1949 heeft geschonken, voor drie maanden in bruikleen gegeven aan het joodse museum in Berlijn. Het door architect Daniel Libeskind gebouwde museum is gewijd aan de geschiedenis van de joden in Duitsland (`2000 Jahre Deutsch-Jüdische Geschichte') en is vermaard om zijn architectonische bijzonderheden, inclusief de Paul Celan-Hof, een binnenplaats of plein, ontworpen naar de grondlijnen van een ets van Gisèle Celan-Lestrange bij een gedicht van Paul Celan.
Dat "Todesfuge" vanaf 8 november 2002 in Berlijn ten toon wordt gesteld is een gebeurtenis met historische lading. Want als zeventienjarige student reisde Paul Celan van 9 op 10 november 1938 per trein van Czernowitz naar Parijs, waarbij hij enkele uren vóór de beruchte >ReichskristallnachtGuernica 13-9-2002