Omvangrijk Nijmeegs Celanproject na 15 jaar voltooid
Duitse vertaling brieven Paul Celan aan Diet Kloos-Barendregt
Twaalf brieven en een aantal gedichten stuurde de joodse dichter Paul
Celan zijn Nederlandse vriendin Diet Kloos-Barendregt in de jaren
1949-1950. De dichter die het werkkamp overleefde en na zijn vlucht
uit Oost-Europa eindelijk een veilig heenkomen meende te vinden in
Parijs, wordt achtervolgd door de leegte. Hij bevindt zich, zoals hij
in een van zijn brieven schrijft, op een punt waar de levenslijn in
zijn hand voor de tweede maal afbreekt, ´"een punt waarvan ik me van
mezelf afsplits". Daarover te spreken valt hem moeilijk. Maar bij Diet
Kloos vindt hij een toegewijd - want ingewijd - oor. Zij weet wat het
betekent om opnieuw te moeten beginnen: toen de nazi´s haar man
vermoordden, was zij twintig jaar.
In de jaren van zoeken naar een nieuw begin, ontmoetten Paul Celan en
Diet Kloos elkaar in Parijs. Er ontstond een innige vriendschap, die
onder meer tot uitdrukking kwam in de brieven en gedichten. Daaronder
bevond zich ook de beroemde ´Todesfuge´, ook wel de ´Guernica´ van de
Duitse literatuur genoemd.
De Nijmeegse germanist, filosoof en Celankenner, Paul Sars promoveerde
in 1993 op het werk van de Duitse dichter. Onderdeel van het
proefschrift - dat indertijd nog niet openbaar mocht worden gemaakt -
vormden de twaalf brieven. Sars had toestemming ze te gebruiken voor
de wetenschap. Hij documenteerde ze zorgvuldig en voorzag ze van
commentaar. In 1999 verschenen ze in een Nederlandse uitgave. Deze
maand verschijnt bij Suhrkamp Verlag, de Duitse boekuitgave, met tal
van foto's. En daarmee is het project van de ontsluiting van de
brieven voltooid.
Presentatie 20 september
Vrijdag 20 september wordt het boek gepresenteerd door A.F.Th. van der
Heijden in boekhandel Roelants / voorheen De oude Mol.
A.F.Th. van der Heijden heeft een persoonlijke en literaire band met
deze brieven van Celan. In zijn roman `Asbestemming' (1994) verwijst
hij onder de dagtekening van maandag 14 juni 1993 naar Paul Celans
"Todesfuge"; het is daags voor het overlijden van zijn vader, aan wie
deze roman is gewijd. Omdat een typoscript van "Todesfuge" deel
uitmaakt van Celans brieven aan Diet Kloos, vormt de `fuga van de
dood' een evenzo wrange als betekenisvolle verbindende schakel.
Naar aanleiding van de Nederlandse uitgave van de brieven (uitgeverij
Lubberhuizen 1999) schreef A.F.Th. van der Heijden op 10 september
1999: "Ik was al een bewonderaar van Paul Celan, maar nu koester
ik ook vriendschappelijke gevoelens voor hem. Mijn favoriete brief is
de tweede, die van 23 augustus '49 - niet alleen omdat hij over de
Tijd gaat, ook vanwege de naoorlogse sfeer van St. Germain die in
enkele zinnen wordt opgeroepen (`Strange fruit'!)."
"Todesfuge" geëxposeerd in het Jüdisches Museum Berlin
Bij gelegenheid van het verschijnen van "Du mußt versuchen, auch den
Schweigenden zu hören" heeft Diet Kloos het typoscript van "Todesfuge"
dat Paul Celan haar in augustus 1949 heeft geschonken, voor drie
maanden in bruikleen gegeven aan het joodse museum in Berlijn.
Het door architect Daniel Libeskind gebouwde museum is gewijd aan de
geschiedenis van de joden in Duitsland (`2000 Jahre Deutsch-Jüdische
Geschichte') en is vermaard om zijn architectonische bijzonderheden,
inclusief de Paul Celan-Hof, een binnenplaats of plein, ontworpen naar
de grondlijnen van een ets van Gisèle Celan-Lestrange bij een gedicht
van Paul Celan.
Dat "Todesfuge" vanaf 8 november 2002 in Berlijn ten toon wordt
gesteld is een gebeurtenis met historische lading. Want als
zeventienjarige student reisde Paul Celan van 9 op 10 november 1938
per trein van Czernowitz naar Parijs, waarbij hij enkele uren vóór de
beruchte >ReichskristallnachtGuernica
13-9-2002