18 sep 2002
Nummer 118 18 september 2002
Promotie hoogtepunt viering 250-jarig jubileum
Succes Leeuwarder Courant door neutraliteit en voorzichtige verandering
De Leeuwarder Courant heeft van alle Nederlandse kranten de langste
geschiedenis. De krant is altijd succesvol geweest doordat zij
probeerde voor alle groepen in de samenleving acceptabel te zijn.
Zij paste zich steeds voorzichtig aan maatschappelijke
veranderingen aan, maar handhaafde daarbij zorgvuldig haar eigen
identiteit. Dit stelt Marcel Broersma in zijn promotieonderzoek. De
krant probeerde in (partij-)politieke zin neutraal te zijn, maar
streefde wel een cultureel ideaal na. Dit burgerlijk cultuurideaal
bepaalde wat zij wel en wat zij niet publiceerde. Broersma
promoveert op 26 september 2002 aan de Rijkuniversiteit Groningen.
De promotie vormt een hoogtepunt in de viering van het 250-jarig
jubileum.
Succes
Niet fatsoenlijk
Neutraliseren
Goede kooplieden
Friese cultuur
Curriculum vitae
Noot voor de pers
Koningin Beatrix brengt een bezoek aan de Leeuwarder Courant en
krijgt het eerste exemplaar van het boek mee. Bij voorintekening
zijn inmiddels al meer dan 4000 exemplaren verkocht van Beschaafde
Vooruitgang - de wereld van de Leeuwarder Courant 1752 - 2002.
Enerzijds is Broersma's boek een studie naar de krant zelf, haar
lezers en de samenleving waarvan zij deel uitmaakte. Anderzijds is
het een onderzoek naar de representatie die de krant gaf van de
werkelijkheid en de manier waarop zij dit deed.
Succes
Het succes van de krant is volgens Broersma te verklaren uit een
samenspel van factoren. De belangrijkste verklaring is dat steeds
het evenwicht tussen verandering en continuïteit is gevonden. De
Leeuwarder Courant omarmde vooruitgang, zowel wat betreft haarzelf
als de samenleving, mits dit op een beschaafde wijze gebeurde.
Slechts gebeurtenissen die qua inhoud en stijl aan de burgerlijke
normen en waarden voldeden, werden opgenomen. Groepen die zich niet
conformeerden, werden door de krant als het ware buiten de
gemeenschap geplaatst. Toen werkloze arbeiders in de winter van
1892 optrokken naar het Leeuwarder stadshuis onder het roepen van
de kreet 'Brood, honger, revolutie!', schreef de krant hierover
bijvoorbeeld geen letter. Pas toen zij hun eisen kenbaar maakten in
een nette, georganiseerde vergadering, besteedde de Leeuwarder
Courant aandacht aan hun situatie.
Niet fatsoenlijk
De Leeuwarder Courant verspreidde vanaf haar oprichting het
burgerlijke normen- en waardenpatroon waarin tolerantie, harmonie
en orde, deugdzaamheid, bescheidenheid en fatsoen de belangrijkste
deugden waren. De lezer moest zich met behulp van de krant
ontwikkelen tot een volwaardig burger. Het was niet in de eerste
plaats de bedoeling het publiek te vermaken. Wel werd de krant in
het begin van de twintigste eeuw 'luchtiger' onder invloed van de
toenemende concurrentie en de toeloop van lezers uit de kleine
burgerij en de arbeidersstand. Met feuilletons, strips, maar ook
met spaarzame reportages en interviews probeerde zij van de krant
een 'huisvriend' te maken. Maar aandacht voor het persoonlijk
leven, die bijvoorbeeld tot uiting kwam in interviews, was in de
krant tot aan de jaren 1930 taboe, omdat dit niet fatsoenlijk werd
geacht.
Neutraliseren
Zowel de overheid als het publiek bepaalt het succes van een krant.
Zij kan de gunst van de lezers verliezen en met name tot 1848 (en
in de Franse tijd) en in de Tweede Wereldoorlog lag het gevaar van
strafmaatregelen van de overheid tegen courantiers op de loer. De
Leeuwarder Courant heeft dit gevaar gedurende haar bestaan zoveel
mogelijk weten te neutraliseren. Zij gaf de overheid geen reden om
in te grijpen en hield zich afzijdig van uiteenlopende politieke
idealen. De krant wilde aantrekkelijk zijn voor lezers en
adverteerders van verschillende gezindten. In principe deed zij
daarom verslag van bijeenkomsten van alle maatschappelijke
groeperingen.
Goede kooplieden
Als laatste verklaring voor het succes van de krant noemt Broersma
dat de uitgevers goede kooplieden waren. Zij voerden een
voorzichtig investeringsbeleid, maar grepen op cruciale momenten in
om het voortbestaan van de krant te waarborgen. Ze investeerden in
redactie en techniek toen de concurrentie opkwam (zoals
bijvoorbeeld het Nieuwsblad van Friesland aan het eind van de
negentiende eeuw) en voerden een verstandig prijsbeleid, met twee
goed getimede prijsverlagingen in 1913 en 1926.
Friese cultuur
Vanaf de negentiende eeuw ging de krant in toenemende mate aandacht
besteden aan Friesland. Zij speelde een belangrijke rol bij de
definiëring van de Friese identiteit. In beschouwingen prentte de
Leeuwarder Courant de lezer im- en expliciet in dat de Friezen een
gedeelde geschiedenis en een eigen taal hadden.
Curriculum vitae
Marcel Broersma (Groningen, 1973) studeerde geschiedenis en
journalistiek aan de RUG. Hij verrichtte zijn promotieonderzoek bij
de sectie Journalistiek van de afdeling geschiedenis en binnen het
Rudolf Agricola Instituut. Broersma promoveert tot doctor in de
letteren bij prof.drs. H.A.L. Lockefeer en prof.dr. C.A. Tamse.
(N.B. De promotieplechtigheid vindt plaats in de Martinikerk te
Franeker.) De titel van het proefschrift luidt: Beschaafde
Vooruitgang. De wereld van de Leeuwarder Courant, 1752-2002.
Handelsuitgave: Friese Pers Boekerij, Leeuwarden, ISBN 90 330 1144
1, 548 pagina's, prijs: 35,-. Tot en met de promotie rust er een
embargo op het boek. Momenteel is Broersma docent en onderzoeker
bij de sectie Journalistiek. Hij onderzoekt wat regionale dagbladen
de laatste decennia hebben ondernomen om abonneeverlies te keren.
Noot voor de pers
Voor nadere informatie: M.J. Broersma, tel. (050)363 52 69, e-mail:
m.j.broersma@let.rug.nl (werk)