Verplichte rechtsbijstandverzekering?
Kan een rechtsbijstandverzekering verplicht worden gesteld voor alle
Nederlanders, net zoals de WA-verzekering voor automobilisten? Als het
aan prof. dr. Flip de Kam (hoogleraar algemene economie aan de
Rijksuniversiteit Groningen en columnist van het NRC) ligt wel.
Tijdens een rechtsbijstandmeeting, die vorige week door het Verbond
werd georganiseerd, pleitte hij voor privatisering van de
gefinancierde rechtshulp.
Tijdens de rechtsbijstandmeeting schetste Sybolt ten Have (voorzitter
van de afdeling Rechtsbijstand van het Verbond) eerst een beeld van de
vraag naar rechtsbijstand in Nederland. Die is de afgelopen jaren
behoorlijk toegenomen door een aantal oorzaken: de wet- en regelgeving
is steeds gecompliceerder geworden, de burger komt in steeds meer
rechtsbetrekkingen terecht, de burger wordt steeds mondiger en
assertiever en de overheid trekt zich steeds meer terug. Al die
ontwikkelingen samen hebben ervoor gezorgd dat de vraag naar
rechtsbijstand behoorlijk is toegenomen. Toch schrikt de burger vaak
terug voor het aanspannen van een rechtszaak vanwege de hoge kosten
voor een (private) advocaat. Vanwege de schaarsheid aan juristen zijn
de uurlonen van advocaten de afgelopen jaren behoorlijk gestegen. Ten
Have verwees daarbij naar het zojuist afgeronde evaluatieonderzoek
over domeinmonopolie in de advocatuur, dat in opdracht van de
ministeries van Justitie en Economische Zaken is uitgevoerd door prof.
dr. F. Bruinsma en zijn medewerkers van de Universiteit Utrecht. Uit
dat onderzoek blijkt dat de beoogde marktwerking nauwelijks tot stand
is gekomen. Het Verbond heeft over het evaluatieonderzoek een brief
gestuurd aan de ministers van Justitie, Economische Zaken en
Financiën, waarin wordt gepleit voor een versoepeling van de
voorwaarden waaronder rechtsbijstandverzekeraars advocaten in
loondienst mogen nemen. Flip de Kam ondersteunt dit standpunt.
Recht scherper rantsoeneren
De lonen van private advocaten zijn dus behoorlijk gestegen, maar Flip
de Kam liet zien dat binnen de gesubsidieerde rechtshulp via de
overheid een heel andere ontwikkeling zichtbaar is. De tarieven voor
toegevoegde advocaten lopen achter bij wat in de advocatuur
gebruikelijk is. Daardoor loopt het animo van advocaten om te werken
binnen het stelsel van gefinancierde rechtsbijstand, terug. Lopen de
commerciële tarieven verder op, dan zal de overheid de toegang tot het
recht scherper moeten rantsoeneren. Dat kan bijvoorbeeld door de eigen
bijdragen onder de Wet op de rechtsbijstand (WRB) verder op te
schroeven, of door aan de inkomensgrenzen te sleutelen, waardoor de
doelgroep van de regeling kleiner wordt. De Kam ziet echter een andere
oplossing: privatisering. In België is een maand geleden in het
parlement voorgesteld een beperkte rechtsbijstandverzekering verplicht
te stellen, met als doel een eind te maken aan de collectieve
financiering van een deel van de rechtshulp. De Kam denkt dat een
soortgelijk voorstel ook in Nederland kan worden ingediend. De premie
voor een verplichte verzekering is weliswaar wat hoger dan de minimaal
verschuldigde eigen bijdrage onder de WRB, maar de lagere inkomens
zouden via de loon- en inkomstenbelasting een compensatie kunnen
krijgen. De econoom denkt dat er aan privatisering heel wat voordelen
zijn verbonden. Er komt een einde aan de onderbetaling van de sociale
advocatuur; waar nodig zullen verzekeraars immers een advocaat
inschakelen tegen de gebruikelijke commerciële tarieven. Verder staan
verzekerden niet langer bloot aan de gevolgen van
bezuinigingsmaatregelen van de overheid, die een eenzijdige
verslechtering van hun polisvoorwaarden inhouden. Een publieke
voorziening blijft alleen gewenst voor onverzekerbare strafzaken en
vreemdelingen, omdat die niet in een positie zijn (geweest) om een
verzekering af te sluiten.
Bondig, oktober 2002