Ralph Pans in debat met Gerrit Zalm over afschaffing OZB
(22/11/02)
Inbreng Ralph Pans in Nieuwspoort - tweegesprek met gerrit Zalm over
de Onroerend Zaakbelasting, 21 november 2002
1.
Afschaffing OZB is slecht voor de lokale democratie, slecht voor de
burger en ook slecht voor de collectieve lastendruk. Het is een dure
en inadequate tegemoetkoming in de kosten van het nieuwe zorgstelsel
en heeft een te groot aantal negatieve effecten. Meest principiële
argument van de VNG tegen afschaffing OZB is dat het uitholling is
van volwaardige lokale democratie.
Dit is geen lastenverlaging, maar een verschuiving van gemeentevestzak
naar rijksbroekzak. Er kan straks niet meer gekozen worden voor meer
voorzieningen in ruil voor hogere lasten of omgekeerd. Bovendien
worden de gemeenten vrijwel volledig afhankelijk van het Rijk voor hun
inkomsten. Dit is niet bevorderlijk voor een goed democratisch
afwegingsproces . In plaats van verkleining zou veeleer vergroting van
het gemeentelijk belastinggebied op zijn plaats zijn.
Op dit moment hebben gemeenten 3 belangrijke bronnen van inkomsten (naast ondermeer inkomsten uit eigen grondexploitatie): specifieke uitkeringen (waaraan het Rijk eisen stelt), algemene uitkering( gericht op een basisvoorzieningennivo) en lokale lasten. Een belangrijk deel van die heffingen zijn bestemmingsheffingen.
OZB is enige lokale belasting die gemeente vrij kan besteden. De algemene uitkering kan nooit volledig toegesneden zijn op de specifieke problematiek ter plaatse hoe verfijnd men de verdeelsystematiek ook maakt.Daarom heeft de OZB ook een belangrijke bufferfunctie. Overigens kent de vrije speelruimte in de algemene uitkering ook zo zijn beperkingen door meerjarenverplichtingen en bestuurlijke afspraken met rijk, provincie en buurgemeenten.
De gemeenten zijn geen principiële liefhebber van de OZB. Als het Rijk een goede alternatieve lokale belasting zou introduceren als vervanging van de OZB is daarover natuurlijk te praten. Voorstanders van afschaffing komen echter niet met zo'n alternatief. En het is ook niet gemakkelijk want ingezetenenomslag of opcenten op de IB kennen ook nogal wat bezwaren. De OZB is een fraudebestendige belasting.
Mij lijkt afschaffing in strijd met een lange traditie die startte met
rapport van de Commissie-Oud die basis was voor introductie OZB.
Pikant is dat de VVD in 1994 nog voorstander was van uitbreiding van
lokale belastinggebied. Nederland zal zich na afschaffing van de OZB
in Westeuropa in de staart bevinden van de landen met een betekenisvol
belastinggebied terwijl wij nu al behoren tot de landen met het
kleinste lokale belastinggebied. Dit is trouwens in strijd met artikel
9 van het Europees Handvest. Als wij een buitenbeentje in Europa
willen worden levert afschaffing van de OZB zonder twijfel een
bijdrage.
2.
Afschaffing OZB gaat gepaard met compensatie van de gemeenten via het
gemeentefonds. Daarmee is 2 miljard Euro gemoeid. Dit geld zal in de
Rijksbegroting vrijgemaakt moeten worden. Is in economisch zware
tijden zonde van het geld. De gemeenten worden macro wel
gecompenseerd, maar er zullen grote onderlinge verschillen
optreden.Het bijeffect is een forse herverdeling van middelen tussen
gemeenten zoals blijkt uit onderzoek van de RU Groningen. Betekent in
grote lijnen dat geld verschuift van arme gemeenten naar rijke
gemeenten.
Voor de nadeelgemeenten zal niet veel resteren dan stevig te snijden
in het voorzieningennivo en de resterende heffingen fors te
verhogen.Mogelijkheden daartoe zijn beperkt en lijken nog verder te
worden beperkt wanneer de OZB tarieven voor bedrijven verder worden
begrensd zoals Zalm blijkens krachtenberichten wil. Voordeelgemeenten
kunnen het geld maar in beperkte mate teruggeven aan de burgers en
zullen hun voorzieningen uitbreiden.
3.
Levert de afschaffing van de OZB dan een bijdrage aan
lastenverlichting, verbetering van de arbeidsmarkt of vermindering van
de armoedeval? Ook daarvan is geen sprake. Van lastenverlichting is
geen sprake, hooguit van lastenverschuiving. Immers de compensatie in
het Gemeentefonds zal opgebracht moeten worden. Dit betekent: hogere
Rijkslasten of minder verlaging daarvan. Om de arbeidsmarkt te
verbeteren is verhoging van de arbeidskorting een veel beter middel.
Met de 2 miljard compensatiegeld zou de arbeidskorting met zo'n 250
euro verhoogd kunnen worden. De armoedeval wordt maar nauwelijks
verminderd. Afschaffing van de kwijtscheldingsmogelijkheid is daarvoor
veel effectiever als men dat werkelijk zou willen.
4.
Er wordt steeds een nadrukkelijke relatie gelegd met de invoering van
het nieuwe zorgstelsel waarvoor de afschaffing van de OZB aan burgers
compensatie zou betekenen. Dat is echter zeer discutabel. In de
eerste plaats levert het een voordeel op voor woningen waarbij
helemaal geen relatie met het zorgstelsel bestaat: woningcorporaties,
vacantiewoningen, huisjesmelkers. Daarnaast worden sommige groepen
helemaal niet gecompenseerd: de ca. 400.000 Nederlanders die nu
kwijtschelding van de OZB krijgen.
Maar ook binnen de groep die wel een voordeel heeft bij afschaffing
van de OZB treden grote verschillen op. Ofschoon daarover nog weinig
informatie beschikbaar is staat wel vast dat de invoering van een
nominale ziektekostenpremie voor velen niet goed gemaakt zal worden
door het einde van de OZB. Zij die nu kwijtschelding krijgen gaan er
zelfs op achteruit. Anderen gaan er per saldo wel op vooruit. Ook hier
is dus eerder sprake van herverdeling dan van compensatie in
letterlijke zin.
5.
Vaak wordt gewezen op de impopulariteit van de OZB. Dat is zeker het
geval wanneer we de reacties op de WOZ meenemen.Overigens:kent één van
u een populaire belasting behalve de man die een T-shirt draagt met
het opschrift "I love tax"?. De ergernis over de OZB wordt vooral
veroorzaakt door de grote zichtbaarheid van deze belasting via de
WOZ-taxatie en de jaarlijkse aanslag. Dit moet overigens niet
overdreven worden want vanwege de natuurlijk in de ogen van burgers
arbitraire en gevoelige taxatie komen belastingplichtige en gemeente
er uiteindelijk in 2 op de 1000 gevallen niet uit en stappen zij naar
de rechter.
Die zichtbaarheid is een positief punt. In de VS maakt men belastingen
bewust heel zichtbaar door consumentenprijzen exclusief belasting te
presenteren. Het houdt de overheid scherp. De jaarlijkse overzichten
waarin in ons land gemeentelijke belastingtarieven worden vergeleken
leveren daaraan ook een bijdrage. Veel rijksbelastingen daarentegen
liften gewoon mee met consumptieve uitgaven zoals BTW en accijns.
Wat dacht u van een liter loodvrije benzine: prijs 1,16 euro, waarvan
0,82 euro accijns, BTW e.d. En met de meegefinancierde lasten van de
overdrachtsbelasting voor een koopwoning kan men vele jaren OZB
betalen! Tegen de OZB in enge zin zijn nauwelijks bezwaarschriften. De
bezwaren en beroepen richten zich tegen de WOZ en komen vrijwel alle
van eigenaren/bewoners en zullen te maken hebben met het
huurwaardeforfait.
6.
Een bewering is ook dat de uitvoeringskosten hoog zijn en afschaffing
van de OZB een forse kostenbesparing oplevert. Dat is echter heel
betrekkelijk. Als de WOZ zelf blijft bestaan is daarvan nauwelijks
sprake. De taxatie wordt namelijk ook gebruikt voor nogal wat andere
zaken zoals huurwaardeforfait, waterschapslasten en huurvaststelling
door corporaties. Dat blijft allemaal bestaan. Dat neemt overigens
niet weg dat vereenvoudigingen mogelijk zijn.Er liggen al voorstellen
genoeg die zonder de OZB af te schaffen een verbetering betekenen.
Gooi echter het kind niet met het badwater weg.
7.
Een prominent punt van Zalm is dat afschaffing van de OZB een Zalmnorm
voor de gemeentelijke uitgaven mogelijk maakt. Mijn eerste kritiekpunt
daarop is dat dit volledig de bestuurlijke en staatsrechtelijke
verhoudingen miskent. De gemeenten worden daarmee een verlengstuk van
het Rijk.
Waar is de goede Thorbecke gebleven? Maar er is ook een practisch
punt. Het gaat er vanuit dat gemeenten onvoldoende financiële
discipline vertonen. De feiten zijn anders: waar de rijksheffingen
geruisloos meegaan met de inflatie stijgen gemeentelijke heffingen
alleen door expliciete verhoging van tarieven.
In de periode 1994-2002 stegen de rijksheffingen met 60,3% terwijl de
gemeentelijke heffingen in dezelfde periode stegen met 57,1% waarvan
de OZB goed was voor 47,6% Dit bracht de minister van Financiën in die
tijd tot de conclusie dat de gemeenten zich ingetogen opstelden! Bij
een stijging van de waarde van de onroerende zaken werden de tarieven
steevast verlaagd.
Dit blijkt anders bij de overdrachtsbelasting die enige jaren geleden
nog geen 80% van de OZB opdracht en nu reeds meer dan 120% Natuurlijk
zijn er uitschieters te noteren. Meestal hebben die te maken met
specifieke problematiek bij de betreffende gemeente. Wassenaar besloot
kortgeleden tot een tariefverhoging van 84% met het oog op handhaving
van het voorzieningennivo. De gemeente blijft niettemin daarna ruim
onder het gemiddelde landelijke tarief.
8.
Er is meer af te dingen op de beweerde voordelen van de afschaffing
van de OZB. Mijn conclusie is dat het voorstel slecht is voor een
gezonde lokale democratie, getuigt van een centralistische benadering,
onnodige en onverdedigbare herverdeeleffecten oplevert tussen
gemeenten en tussen burgers. Het is bovendien een dure maatregel die
behalve mogelijke maar nog niet gebleken electorale voordelen weinig
positieve effecten kent.
Waarom uitgerekend de VVD met dit voorstel is gekomen vind ik
onbegrijpelijk. Thorbecke en Oud zouden er vreemd van opkijken en het
roeit wel heel erg tegen de stroom in van eerdere pleidooien uit
liberale hoek voor een vergroting van het gemeentelijk
belastinggebied. Ik zou daarom willen zeggen: het is nog niet te laat
Gerrit: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald!
Ralph Pans,
Voorzitter directieraad Vereniging van Nederlandse Gemeenten
Voor beleidsinformatie:
VNG-NET
VNG gelieerde websites