Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer Postbus 90801 der Staten-Generaal 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4 Binnenhof 1a Telefoon (070) 333 44 44 2513 AA `s-GRAVENHAGE Telefax (070) 333 40 33
Uw brief Ons kenmerk
27 september 2002 42-02-SZW B&GA/IW/02/87373
27 september 2002 43-02-SZW
Onderwerp Datum
Integrale schuldhulpverlening 22 november 2002
1. Inleiding
Op 3 juli 2002 heeft een algemeen overleg plaatsgevonden over het kabinetsstandpunt evaluatie
van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp). In uw brief d.d. 27 september jl.
(42-02-SZW) verzoekt u mij in te gaan op de tijdens dit algemeen overleg gedane suggesties en
gestelde vragen. Voorts vraagt u in uw brief d.d. 27 september (43-02-SZW) naar de stand van
zaken met betrekking tot het plan van aanpak schuldenproblematiek jongeren. In genoemd
algemeen overleg heeft mijn ambtsvoorganger de Kamer toegezegd om de gedane suggesties en
gestelde vragen ter afhandeling aan zijn opvolger over te dragen. Conform deze toezegging
informeer ik u hierbij over de contouren van het beleid betreffende integrale schuldhulpverlening in
het algemeen, en de aanpak van de schuldenproblematiek onder jongeren in het bijzonder. Tot slot
beantwoord ik een tweetal concrete vragen waarvan de beantwoording in het algemeen overleg
d.d. 3 juli is toegezegd.
Bij de integrale schuldhulpverlening zijn twee trajecten te onderscheiden, het minnelijke en het
wettelijke traject. Het minnelijke traject is gemeentelijke autonomie, en wordt afhankelijk van de
lokale situatie vormgegeven en uitgevoerd door verschillende disciplines (sociale diensten,
maatschappelijk werk en kredietbanken). De gemeenten vervullen hierbij een regierol. Het
wettelijke traject vindt plaats op grond van de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (Wsnp),
en kan (onder voorwaarden) door de rechter worden ingezet indien het minnelijke traject geen
oplossing voor de schuldproblematiek biedt. Het wettelijke traject valt onder de
beleidsverantwoordelijkheid van de minister van Justitie. Het hierna geschetste beleid integrale
schuldhulpverlening heeft betrekking op het minnelijke traject.
2
2. Contouren beleid integrale schuldhulpverlening
Algemeen
Bij de aanpak van de schuldenproblematiek is er sprake van problematische schulden, wanneer
huishoudens de financiële verplichtingen die zij aangaan niet (meer) zonder professionele hulp
kunnen oplossen. Uit diverse onderzoeken blijkt dat oorzaken van problematische schulden te
wijten zijn aan endogene factoren (in de persoon zelf gelegen oorzaken, zoals een gat in de hand,
onvermogen tot beheer van de gezinsfinanciën, gebrek aan kennis omtrent financiële verplichtingen,
psychische problemen) en exogene factoren (oorzaken gelegen buiten de persoon, zoals terugval in
inkomen, structureel laag inkomen, eenmalige hoge uitgaven, schulden uit ex-partner relatie). Ook
is een combinatie van beide typen oorzaken mogelijk. Vanwege deze diversiteit van achterliggende
factoren, is er geen eenduidig verband tussen het verkeren in een problematische schuldsituatie en
de hoogte van het inkomen; schuldensituaties komen ook voor bij hogere inkomenscategorieën,
terwijl veel huishoudens op minimumniveau geen problematische schulden kennen. Ik ben daarom
van mening dat de sleutel voor het oplossen van de schuldsituatie vaak bij de schuldenaar zelf ligt.
Dit neemt niet weg dat er ook sprake is van een verantwoordelijkheid van de overheid in deze.
Ik ben dan ook voornemens om de accenten van het beleid integrale schuldhulpverlening te leggen
op het ontwikkelen van maatregelen op rijksniveau om de diverse actoren die een rol spelen bij het
veroorzaken, instandhouden of vergroten van de schuldenproblematiek, hun eigen
verantwoordelijkheid te laten dragen in het oplossen daarvan.
Deze actoren zijn:
* schuldenaren,
* financiers,
* schuldeisers,
* gemeenten / schuldhulpverleners.
Dit beleid moet leiden tot het uiteindelijk terugdringen van de schuldenproblematiek in Nederland.
Wegens het ontbreken van o.a. een uniforme registratie van gegevens, zijn er geen harde gegevens
inzake de omvang van de schuldenproblematiek in Nederland. De doelgroep van het beleid wordt
gevormd door de huishoudens met een inkomen tot 150 % van het minimum, immers mensen met
lagere inkomens zijn kwetsbaarder bij het ontstaan van schuldsituaties dan mensen met een hoger
inkomen. Om zicht te krijgen op de ontwikkeling van de omvang van de schuldenproblematiek van
deze doelgroep, is monitoren noodzakelijk. De (nul)meting vindt voor het eerst plaats in 2003 en
zal periodiek worden herhaald.
Beleidsuitgangspunten.
3
De volgende uitgangspunten zijn leidend bij het formuleren van rijksbeleid betreffende integrale
schuldhulpverlening:
1. Degene die zich in een problematische schuldsituatie manoeuvreert, is primair zelf daarvoor
verantwoordelijk; hij/zij moet zich daarvan bewust zijn c.q. bewust worden gemaakt.
2. Op lokaal niveau moet door het leveren van maatwerk een vangnet aanwezig zijn, voor
diegenen die in een problematische schuldsituatie verkeren. Er dient een balans te zijn
tussen eigen verantwoordelijkheid van de burger en het bieden van een vangnet door
gemeenten.
3. De centrale regelgeving vanuit het rijk dient zoveel mogelijk beperkt te blijven; de
gemeentelijke instanties belast met de uitvoering van schuldhulpverlening moeten zelf hun
regelgeving op dit terrein kunnen vaststellen. Het Rijk vervult hierbij een faciliterende rol.
4. Kredietverstrekkers zouden meer verantwoordelijkheid moeten dragen voor de gevolgen
van het verstrekken van kredieten aan personen die reeds tot de risicogroep
problematische schuldenaren behoren.
3. Aanpak schuldenproblematiek algemeen.
Schuldenaren aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheden
Mensen die zich in een problematische schuldsituatie manoeuvreren moeten bewust worden
gemaakt van het eigen handelen en daarmee hun zelfredzaamheid vergroten.
Ik ben van mening dat de schuldhulpverlening zo veel mogelijk integraal moet worden uitgevoerd,
dat wil zeggen dat niet alleen naar een financiële oplossing moet worden gezocht, maar dat er ook
aandacht moet zijn voor budgetbegeleiding en budgetbeheer (hulp bij het rondkomen met het
inkomen), en psychosociale hulp (o.a. gedragsverandering).
Onlangs heeft het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) in opdracht van de
Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) een onderzoek uitgevoerd naar de vraag of
de invoering van de euro heeft geleid tot financiële problemen bij huishoudens. De conclusie van dit
onderzoek is onder andere dat de invoering van de euro heeft geleid tot aanpassingsproblemen ten
aanzien van het besef of iets duur of goedkoop is, hetgeen kan leiden tot risicovolle financiële
problemen. De belangrijkste oorzaak hiervan zijn niet de als gevolg van de invoering van de euro
veronderstelde prijsstijgingen, maar is bij de consument zelf te zoeken. Volgens het onderzoek
blijkt de overgrote meerderheid van de Nederlanders nog in guldens te denken, en dat gaat
gepaard met vergissingen zoals velen melden. Wanneer men volledig gaat denken in euro's, zullen
deze vergissingen niet meer gemaakt worden en zullen deze problemen niet meer optreden.
De Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) en het NIBUD geven aan een
gezamenlijke campagne te willen starten om vooral de kwetsbare groepen in de samenleving
bewust te maken van de waarde van de euro. Ik zal samen met mijn ambtgenoot van Financiën en
met het NIBUD en de NVVK bezien welke rol de Rijksoverheid in deze kan spelen.
Voorts zal ik initiatieven en experimenten die gericht zijn op een integrale aanpak van de
schuldenproblematiek blijven stimuleren. Voorbeelden hiervan zijn initiatieven van het Leger des
4
Heils op het terrein van "basisbankservice" aan dak- en thuislozen en initiatieven inzake
budgetbeheer en schuldhulpverlening aan dak- en thuislozen.
Om met name jongeren bewust te maken van de gevaren van het lenen van geld of het kopen op
krediet, zal een bewustwordingscampagne worden geïnitieerd gericht op jongeren en hun ouders,
via het eigen `jongerenloket' op de website van SZW.
Het stimuleren van zelfregulering bij financiers.
Een centrale schuldenregistratie naast de huidige centrale kredietregistratie vormt een extra
instrument om overkreditering van de doelgroep te voorkomen. De mogelijkheid wordt onderzocht
om te komen tot een centrale registratie van schulden bij het BKR en het raadplegen daarvan door
kredietverleners. Van belang is dat duidelijk wordt welke gegevens geregistreerd zouden moeten
worden, voor welk doel en wie kennis mogen nemen van deze informatie. Het privacy aspect
speelt hierbij een belangrijke rol. Ik verwacht in het voorjaar 2003 de Kamer over de uitkomsten
van dit onderzoek te kunnen informeren.
Bij het ministerie van Financiën is thans het wetsvoorstel Wet Financiële Dienstverlening (Wfd) in
voorbereiding. Dit wetsvoorstel voorziet onder andere in het formuleren van gedragsregels voor
kredietverstrekkers betreffende informatieverstrekking en de zorgvuldige behandeling van
kredietnemers. Op basis van dit wetsvoorstel zullen gedragsregels tot stand komen die
kredietverstrekkers verplichten om bij het verstrekken van een krediet expliciet rekening te houden
met de financiële positie van kredietnemers. Voor het verstrekken van kredieten aan personen die
zijn aangewezen op een inkomen op of rond het minimum en aan jongeren, waarvan de financiële
positie in de regel ook geen grote schulden zal toestaan, impliceert dit een zeer terughoudende
opstelling van kredietverstrekkers. SZW zal in overleg treden met Financiën om te komen tot een
nadere vormgeving van de gedragsregels op dit punt.
Voorts zal SZW in overleg treden met de Nederlandse Vereniging van Banken en de Vereniging
van Financieringsmaatschappijen Nederland over de mogelijkheid om jongeren al dan niet "rood te
laten staan" op hun betaalrekeningen.
Certificering van de schuldhulpverlening
Het vertrouwen van de schuldeiser in de kwaliteit van het minnelijke traject kan worden bevorderd
indien de schuldeiser ervan uit kan gaan dat de schuldhulpverlener in het minnelijke traject zich aan
uniforme landelijk geldende gedragsregels en kwaliteitseisen houdt. Het certificeren van
schuldhulpverleners die daaraan voldoen kan dat mogelijk waarborgen. SZW zal een verkenning
voor de publieke sector doen naar de mogelijkheden om door middel van certificering van
schuldhulpverleners de kwaliteit van het minnelijke traject te verbeteren. Tevens zal worden bezien
of SZW hierin een stimulerende rol kan vervullen.
Het faciliteren van gemeenten en uitvoering integrale schuldhulpverlening.
5
Het kabinet streeft ernaar de centrale regelgeving zoveel mogelijk tot algemene kaders te
beperken. Het past dan ook niet om voor de schuldhulpverlening wettelijke regels te stellen. De
gemeenten moeten wel door middel van het aanreiken van de juiste instrumenten en bevoegdheden
in staat zijn om in het individuele geval keuzes te maken die nodig zijn om een op de persoon
toegesneden pakket van voorzieningen aan te bieden. De inzet van het rijk zal ook gericht blijven
op het faciliteren van de uitvoering van de schuldhulpverlening door gemeenten.
In situaties waarbij de belanghebbende beschermd moet worden tegen het afglijden in de
maatschappij en tekort schiet in zijn zelfredzaamheid (dakloosheid, psychosociale problemen,
verslaving, etc) kunnen er gegronde redenen aanwezig zijn om aan het recht op bijstand bepaalde
verplichtingen te verbinden. Te denken valt hierbij aan het verstrekken van (een deel van) de
uitkering in natura en/of rechtstreekse doorbetaling van een deel van de uitkering ter voldoening
van bijvoorbeeld de vaste lasten, e.e.a. afhankelijk van de individuele situatie van betrokkene. Aan
deze personen kan ook verplicht budgetbeheer worden opgelegd. Thans is verplicht budgetbeheer
alleen mogelijk indien er bij de belanghebbende een (dreigende) schuldsituatie aanwezig is. De
mogelijkheid om bijstand in natura te verstrekken en de toepassing van verplicht budgetbeheer in
situaties waarin de belanghebbende beschermd moet worden tegen het afglijden in de maatschappij
en het tekort schieten in zijn zelfredzaamheid, zal worden meegenomen in het wetstraject herziening
Algemene bijstandswet.
Bundeling van expertise op het terrein van de integrale schuldhulpverlening, uniformering van
definities, uitwisseling van ervaringscijfers en de ontwikkeling van kwaliteitsmodellen voor de
uitvoering, moeten leiden tot een verdere verbetering van de kwaliteit van het minnelijke traject.
Het Landelijk Platform Integrale Schuldhulpverlening (LPIS) voert deze activiteiten uit met
financiële ondersteuning van SZW. Ik ben dan ook voornemens om de op gemeentelijke
schuldhulpverlening gerichte projecten, zoals voorlichting over preventiemaatregelen, de
implementatie van kwaliteitsmodellen en andere producten voor de verbetering van de uitvoering
en de terugdringing van de schuldenproblematiek, te blijven stimuleren en - binnen de beschikbare
budgettaire ruimte - te subsidiëren.
4. Aanpak schuldenproblematiek jongeren
Bij de begrotingsbehandeling van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voor het
jaar 2002 is de motie Noorman-Den Uyl c.s. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2001-2002, 28 000
XV, nr. 23) aangenomen. Daarin is het kabinet verzocht om met schuldhulporganisaties, de VNG,
jongerenorganisaties, kredietinstellingen en banken te komen tot een gezamenlijk plan van aanpak
gericht op preventie, voorlichting en schuldhulpverlening onder jongeren. Aanleiding tot deze motie
is het in november 2001 verschenen onderzoeksrapport "Financieel gedrag van werkende
jongeren 2001", uitgebracht door het NIBUD.
Conform de wens van de Kamer heeft een werkgroep deskundigen uit het veld op het terrein van
schulden en jongeren, een aantal ideeën als mogelijke oplossingsrichtingen geformuleerd ter
voorkoming en bestrijding van schuldenproblematiek onder jongeren. Aan deze werkgroep hebben
deelgenomen: VNG, Platform Integrale Schuldhulpverlening, NIBUD, Nederlandse Vereniging van
Banken, Vereniging van Financieringsmaatschappij Nederland, Nationale Jeugdraad en de
Gemeente Enschede.
6
In het kader van de uitwerking van de motie zullen de volgende acties door SZW worden
uitgevoerd waarbij de ideeën van de werkgroep van deskundigen zijn benut.
Algemene voorlichting aan risicojongeren
De schuldenproblematiek onder jongeren is veelal verborgen achter andere maatschappelijke
problemen of hangt daarmee samen. Om de schuldenproblematiek onder jongeren en de risico's
daarvan meer zichtbaar, herkenbaar en bespreekbaar te maken stelt de werkgroep voor een
landelijke voorlichtingscampagne gericht op het voorkomen van schulden bij jongeren op te zetten.
Om de schuldenproblematiek onder jongeren en de risico's daarvan meer zichtbaar, herkenbaar en
bespreekbaar te maken zal SZW in december een landelijke voorlichtingscampagne opzetten,
gericht op de groep jongeren van 13 tot 27 jaar. In die campagne zal de norm worden uitgedragen
dat lenen ook terugbetalen betekent, en dat rood staan ook lenen is. In het bijzonder zal de
campagne gericht zijn op de groep jongeren van 13 tot 18 jaar, waarbij leerlingen in het VMBO en
de Beroepsbegeleidende Leerweg (BBL) een aparte aandachtsgroep vormen.
Centrale registratie van schulden
Registratie van schulden is essentieel om overkreditering tegen te gaan. De werkgroep stelt voor de
registratie van schulden via het Bureau Kredietregistratie bevraagbaar te laten zijn.
Zoals hiervoor onder punt 3 reeds aangegeven, wordt door SZW de mogelijkheid onderzocht om
te komen tot een centrale registratie van schulden bij het BKR. Een centrale registratie van
schulden en het raadplegen daarvan door kredietverleners is ook ten behoeve van de doelgroep
jongeren een instrument om te voorkomen dat er overkreditering plaatsvindt.
Landelijke ontwikkeling expertise schuldhulpverlening aan jongeren
De werkgroep stelt voor om de mogelijkheden te verkennen ten aanzien van landelijke
ontwikkeling van expertise op het gebied van schuldhulpverlening aan jongeren. Doel is het
kwalitatief verder ontwikkelen van verschillende werkwijzen, die in het land worden toegepast en
de landelijke overdracht van ervaringen en inzichten. Kredietverstrekkers en banken hechten eraan
hierbij expliciet mogelijkheden te betrekken om de afloscapaciteit van jongeren in een
problematische schuldsituatie te vergroten.
SZW zal de uitwisseling van goede praktijkvoorbeelden van de gemeenten bij schuldhulpverlening
aan jongeren stimuleren c.q. bevorderen. In het komende voorjaar tijdens de te houden
gemeentedagen, zullen verschillende gemeenten worden gevraagd hun expertise op het gebied van
schuldhulpverlening aan jongeren te presenteren.
Structureel inzicht in schuldenproblematiek jongeren
De werkgroep acht een nader inzicht in de aard, de omvang en de oorzaken van de
schuldenproblematiek onder jongeren over een langere termijn een eerste voorwaarde voor de
aanpak van de problematiek.
SZW zal waar mogelijk in de bestaande onderzoekstrajecten en monitoren apart de positie van
jongeren belichten. Om te beginnen in de nul-meting over de omvang van de
7
schuldenproblematiek, waarbij de positie van de jongeren apart in beeld wordt gebracht. De
(nul)meting vindt voor het eerst plaats in 2003 en zal periodiek worden herhaald.
5. Algemeen overleg d.d. 3 juli 2002.
In het algemeen overleg d.d. 3 juli is gevraagd waarom de minnelijke schuldhulpverlening niet in
een wettelijk kader analoog aan de bijzondere bijstand wordt geplaatst. In antwoord daarop meld
ik u dat een centrale regulering van minnelijke schuldhulpverlening niet in mijn voornemen ligt.
Uitgaande van de wens van het kabinet om de gemeenten meer verantwoordelijkheden te geven,
en de regelzucht en bureaucratie over de volle breedte van het beleid terug te dringen, past het niet
om het minnelijk traject door middel van centrale wetgeving te reguleren. In deze brief heb ik u de
contouren van het door mij gewenste beleid integrale schuldhulpverlening geschetst; het aangeven
van wettelijke kaders analoog aan de bijzondere bijstand passen daar niet bij.
Voorts is de vraag gesteld of de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) door de
formele opstelling van de Belastingdienst alleen mee te werken aan schuldsaneringen indien deze
worden aangeboden door bij de NVVK aangesloten organisaties, geen monopoliepositie verkrijgt.
In reactie op hierop bericht ik u het volgende. De Leidraad Invordering 1990 bepaalt dat ingeval
van schuldbemiddeling er gedurende 3 jaar uitstel van betaling van een belastingschuld wordt
verleend indien de schuldhulpverlener de gedragscode Schuldregeling NVVK toepast en
(geassocieerd) lid van de NVVK is. Hierdoor is het voor de belastingdienst mogelijk om buiten het
wettelijk traject (Wsnp) om, toch medewerking te kunnen verlenen aan het (lokale) minnelijke
traject; immers de Gedragscode NVVK waarborgt de kwaliteit ervan. Bij de minnelijke
schuldsanering (betalingsvoorstel aan de belastingdienst), is de vraag of het voorstel wordt gedaan
door een al dan niet (geassocieerd) NVVK-lid en of de Gedragscode NVVK wordt gevolgd, niet
van belang. De minnelijke sanering van de belastingschuld wordt in een dergelijk geval behandeld
als `buitengerechtelijk akkoord'. Van een veronderstelde monopoliepositie van de NVVK bij
schuldsanering is dus geen sprake. Bij minnelijke schuldbemiddeling is de Leidraad Invordering
1990 van toepassing.
De Staatssecretaris van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid,
(M. Rutte)