---

Brieven aan de Kamer
---

Vervanging HAWK PIP3

20-11-2002

Ministerie van Defensie

Postbus 20701

2500 ES Den Haag

Telefoon (070) - 3 18 81 88

Fax (070) - 3 18 78 88

Aan

de Voorzitter van de Tweede Kamer

de Staten-Generaal

Plein 2

2511 CR Den Haag

Datum

Ons kenmerk

Onderwerp

20 november 2002 verz 29 nov

S2002007825

Vervanging HAWK PIP3

Inleiding

Het Hawk-luchtverdedigingssysteem is sinds de jaren zestig in gebruik bij de Koninklijke luchtmacht. Sinds de invoering van de Patriot luchtverdedigingssystemen heeft de luchtmacht vier zogenaamde `Triple Air Defence' (TRIAD)-squadrons, die ieder in een geïntegreerde structuur beschikken over twee Hawk-systemen en één Patriot-systeem. De nabij-verdediging van de TRIAD-eenheid wordt verzorgd door Stinger-eenheden. In het TRIAD-concept heeft de Hawk primair tot taak doelen te onderscheppen buiten de radarsector van het Patriot-systeem. Het Hawk-systeem is inmiddels een aantal malen operationeel en technisch gemodificeerd. Het laatste verbeteringsprogramma was het `Product Improvement Program' nr. III (PIP III). Zoals eerder aan de Kamer gemeld, bereiken de Hawk PIP III-systemen omstreeks 2005 het einde van hun operationele en technische levensduur. Een verdere verbetering van het systeem is niet voorzien. Voorts bereikt een deel van de raketvoorraad rond 2005 het einde van de technische levensduur. Tevens nemen de internationaal gedeelde exploitatiekosten toe door veroudering en een geringer aantal wereldwijd in gebruik zijnde systemen. De Hawk-systemen dienen derhalve omstreeks 2005 te worden vervangen. Enige maanden geleden bent u geïnformeerd over het voornemen om met Duitsland op defensiegebied nauwer te gaan samenwerken. Daartoe is op 19 juni 2002 een intentieverklaring getekend. Onderdeel van deze verklaring is de overname van drie Duitse Patriot-systemen ter vervanging van de huidige Hawk-systemen, met nog een optie op een vierde systeem. Met dit voornemen kan goed invulling worden gegeven aan de vervanging van de Hawk. Met deze A/B/C brief wordt de voorgenomen overname van deze Patriots nader toegelicht.

Wat willen we bereiken? Vanaf 2005 is het Hawk PIP III-systeem operationeel en technisch verouderd. Naast de problematiek van de veroudering speelt in de hedendaagse internationale veiligheidssituatie ook de toegenomen dreiging van `Tactical Ballistic Missiles' (TBM's) en kruisvluchtwapens, al dan niet voorzien van massavernietigingswapens, een rol. De Nederlandse regering hecht onverminderd belang aan een substantiële Nederlandse Theater Missile Defense (TMD) -inspanning, in het bijzonder ten behoeve van uitgezonden eenheden. De verdediging tegen tactische ballistische raketten kreeg in de Defensienota 2000 dan ook een hoge prioriteit. In de brief van 25 juni 2001 over het EVDB is de Kamer geïnformeerd over de in Navo- en in EU-verband gesignaleerde tekorten op het gebied van TMD. Het Hawk-systeem, dat slechts beschikt over een zeer beperkte TMD-capaciteit, moet daarom bij voorkeur worden vervangen door een systeem dat tevens bijdraagt aan de verbetering en vergroting van de Tactical Ballistic Missile Defense (TBMD) capaciteit.

Wat gaan we daarvoor doen? Kwalitatief De Koninklijke luchtmacht dient daartoe te beschikken over middelen waarmee in een vredesafdwingend scenario op twee locaties bescherming kan worden geboden tegen de dreiging, inclusief TBM's en kruisvluchtwapens. Om de capaciteiten tegen TBM's en kruisvluchtwapens te verbeteren worden de huidige Patriot-systemen gemodificeerd. U bent hierover eerder geïnformeerd (Kamerstuk 23 900 X, nr. 96, d.d. 4 juli 1995 en Kamerstuk 25 000 X, d.d. 3 september 1997). De verbeteringen betreffen de modificatie van de radarset en vuurleidingscentrale (de zogenaamde config-3 standaard), alsmede de verwerving van 128 (PAC-3) raketten met een grotere capaciteit tegen TBM's en de hierbij behorende lanceerinrichtingen. De modificatie van de radarset en vuurleidingscentrale is inmiddels afgerond. De invoering van de eerste PAC-3-raketten en 8 lanceerinrichtingen geschiedt naar verwachting tussen 2005 en 2007. De planning voor de verwerving van de resterende 64 PAC-3 raketten zal in de loop van 2003 worden bezien in het op te stellen Joint Defensie Plan. Naar aanleiding van de in de Defensienota 2000 genoemde beleidsvoornemens op het gebied van de grondgebonden luchtverdediging zijn diverse studies uitgevoerd naar de toekomstige inrichting en organisatie van de nationale luchtverdediging. Hierbij is ook gekeken naar alternatieven voor de Hawk PIP III-systemen. De vervangende systemen zouden tevens een verbeterde TMD-capaciteit moeten hebben. Voor de vervanging van de Hawk zijn naast de Patriot nog twee productalternatieven onderzocht. Uit marktverkenningen is het Amerikaans/Duits/Italiaanse systeem MEADS en het Frans/Italiaanse SAMP/T naar voren gekomen. Operationeel gezien is MEADS een reële optie. Volgens de huidige planning is dit systeem echter niet voor 2010 uitontwikkeld en zal het pas vanaf 2015 leverbaar zijn. MEADS valt hierdoor af. SAMP/T biedt niet de gewenste TMD-capaciteit. Tevens is de interoperabiliteit tussen de SAMP/T en de al aanwezige Patriot-systemen niet gegarandeerd en zal dan naar verwachting hoge integratiekosten met zich meebrengen. Bij invoering van een tweede type wapensysteem naast de Patriot zijn hogere materiële en personele exploitatiekosten te verwachten. SAMP/T is daarom geen bruikbaar alternatief voor de vervanging van de Hawk. Op grond van deze overwegingen valt ook het SAMP/T systeem af. Vervanging van de Hawk PIP III door Patriot-systemen is derhalve het beste alternatief. Standaardisatie op Patriot heeft verder als groot voordeel dat de exploitatiekosten kunnen worden teruggebracht. Ook wordt bij standaardisatie op Patriot het risico van de introductie van nieuwe en nog niet beproefde systemen vermeden. In de EVDB-brief is u dan ook meegedeeld dat de TMD-capaciteit het beste kan worden uitgebreid door de Hawk te vervangen door extra Patriot-systemen.

Kwantitatief De huidige Patriot-systemen van de Koninklijke luchtmacht bestaan elk uit een radar, een vuurleidingscentrale, vijf standaard lanceerinrichtingen en veertig raketten (inclusief een "reload" van twintig raketten). De te verwerven Patriot-systemen ter vervanging van de huidige HAWK systemen zullen aanvankelijk eenzelfde samenstelling hebben. De te verwerven Patriot radars en vuurleidingscentrales dienen op hetzelfde modificatieniveau (config-3 standaard) te staan of te worden gebracht als de vier huidige Nederlandse systemen. De huidige acht HAWK systemen worden vervangen door drie Patriot systemen. Hiermee beschikt Nederland dan over in totaal zeven Patriot-systemen, waarmee in een vredesafdwingend scenario twee locaties bescherming kan worden geboden tegen de dreiging, inclusief TBM´s en kruisvluchtwapens: één locatie met volledige rondomdekking en een tweede locatie vanuit de dreigingsrichting. In het geval dat op beide locaties rondomdekking nodig is, biedt de geïntensiveerde internationale samenwerking op TMD-gebied de mogelijkheid het operationeel risico te beperken door de gezamenlijke inzet van Patriot-systemen in internationaal verband.

Wijze van verwerving De conclusie is dat de Patriot als enige reële optie overblijft om in de vervangingsbehoefte te voorzien. Er zijn twee mogelijkheden: verwerving van nieuwe apparatuur of van gebruikte apparatuur die, eventueel na modificatie, voldoet aan de Nederlandse eisen. Verwerving nieuwe Patriot-systemen . De Patriot kan nog steeds worden geproduceerd. Op grond van een informele kostenopgave van de fabrikant wordt geschat dat verwerving van 3 nieuwe Patriot-systemen ca. 450 miljoen kost. In de luchtmachtplannen is 227 miljoen aan fondsen opgenomen voor de vervanging. De beschikbare fondsen zijn daarom niet toereikend voor de aanschaf van nieuwe apparatuur. Naar verwachting kunnen de eerste nieuwe Patriot-systemen niet eerder dan 2007 instromen. Dit betekent dat het Hawk-systeem te laat wordt uitgefaseerd en dat nog minimaal zes jaar niet kan worden beschikt over een verbeterde TMD-capaciteit. Verwerving gebruikte Patriot-systemen . Wereldwijd wordt het Patriot-systeem door een aantal landen gebruikt. Binnen de Navo zijn dit Nederland, de Verenigde Staten, Duitsland en sinds kort Griekenland. Van deze gebruikers heeft Duitsland, in het kader van de herstructurering van de strijdkrachten, aangegeven zes van de zesendertig Patriot-systemen te willen afstoten en deze voor verkoop aan te bieden. Elk systeem bestaat uit één radarset, één vuurleidingscentrale, acht lanceerinrichtingen en 64 standaard raketten en is voorzien van de operationeel benodigde generatoren en voertuigen. Met de Duitse systemen kan kwantitatief invulling worden gegeven aan de operationele behoefte. Kwalitatief gezien is er echter sprake van een tekortkoming. De over te nemen systemen hebben een lagere modificatiestandaard (config-2) dan de Nederlandse Patriot-systemen die de config-3 standaard hebben. De Duitse systemen hebben daardoor een beperkte capaciteit tegen TBM's en kruisvluchtwapens en moeten dus op config-3 standaard worden gebracht. Naast de verbeteringen aan de radarset en de vuurleidingscentrale bestaat ook behoefte aan vervanging van het huidige Patriot -communicatiesysteem. Het bestaande systeem heeft te beperkte datatransmissiecapaciteiten om de toegenomen informatiestromen in de config-3 standaard te accommoderen. Het huidige systeem voldoet dus niet meer aan de operationele eisen. Daarom moet een nieuw communicatiesysteem worden ontwikkeld. Nederland maakt gebruik van de gelegenheid om aan te sluiten bij de Duitse ontwikkeling en productie van een nieuw communicatiesysteem. Conclusie . Gezien de financiën en de tijd, verdient het verwerven van nieuwe Patriot-systemen niet de voorkeur. Het verwerven van gebruikte Duitse systemen biedt het beste uitzicht op een tijdige en adequate invulling van de operationele behoefte.

Het onderhandelingsresultaat met Duitsland Met de brief van 2 juli 2002 bent u geïnformeerd over de uitkomst van de onderhandelingen over de versterking van de bilaterale samenwerking met Duitsland. De intentieverklaring bevat het voornemen om drie Patriot-systemen over te nemen, met een optie voor de overname van een vierde Patriot-systeem. Van deze optie wordt afgezien. Afgesproken is dat de over te nemen systemen in samenwerking met Duitsland op config-3 standaard zullen worden gebracht. Hiervoor zal Nederland integreren in het Duitseproductieschema. Ook zal Nederland meebetalen aan het speciale gereedschap en de testapparatuur die Duitsland hiervoor heeft aangeschaft.

Transitiefase Na de vervanging van de Hawk en de realisatie van het PAC-3 project zal de grondgebonden luchtverdediging van de Koninklijke luchtmacht bestaan uit 7 radarsets, 7 vuurleidingscentrales, 24 standaard lanceerinrichtingen, 192 standaard raketten, 8 PAC-3 lanceerinrichtingen en 64 PAC-3 raketten. Deze situatie kan naar verwachting vanaf 2007 worden bereikt. In onderstaande tabel is inzichtelijk gemaakt hoe de overgang van de huidige situatie naar de hierboven geschetste eindsituatie zal verlopen.

Huidige samenstelling Groep Geleide Wapens (GGW)

Samenstelling NL GGW na instroom Duitse systemen

Samenstelling NL GGW na voltooiing PAC-3 project

HAWK

8 systemen


---


---

PATRIOT

4 radarsets en 4 vuurleidingscentrales

7 radarsets en 7 vuurleidingscentrales

7 radarsets en 7 vuurleidingscentrales

20 standaard

lanceerinrichtingen

32 standaard

lanceerinrichtingen

24 standaard lanceerinrichtingen en

8 PAC-3 lanceerinrichtingen

160 standaard raketten

256 standaard raketten

192 standaard raketten en

64 PAC-3 raketten

Uit bovenstaand overzicht volgt dat in de periode tussen de instroom van de Duitse systemen en de voltooiing van het PAC-3 project er slechts 12 van de 24 door Duitsland aangeboden standaard lanceerinrichtingen en 96 van de 192 door Duitsland aangeboden standaard raketten worden gebruikt. Na instroom van de Duitse systemen zullen daarom 12 overtollige standaard lanceerinrichtingen en 96 overtollige standaard raketten worden afgestoten. Voor de voltooiing van het PAC-3 project worden te zijner tijd 8 standaard lanceerinrichtingen gemodificeerd naar PAC-3 standaard. Nadat het PAC-3 project is afgerond zijn nog 192 standaard raketten benodigd; de 64 dan overtollige standaard raketten worden op dat moment afgestoten.

Competitieve Dienstverlening Op basis van de taken en de slagkracht van de gevechtseenheid in het operatiegebied mag worden geconcludeerd dat er geen sprake is van een generieke dienst die met een voldoende mate van zekerheid verkrijgbaar is op de markt. Voor de instandhouding van de additionele Patriot-systemen wordt aangesloten op het bestaande instandhoudingsconcept.

Internationale samenwerking Met de overname en modificatie van Duitse Patriot-systemen door Nederland wordt invulling gegeven aan het verminderen van de in de Navo en in de EU gesignaleerde tekorten op TMD gebied. Tevens maakt deze overname deel uit van de intensivering van de samenwerking met Duitsland, mede ter bevordering van de effectiviteit en doelmatigheid van de Europese defensie-inspanningen. Zo zal op het gebied van "Extended Air Defense/Tactical Ballistic Missile Defense" (EAD/TBMD) zowel operationeel als logistiek nauwer met Duitsland worden samengewerkt . Het uiteindelijke doel is om bij vredes-operaties een Duits-Nederlandse ("combined") eenheid aan te kunnen bieden.

Tijdplanning De fasering van het project is erop gericht om eind 2002, dan wel begin 2003 de Patriots van Duitsland over te nemen, waarna deze kunnen worden gemodificeerd naar de gewenste modificatiestandaard. Na besluitvorming over de gecombineerde behoeftestelling, voorstudie- en studiefase (DMP ABC) kan direct worden gestart met de contractuele vastlegging van de overname, waarbij precies inzicht ontstaat in de voorwaarden voor overname, en kan in samenwerking met de Duitse overheid het modificeren van de systemen worden uitgewerkt.

Wat gaat dat kosten? Overname Duitse Patriot-systemen
---

Invulling vraagprijs

Miljoenen (Prijspeil 2001)

Vraagprijs

83

Diensten KM/KL

20

Contanten

45

Binationale diensten*

18


---
De binationale diensten ontlasten de Duitse begroting voor 18 miljoen, vergen een Nederlandse investering van 35,9 miljoen. De vraagprijs van Duitsland voor de overname van drie systemen bedraagt 83 miljoen. Nederland voldoet 20 miljoen met diensten van de Koninklijke marine op het gebied van zeetransport alsmede amfibische opleiding en training ( ter waarde van 15 miljoen) en van de Koninklijke landmacht in de vorm van medegebruik van radar- en bevelvoeringsystemen voor de lage luchtverdediging (gewaardeerd op 5 miljoen). Naast een betaling van 45 miljoen in kontanten zal Nederland investeren in een aantal binationale diensten, waarbij de Duitse begroting voor een waarde van 18 miljoen wordt ontlast. Deze diensten vergen een investering aan Nederlandse zijde van 35,9 miljoen, die als volgt is opgebouwd:

* het modificeren van de Duitse systemen van config-2 naar de zgn. config-2+ standaard ( 2,1 miljoen), de config-2+ standaard is als tussenstap noodzakelijk voor de modificatie naar de config-3 standaard; * de aan de over te nemen systemen verbonden Duitse verplichtingen in internationale logistieke Patriot-programma's van o.a. Namsa ( 4,5 miljoen); * het inkopen in het Duitse ontwikkelingsprogramma voor het nieuwe communicatiesysteem, alsmede het afsluiten van een ontwikkelingscontract ( 14,3 miljoen); * betaling voor het Duitse programmamanagement voor het op config-3 standaard brengen van de over te nemen Patriot-systemen ( 4,5 miljoen); * betaling voor een deel van de door Duitsland gedane investeringen in speciaal gereedschap en apparatuur en infrastructuur om de config-3 modificatie te kunnen uitvoeren en te testen ( 10,5 miljoen).

Modificatie naar config-3 standaard . De kosten voor het modificeren van de over te nemen systemen naar config-3 (PDP5/SD5) standaard worden geraamd op 69,5 miljoen. Productie van het communicatiesysteem . Met de productie en levering van het communicatiesysteem is een geschat bedrag gemoeid van 29,8 miljoen. Overige investeringskosten . Tot slot is sprake van een aantal andere consequenties van de overname waaraan kosten zijn verbonden. Het betreft de volgende zaken:

* aanpassing van de infrastructuur: 4,5 miljoen; * de aanschaf van extra reservedelen: 4,5 miljoen; * additionele werkplaatsuitrusting met bijbehorende voertuigen en gronduitrusting: 7 miljoen; * het omscholen van het personeel: 0,5 miljoen.

De totale kosten bedragen 16,5 miljoen. Het opnieuw certificeren van Duitse standaard raketten . Een deel van de extra standaard raketten die benodigd zijn tot en met afronding van het PAC-3 project moeten worden opgenomen in het periodiek certificeringsprogramma. Hiermee is een geraamd bedrag gemoeid van 1,5 miljoen. Overtollig materieel . Voor de vervanging van de Hawk zijn niet alle standaard lanceerinrichtingen en raketten benodigd. Een deel van de overtollige lanceerinrichtingen en raketten zal niet in gebruik worden genomen en kan al kort na instroming van de Duitse systemen worden afgestoten. Na voltooiing van het PAC-3 project zal de rest van het overtollige materieel worden verkocht of verschroot. Uiteindelijk kunnen in totaal 12 standaard lanceerinrichtingen en 160 standaard raketten worden afgestoten. Na overname en indienststelling van de Patriot-systemen kunnen ook de Hawk-systemen worden verkocht of verschroot. Voor het geval dat verkoop niet mogelijk blijkt te zijn, is voor eventuele verschroting van het overtollig materieel 9 miljoen geraamd. Projectbudget . Er is een bedrag van 227 miljoen gereserveerd voor de aanschaf van de Duitse systemen en de modificaties. In onderstaande tabel is een overzicht van de kosten van de verschillende deelprojecten opgenomen.

Omschrijving

Kosten in miljoenen (Prijspeil 2001)

Overname Patriot-systemen

45,0

Betaling van door Duitsland te leveren diensten

35,9

Modificatie naar config-3 standaard

69,5

Productie communicatiesysteem

29,8

Overige investeringskosten

16,5

Certificeringskosten standaard raketten

1,5

Eventuele verschrotingskosten overtollig materieel

9,0

Reserve

19,8

Totaal

227,0

Exploitatiekosten Materiële exploitatie . Invulling van de behoefte met Patriot-systemen heeft slechts beperkte consequenties voor de materiële exploitatie. De materiële exploitatiekosten van de huidige vier Patriot-systemen ( 11,9 miljoen) en 8 Hawk-systemen ( 3,6 miljoen) bedragen in totaal 15,5 miljoen per jaar. Het aantal gebruikers van het Hawk-systeem zal echter wereldwijd afnemen, waardoor het Nederlandse deel van de instandhoudingskosten in absolute zin zal toenemen. Bovendien zal het steeds kostenintensiever worden om de oude techniek in stand te houden. Derhalve zullen, indien de Hawk systemen niet zullen worden vervangen, de jaarlijkse kosten voor de materiele exploitatie stijgen naar 18,5 miljoen per jaar. Bij de vervanging van de Hawk-systemen door drie aanvullende Patriot-systemen zullen de kosten van de materiële exploitatie van 7 Patriot systemen 19,1 miljoen bedragen. Personele exploitatie . Bij vervanging van de Hawk-systemen door drie Patriot-systemen kan de organisatie worden afgestemd op het gebruik en het beheer van één in plaats van de huidige twee wapensystemen. Hierdoor wordt een inkrimping bereikt van ongeveer 100 functies. Hierbij is tevens rekening gehouden met een besparing op de "overhead" functies bij staven en overige ressorts van de Koninklijke luchtmacht. De personele exploitatiekosten zullen hierdoor dalen met circa 3,8 miljoen per jaar. Conclusie . De jaarlijkse besparingen in de exploitatiekosten van de grondgebonden luchtverdediging van de Koninklijke luchtmacht zullen bij vervanging van de Hawk-systemen door drie Patriot-systemen op termijn oplopen tot ongeveer 3,2 miljoen.

Ten slotte Ik ben voornemens de Koninklijke luchtmacht opdracht te geven om de verwervingsvoorbereiding aan te vangen voor zowel de overname van drie Duitse Patriot-systemen als het modificeren van deze systemen. De afspraken over de overname van de Duitse systemen zullen nader worden uitgewerkt in een overeenkomst. Het streven is gericht deze overeenkomst eind 2002, dan wel begin 2003 te ondertekenen, maar dit zal pas gebeuren indien aan alle hiervoor beschreven voorwaarden op het gebied van product, tijd en geld is voldaan. In dat geval zal de Kamer achteraf worden geïnformeerd. De verwervingsvoorbereiding voor de modificatie van de Patriot-systemen naar de config-3 standaard is volgens de huidige inzichten in de loop van 2003 voltooid. Voordat hier met de industrie bindende afspraken over worden gemaakt, zal ik u met een DMP-D brief informeren.

DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE

Nieuws Ministerie van Defensie