Nederlandse Vereniging van journalisten

04/12/2002 NVJ-sectie Freelance
Jaarverslag 2002

Hoewel de belangenbehartiging van de freelance-journalisten nooit voltooid is, kunnen we over 2002 terugkijken op een aantal positieve ontwikkelingen. Het jaar begint met de inwerkingstelling van de databank van freelance-journalisten, leden van de NVJ. Verheugend is dat er meldingen op het secretariaat komen van NVJ-leden die via de databank door opdrachtgevers zijn benaderd.
De voorlichtingsbijeenkomst over de nieuwe belastingwetgeving en over de VAR trekt een volle zaal. En tijdens een succesvolle bijeenkomst over netwerken wordt de start van de website Freelance-journalist.nl aangekondigd.
Nieuwswaarde is begonnen met uit te keren. De bedragen verschillen, maar het hoogst uitgekeerde bedrag aan reprorechten beloopt [ 500, en kan incidenteel tot [ 1500 aan thuiskopiegelden oplopen. De NVJ voert een succesvolle procedure en wordt uitdrukkelijk in haar standpunt gesteund met de beslissing van de rechtbank te Amsterdam dat voor freelancers bij beëindiging van de freelance-overeenkomst een redelijke opzegtermijn in acht moet worden genomen. Dat betekent dat bij voorkomende geschillen jurisprudentie voorhanden is.

Uitgevers en omroepen laten zich kennelijk niet veel gelegen liggen aan de freelancers. De onderhandelingen over contracten waarmee freelancers uit de voeten kunnen verlopen moeizaam. De NVJ zoekt middelen de leden bij te staan, waarmee meer druk kan worden uitgeoefend en verzamelt materiaal uit de markt om acties en druk te onderbouwen. Zo onderzoekt de NVJ onder meer mogelijkheden om nationaal en internationaal de aandacht te vestigen op de monopoliepositie die Sanoma inneemt.

Modelcontract NVJ/NDP voor dagblad-freelancers
Gewapend met de opdracht van de algemene ledenvergadering van december 2001 gaat de NVJ terug naar de Nederlandse Dagbladpers (NDP) om verder te onderhandelen over het voorliggende concept-modelcontract. De leden wensen meer duidelijkheid over
de terminologie, de afspraken en de strekking daarvan. Bovendien moeten de afspraken een minimum vormen van de rechten, die een freelancer heeft. In individuele onderhandelingen kan hij er dan meer proberen uit te halen.
Er volgt een briefwisseling met de NDP en er wordt twee maal onderhandeld, maar we worden het niet eens. De NVJ ziet geen heil in verder onderhandelen. Daarop stuurt de NVJ een persbericht uit over de breuk en adviseert leden opnieuw om niet akkoord te gaan met de voorliggende contracten. Zolang een dergelijk contract niet is getekend, kunnen de dagbladen het journalistiek materiaal van freelancers niet kunnen doorverkopen aan databanken, knipseldiensten of op internet plaatsen.
Al aan het begin van het jaar heeft de NVJ per brief geprotesteerd tegen het gedrag van Wegener, die het magere modelcontract nog verder uitkleedde en het vervolgens aan de freelancers voorlegde, suggererend dat het afgeleid zou zijn van het modelcontract waar de NVJ het mee eens zou zijn. Wegener verwees daarna niet meer naar een modelcontract, maar bleef bij zijn eigen slechte versie van het contract.
Onderhandelingen over tarieven en voorwaarden voor omroep-freelancers In mei komen de onderhandelingen weer op gang tussen het HOCO (HonorariumCollege) en de NVJ over nieuwe tarieven en voorwaarden voor freelancers bij de omroep. De NVJ acht de HOCO-tarieven onacceptabel laag en pleit voor een honorering die aansluit bij de salariëring van journalisten in vaste dienst. Ook zou er in de tarievenstructuur een onderscheid moeten worden gemaakt naar beginnend, ervaren en zeer ervaren freelancers. De NVJ wil ander gebruik via internet, themakanaal e.d. en herhalingen terugzien in het vergoedingenpercentage.
De onderhandelingen verlopen bijzonder stroef; voor de zomer komen HOCO en NVJ er niet uit. Na de vakantieperiode komt het HOCO met een aangepast voorstel waarbij de tarieven weliswaar zijn opgetrokken, maar niet tot een voor de NVJ aanvaardbaar peil. De onderhandelingen daarover lopen vast.
De NVJ organiseert op 17 oktober een bijeenkomst voor freelancers bij de omroep om hen te peilen naar hun actiebereidheid. De bommelding op die dag in het Mediakwartier van ontregelt het verkeer rond Hilversum, de aldaar geplande ledenvergadering wordt slechts door een enkeling bezocht. De NVJ legt de bezwaren tegen de voorstellen nog eens per brief aan het HOCO voor.

Auteursrecht en honoraria
Sanoma
In het voorjaar dringt Sanoma er bij de freelancers die het syndication-contract nog niet hebben getekend op aan het contract voor
1 mei te tekenen. De wijze waarop Sanoma haar machtspositie in de tijdschriftenbranche misbruikt, baart de NVJ grote zorgen. Er zijn bewijzen dat niet-tekenen zal leiden tot beëindiging van de samenwerking. Wederom dringt de NVJ aan op overleg met de Sanoma-directie. De uitgever blijft bij de weigering en wil alleen zonder tussenkomst van de vakorganisatie met de auteurs onderhandelen. Uiteindelijk komt er informeel overleg met de directie tot stand, waarin de NVJ haar bezwaren tegen het syndication-contract uiteen zet. De NVJ wordt ervan verzekerd dat de freelancers individueel met de hoofdredacteur over het contract kunnen onderhandelen. Samen met de andere auteursorganisaties formuleert de NVJ een alternatief voorstel dat aan de freelancers wordt toegestuurd om te gebruiken bij hun onderhandeling met de hoofdredacteur. In de loop van het jaar krijgen de freelancers aanvullende voorwaarden op het contract voorgelegd. De Sanoma-directie laat de NVJ weten dat hierin de input uit het informele gesprek is verwerkt, maar naar de mening van de NVJ is dat nauwelijks een schim hiervan. Wel verwacht Sanoma van de freelancers dat zij het contract plus aanvullende voorwaarden voor 15 september ondertekenen. Er zijn freelancers die dit geenszins van plan zijn. De NVJ stuurt de Sanoma-directie een brief waarin zij wijst op de toezegging uit het informele gesprek dat de freelancers ruimte voor individuele onderhandeling krijgen, en dringt er op aan de bijl niet te laten vallen voor freelancers die niet tekenen.

Wegener
Freelancers die het contract van WUMN (Wegener Uitgeverij Midden Nederland) niet hebben ondertekend ervaren dat zij geen opdrachten meer krijgen. Wegener heeft zijn freelancers een aangescherpte vorm van het niet door de NVJ goedgekeurde NDP-modelcontract voorgelegd. De uitgever wil kennelijk niet wachten tot het modelcontract rond is. Voor de vele vormen van elektronisch hergebruik wil Wegener toestemming tegen een te lage honorering. De NVJ roept de freelancers op niet te tekenen. Een aantal van de freelancers gaat zelf in overleg met de uitgever voor een betere regeling. Velen tekenen omdat zij geen alternatief hebben. Er zijn ook freelancers die zonder getekend te hebben doorgaan met het werken voor Wegener.

Meldpunt contracten
De NVJ roept freelancers op ondeugdelijke contracten en slechte ervaringen met opdrachtgevers bij de NVJ kenbaar te maken.

Overleg Justitie
De NVJ constateert dat de onderhandelingspositie van freelancers wordt uitgehold, contracten die worden voorgelegd bevatten steeds vaker ongunstige bepalingen. Deze komen er op neer dat freelancers voor geringe vergoeding vrijwel al hun auteursrechten moeten afstaan. Vergoedingen voor hergebruik zijn zeer laag, gelden vaak voor onbepaalde tijd en zijn dan soms nog exclusief. Freelancers die niet bereid zijn in te stemmen met de wurgcontracten krijgen dikwijls te horen dat de samenwerking dan wordt beëindigd.
Er is behoefte aan wettelijke rechtsbescherming van freelance auteurs in hun contractuele relatie tot de uitgevers. Samen met de andere auteursorganisaties treedt de NVJ in overleg met het ministerie van Justitie, dat ook de wetgevingsaspecten rond het auteursrecht in portefeuille heeft. Het ministerie vraagt om gegevens te inventariseren over de eenzijdige en dwingende contracten ten behoeve van verder overleg.

Onderzoek naar de onderhandelingspositie van freelancers bij printmedia
De NVJ laat een inventarisatie uitvoeren naar de contracten die freelancers bij dagbladen en tijdschriften worden voorgelegd. De contracten worden beoordeeld op de omvang van de licentie, mate van exclusiviteit en de hoogte van de vergoeding voor generiek hergebruik. Uit het onderzoek blijkt dat de vergoedingen voor hergebruik erg afwijken van de vergoedingen die door de NVJ worden geadviseerd. De mate van exclusiviteit varieert van 24 uur tot drie maanden bij dagbladen, bij de tijdschriften kan dat oplopen tot een jaar of zelfs vijf jaar. Ongeveer 10 procent van de freelancers reageert op de toegezonden enquête. De uitkomst van het onderzoek wordt als indicatie gezien.

PCM
Hoewel er verscheidene procedures lopen over de toestemming en de vergoeding voor hergebruik van journalistiek werk, lijkt PCM niet op het vonnis te willen wachten.
In het voorjaar begint PCM met de uitbetaling van een volgens PCM-normen redelijke vergoeding voor het opnemen zonder toestemming van journalistieke materiaal in de persdata-bank. In het kader van de procedure over de persdatabank heeft PCM vorig jaar een voorstel gedaan, waarbij de omzet van de databank over de periode waarin het gebruik had plaatsgevonden geheel werd toegerekend aan de freelancers van wie bijdragen in de databank werden opgenomen. Via een door PCM bedachte formule zou dit bedrag over de betrokkenen worden verdeeld, dat er in feite op neer zou komen dat een individuele freelancer slechts een marginaal bedrag per artikel kreeg aangeboden. Dit voorstel werd door de NVJ en de betrokken freelancers van tafel geveegd.
De NVJ adviseert haar leden een specificatie van het bedrag te vragen, en aan te geven dat daarmee geen afstand wordt gedaan van recht op schadevergoeding en dat er geen toestemming wordt gegeven voor elektronisch hergebruik in de toekomst.

Lopende procedures
De procedure die de NVJ samen met de freelancers Heg, Mulder en Stam tegen de Volkskrant heeft aangespannen heeft in 1999 geresulteerd in een uitspraak van de rechtbank Amsterdam waarin een formule voor schadevergoeding werd vastgesteld. De freelancer Stam besloot de vastgestelde vergoeding voor gebruik op internet in hoger beroep aan te vechten. Het Gerechtshof bepaalt op 2 mei dat er deskundigen worden benoemd om het hof te informeren over de wijze van vaststelling van de schadevergoeding.
Ook de procedure die enkele freelancers met hulp van de NVJ bij de rechtbank in Utrecht voeren over het gebruik van hun materiaal in de persdatabank, is nog niet afgerond. De indruk bestaat dat de uitspraak van de Amsterdamse rechtbank in de procedure van Stam wordt afgewacht. Dat geldt ook voor de procedure die een aantal freelancers met hulp van de NVJ voert tegen NPS over hergebruik op internet. Onder dreiging van een geding komt het tot een schikking in de zaak tegen Wegener Uitgeverij Midden Nederland (WUMN) over plaatsing van artikelen op internet zonder dat freelancers hiervoor een vergoeding ontvangen.

Stichting Nieuwswaarde
De Stichting Nieuwswaarde heeft een half miljoen euro uit te keren aan journalisten die recht hebben op repro- en thuiskopiegelden. Het gaat vooral om freelancers die hun bijdragen hebben geleverd aan dag- en opiniebladen, publiekstijdschriften en nieuws- en actualiteitenprogramma's. Duizenden freelancers ontvangen een oproep van Nieuwswaarde om zich met de nodige gegevens te melden. De gegevens worden in een databank verwerkt met de bedoeling de uitkeringssystematiek op gang te krijgen. Het blijkt dat te weinig journalisten aanspraak op repartitie doen. Tegen het einde van het jaar wordt er nog een oproep aan freelance journalisten gedaan zich aan te melden bij Nieuwswaarde.

Freelancers en fiscale en sociale wetgeving
In het kader van de harmonisatie van het zelfstandigen- en ondernemersbegrip zijn er in de Tweede Kamer vragen gerezen over de positie van freelancers en hun opdrachtgevers, en de problemen die zij ervaren met fiscale en sociale wetgeving. Het ministerie van Economische Zaken heeft daarom verzocht een onderzoek uit te voeren naar de positie van freelancers voor de sociale en fiscale wetgeving. In opdracht van het ministerie wordt dit onderzoek uitgevoerd door het EIM (Economisch Instituut Marktonderzoek). De NVJ, als een van de organisaties die veel freelancers organiseert, wordt in de zomer door het EIM benaderd om een inventarisatie op te stellen van de problemen waarmee freelance journalisten worden geconfronteerd. De uitkomsten van de diverse onderzoeken door het EIM moeten leiden tot een nota die te zijner tijd in de Tweede Kamer zal worden behandeld.

Bijeenkomsten
Belastingbijeenkomst
In de jaarbeurs in Utrecht wordt op 19 maart een bijeenkomst over belastingwetgeving voor freelancers georganiseerd. Deskundigen van de Belastingdienst en het UWV geven een toelichting op de VAR en belastingwetgeving. De bijeenkomst wordt drukbezocht.

Netwerkbijeenkomst
Op 13 september organiseert de sectie Freelance samen met de NVJ-afdeling Midden-Nederland in het Polmans Huis in Utrecht een bijeenkomst over netwerken. De journalisten Roos Schlikker en Yoeri Albrecht houden aansprekende verhalen over netwerken voor werk en over het bijhouden van een kennisnetwerk. Michael Boud, van Redactie & Co. pleit ervoor dat journalisten commerciëler denken en op de juiste manier aan acquisitie doen. De bijeenkomst wordt door een kleine honderd freelance journalisten bezocht.
Tijdens deze bijeenkomst wordt aangekondigd dat de sectie Freelance aan de eigen website werkt: Freelance-journalist.nl. De website wordt geleidelijk aan met diverse onderdelen gevuld.
Publiciteit
In het verslagjaar komt de periodiek De Concurrent niet uit. Het bestuur van de sectie Freelance besluit De Concurrent te integreren in de website Freelance-journalist.nl.

Arbeidsongeschiktheidsverzekering
Veel freelancers hebben geen arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV). Zij worden vaak afgeschrikt door de hoge premies. De NVJ probeert met verzekeraars tot een vorm van een collectieve verzekering arbeidsongeschiktheidsverzekering te komen voor freelancers die lid zijn van de NVJ. Bij een dergelijke verzekering moet rekening worden gehouden met de specifieke werkomstandigheden en het daaraan gepaarde risico voor journalisten. De onderhandelingen over de AOV hebben nog niet het stadium bereikt dat er sprake is van een premie die aantrekkelijk is voor de freelancers. De NVJ blijft de mogelijkheden onderzoeken.

Jaarvergadering sectie Freelance
De sectie Freelance houdt voor het laatst in 2002 haar jaarvergadering in het vierde kwartaal. Het besluit in de Verenigingsraad van 6 oktober 2001 tot wijziging van boek- en verslagjaar dat het hele kalenderjaar omvat, betekent dat de jaarcijfers niet eerder dan in het daaropvolgende voorjaar beschikbaar zijn. De Verenigingsraad houdt haar jaarvergadering in het voorjaar, vanaf 2003 zal de sectie Freelance die lijn ook volgen. In het volgend voorjaar zal aan een themabijeenkomst een kleine huishoudelijke vergadering worden gekoppeld waarop het financieel verslag dat in 2002 niet beschikbaar is, wordt geagendeerd.

Bestuur en secretariaat
Het bestuur gaat in 2002 in ongewijzigde samenstelling voort: Sjoerd van der Meulen (voorzitter); Jeanette van Ditzhuizen, Maria Genova, Henk Hansen, Lies Janssen, Roos Schlikker, bestuursleden. Mehmet Ulger en Jaap Herschel waken in het NVJ-bestuur over de portefeuille Freelance.
Ellie Speet ondersteunt het sectiebestuur Freelance als secretaris.