Bijdrage Leen van Dijke Begroting Sociale Zaken en Werkgelegenheid 2003 Woensdag 11 December 2002 - 17:30
Voorzitter, het komt zelden voor dat na een half jaar de eindbalans van een kabinet kan worden opgemaakt. We ontkomen daar nu niet aan, ook niet voor wat betreft het sociale beleid.
Paars verweten wij herhaaldelijk verantwoordelijkheden over de schutting te gooien, zonder zich te bekommeren over de gevolgen daarvan . Het stemt mij niet vrolijk, voorzitter, dat de balans van de regering Balkenende niet veel anders kan zijn. De naamgever van dit kabinet schreef voor de verkiezingen een boekje met als titel: 'Anders en beter'. En wat is het geworden? 'Anders en harder'. En dat blijkt echt niet alleen uit het asielbeleid.
Er wordt in 2003 fors bezuinigd op gesubsidieerde arbeid, de budgetten voor reïntegratie (ook van arbeidsgehandicapten) worden enorm gekort, premiekortingen voor langdurig werklozen en laagbetaalden (SPAK en VLW) worden afgeschaft en de bijstand moet geheel naar de gemeenten worden overgeheveld.
De omslag die deze regering wenst te maken in de sociale zekerheid lijkt - net als bij bij paars - vooral niet ingegeven door een integrale visie op sociale zekerheid, maar vooral bepaald door budgettaire motieven. Op zichzelf genomen valt er voor sommige keuzen best wel wat te zeggen. Maar een forse omslag kan niet in dit tempo. En al helemaal niet zonder eerst zeker te hebben gesteld dat zij die nieuwe of andere verantwoordelijkheden krijgen ook in staat zijn gesteld die op te pakken.
Wat door deze regering over de schutting wordt gegooid, komt in eerste instantie vooral op het bordje van de gemeenten, maar het zijn uiteraard de burgers en dan vooral de kansarmen - die de consequenties daarvan moeten dragen. Voorzitter, dit is geen beleid maken, maar boekhouden; en dat lijkt mij in dit verband geen 'Geuzennaam'.
Voorzitter, als ik het goed heb begrepen is het nooit de bedoeling van
deze minister geweest met het door mij geschetste imago het politieke
toneel te verlaten. Nu is zijn handicap dat het hem nog niet is
vergund met veel concrete beleidsresultaten te pronken. En ik wil
graag zeggen dat wij lof hadden voor deze minister als het ging om
zijn duidelijke ambities ten aanzien van verschillende grote dossiers:
WAO, reïntegratie en levensloopregeling. Maar dat neemt niet weg dat
het enige wat wij totnogtoe van hem zagen niet spoort met zijn
ambities: de eerste forse koopkrachtverslechtering in twintig jaar
tijd en een ordinaire en ongemeen heftige strijd met sociale partners.
Overigens lijkt mij - vanuit de optiek van de minister - een betere
stimulans om een nieuwe termijn als bewindspersoon te ambiëren
moeilijk denkbaar.
Nu zie ik er ook zeer naar uit ook in een nieuwe kabinetsperiode met
déze minister zaken te doen. Maar dan zou ik toch wel een scherper
christelijk-sociale profiel willen zien. En deze wens krijgt nog meer
gewicht als ik de uitlatingen van deze minister memoreer over een
mogelijke volgende coalitie en zijn inzet daarbij. Voor alle
duidelijkheid: daarbij gaat het mij niet alleen maar om geld, maar
zeker ook - en wellicht vooral - om visie op sociale zekerheid, om
beleid voor de langere termijn.
Voorzitter, als het om basale zaken in de sociale zekerheid gaat en om
onopgeefbare uitgangspunten wil de ChristenUnie een paar punten noemen
waarin de teleurstelling met wat dit kabinet te zien heeft gegeven
naar voren komt.
Het gezin
Allereerst het gezin, de belangrijkste samenlevingsvorm; in onze
termen: de hoeksteen van de samenleving. Dit kabinet, dat er hoog van
opgaf het belang van het gezin te willen dienen, en daartoe zo veel
verwachting wekte, is bij monde van de staatssecretaris nog niet veel
verder gekomen dan voorzetting van wat onder de beide paarse
kabinetten het uitgangspunt was: niet de belangen van het gezin
centraal, maar arbeidsparticipatie van zo veel mogelijk mensen. Niks:
'Anders en beter'. Dat onder verantwoordelijkheid van deze minister,
van dit Kabinet Balkenende, de sollicitatieplicht voor alleen wonende
ouders met jonge kinderen in de Bijstand wordt geïntroduceerd, na
alles wat daarover onder paars is bediscussieerd, is in dat licht
eigenlijk bizar. Dit is dus wel heel 'anders' maar wie haalt het in
zijn hoofd om dat ook 'beter' te noemen? Het is slechts: 'anders en
harder'.
Want wat zijn de feiten, alle mooie woorden ten spijt: gezinnen hebben
de woonlasten zien stijgen, het spaarloon fors zien slinken, de
inflatie zien stijgen en de koopkracht zien afnemen. Het gezin heeft
onder dit kabinet niet meer ruimte gekregen en de gezonde ontwikkeling
van het gezinsleven ontving geen impuls. En de mogelijkheden tot het
maken van afwegingen van ouders onderling bij het vormgeven van hun
opvoedingstaken zijn niet verruimd. Behoudens dan dat het recent
aanvaarde initiatiefwetsvoorstel Bussemaker / Van Dijke wel in die
richting een impuls genoemd kan worden. Daarmee heeft ook dít kabinet
een kans gemist de samenleving echt te verbeteren (Balkenende: Anders
en beter blz. 69).
Voorzitter, de fractie van de ChristenUnie wil gezinnen echt de
helpende hand toesteken door de introductie van een kindgebonden
budget, als inkomensafhankelijke kop op de kinderbijslag. In de
schriftelijke voorbereiding (antwoord 130) worden voor- en nadelen nog
eens op een rijtje gezet. De grote voordelen zijn onomstreden. Het
enige nadeel dat de regering noemt is een verlenging van de
armoedklem. Ik vind dat wat gezocht, zeker als wordt uitgegaan van een
(aflopende) staffeling van het kindgebonden budget. Wat weerhoudt de
minister ervan dit gezins- en dus toekomstgerichte instrument een kans
te geven?
Alimentatie
Voorzitter, vorig jaar heb ik uitgebreid aandacht gevraagd voor de
problemen rond echtscheiding, de koude uitsluiting en concrete
voorstellen geformuleerd voor de inning van alimentatie (via de
werkgever). In de begroting voor 2003 zijn reeds besparingen op de
bijstand opgenomen, die voortvloeien uit het beleidsonderzoek naar het
alimentatiebeleid dat op mijn verzoek van de grond kwam. En -
inderdaad - er moeten forse besparingen mogelijk zijn, gelet op het
feit dat er bijna 100.000 alleenstaande ouders zijn met een volledige
bijstanduitkering! Maar concrete hervormingsvoorstellen voor de
vaststelling en inning van alimentatie hebben mij nog niet bereikt.
Wel de bezuinigingen innen, maar geen beleidsvoorstellen? Wat is de
stand van zaken? Wanneer komt er aangescherpte wetgeving met
betrekking tot de inning?
Gesubsidieerde arbeid
Voorzitter, ik kom te spreken over gesubsidieerde arbeid. Vele
tienduizenden zijn daarvan afhankelijk. Het strategisch akkoord en de
miljoenennota hebben geleid tot enorme onrust onder mensen met een
ID-baan of een WIW-baan en in de sociale werkvoorziening. We hebben
het dan over werknemers die zeer moeizaam of zelfs helemaal níet kan
doordringen tot de reguliere arbeidsmarkt. Het zijn, om het in
Bijbelse termen te vatten, de armen, die afhankelijk zijn van de
gunsten van de rechtvaardige vorst uit Psalm 72.
De brief van de staatssecretaris van 4 december geeft geen uitsluitsel
over de concrete invulling van de bezuinigingen en de 10.000 reguliere
banen. Ook uit de Nota van Wijziging, die tot stand kwam na het
Sociaal Akkoord, valt niet af te leiden of het om duurzame reguliere
banen gaat. Wie staat daar garant voor na 2003? Intussen bereiken ons
ook berichten dat mensen hun gesubsidieerde baan kwijtraken, vanwege
het uitblijven van duidelijkheid over de subsidiestromen en het
wegvallen van SPAK en VLW.
Voorzitter, gemeenten zitten flink in hun maag met de huidige
situatie. De exacte bezuinigingen op de gesubsidieerde banen staan
niet vast, laat staan dat duidelijkheid over het beleid in de toekomst
bestaat. Uit voorzichtigheid besluit het merendeel hooguit bestaande
contracten te eerbiedigen. Hoe wil de minister nu voorkomen dat de
kansarmen onevenredig worden getroffen?
Afgelopen vrijdag was ik - samen met een aantal collega's - in
Stadkanaal om daar de effecten van de voorgestelde bezuiniging te
bezien. Op deze en vele andere plaatsen in het land zijn de gevolgen
enorm. Een kwetsbare regio als Oost Groningen wordt nog eens extra
getroffen en heeft hoegenaamd geen mogelijkheden de schade enigszins
in te perken. Dit, voorzitter, heeft niets met 'beter' te maken; wel
met harder!
Voorzitter, dan de sociale werkvoorziening. Blijft de
beleidsdoelstelling voor wat betreft de categorie én het aantal
werknemers Wsw overeind? Welke voornemens bestaan ten aanzien van de
wachtlijsten? 15% staat er langer dan drie jaar op.
De staatssecretaris komt in zijn brief van 27 november op basis van het onderzoek Langwachtenden in de WSW tot de conclusie dat er geen aanleiding bestaat voor forse ingrepen om de WSW aan haar doelstellingen te laten beantwoorden. Ik wil graag een nadere onderbouwing, mede in het licht van het wegvallen van de SPAK/VLW.
Gecombineerd met het voorgaande leidt de toegenomen economische druk
op de Wsw-instellingen tot moeilijk te verteren gevolgen. Ik denk aan
welhaast onontkoombare fusering, zoals op Tholen en in Goes, en
daarmee gepaard gaande onacceptabele overplaatsing naar te ver
weggelegen werkplaatsten van Wsw-medewerkers. Deze voor betrokken
werknemers ingrijpende gebeurtenissen leiden voorspelbaar tot stress
en uitval. Ook dit is niet 'beter', maar harder. Ik neem aan dat de
regering ook vindt dat dit niet de bedoeling kan zijn. Wat gaan deze
bewindslieden daaraan doen?
Reïntegratie en 100% budgettering bijstand
Voorzitter, mijn fractie maakt zich ook zorgen over de
reïntegratiemogelijkheden van arbeidsgehandicapten. Na de
versoberingen in de wet REA van vorig jaar zullen de besparingen op
het reïntegratiebudget van 650 miljoen volgend jaar ongetwijfeld ook
negatieve gevolgen hebben voor deze doelgroep. Ik kan me niet
voorstellen dat die forse besparing geheel kan worden gerealiseerd
door efficiencymaatregelen.
Gemeenten proberen te anticiperen op het aangekondigde
ongedifferentieerde en vrij besteedbare reïntegratiebudget én op de
beoogde volledige budgettering van de bijstandsuitkeringslasten.
Enkele jaren geleden werd een 25%-budgettering nog als revolutionair
gezien. De gemeenten kregen destijds ruimschoots de tijd daarop te
anticiperen. Hoe kun je nu van gemeenten verwachten dat ze voor een
100%-budgettering op 1 januari 2004 klaar zijn? Het wetsvoorstel
ABW/FWI kan op zijn vroegst na de zomer door de Eerste Kamer worden
aangenomen, áls de volgende regering het tenminste niet intrekt. Het
heeft er alle schijn van dat het rijk verantwoordelijkheden in de
achtertuin van de gemeenten kiepert en als het onverhoopt niet lukt de
andere kant op kijkt. Kan de minister aangeven welke gevolgen een
zorgvuldige invoering en dus uitstel met één jaar met zich meebrengt?
(motie om inwerkingtreding ABW/FWI jaar uit te stellen)
Problematische schulden
Voorzitter, als het gaat om sociale samenhang vindt de ChristenUnie
dat mensen meer verantwoordelijkheden moeten en kunnen dragen dan waar
lange tijd bij beleidsvorming van uit is gegaan. Maar ook bij dit
onderwerp geldt: verantwoordelijkheden neerleggen waar ze horen - bij
de burgers - vordert ook een scherp oog voor de vraag of deze - en
binnen welke redelijke termijn - kunnen worden opgepakt en
waargemaakt. De omvangrijke schuldenproblematiek toont aan dat dit op
een steeds grotere schaal ernstig ontspoort.
Het toenemend aantal gezinnen dat in problematische schulden
terechtkomt vormt een bedreiging voor een evenwichtige ontwikkeling in
de samenleving. Ook wordt de stabiliteit van gezinnen er door
bedreigd. En - hoewel wij scherp oog willen hebben voor de eigen
verantwoordelijkheid van burgers - is dat dus niet simpelweg: eigen
schuld, dikke bult. Groot probleem blijft nog steeds dat de
kredietbanken maarliefst 2/3 deel van de schuldenaars niet kunnen
helpen. Het kabinet heeft te weinig oog voor deze problematiek, maar
de minister kan zich troosten met de gedachte dat hij in het goede
gezelschap is van zijn drie voorgangers. Ik ben nu al sinds 1995 bezig
te pleiten voor certificering van minnelijke schuldhulpverlening,
zodat de hulpverlening veel breder en massiever kan worden, maar
trekken aan een dood paard geeft meer resultaat. In de schriftelijke
beantwoording schrijft de minister dat het rijk zich inzet om een
verkenning naar certificering uit te voeren (antw. 114). Het stelt mij
echt bijzonder teleur dat totaal geen schot in deze belangrijke zaak
zit. Wat is de exacte planning?
Voorzitter, de schuldenproblematiek bij jongeren vormt een apart
hoofdstuk. Er komt voorlichting en registratie van schulden. Maar nog
steeds is onduidelijk wanneer en wat er dan geregistreerd wordt. Horen
daar studieschulden en telefoonschulden bij? Waarom duurt het zo lang
voordat integrale, centrale registratie bij het BKR in Tiel tot stand
komt?
Algemene Nabestaandenwet
Voorzitter, deze regering is opgezadeld met de gevolgen van één van de
slechtste producten van paars: de Algemene Nabestaandenwet. Er lopen
tal van juridische procedures, waaronder enkele zeer principiële op
Europees niveau. Wat ik nu aan de orde wil hebben is het feit dat de
uitvoering van de Algemene Nabestaandenwet zeer te wensen overlaat. De
onrechtmatigheidspercentages zijn sinds 1996 (jaar van invoering)
gestegen van 0,35 tot ruim 3%. Mij bereiken signalen van mensen die
helemaal wanhopig zijn, omdat ze ten gevolge van foute berekeningen
door de SVB worden geconfronteerd met terugvorderingen en omdat vragen
om specificaties niet (adequaat) worden beantwoord. Om over de
afstemmingsproblemen met de pensioenfondsen maar te zwijgen.
Voorzitter, mensen met een minimaal inkomen moeten jarenlang in
maandtermijnen terugbetalen aan deze uitkeringsfabriek. Van enkele
honderden gedupeerden is bekend dat ze klachten indienen. Maar
hoevelen zullen die assertiviteit niet kunnen opbrengen? Vindt de
minister deze situatie bij deze zeer kwetsbare categorie acceptabel?
Zijn in bepaalde situaties kortingen of kwijtscheldingen mogelijk? Uit
de schriftelijke antwoorden leid ik af dat ook de minister vindt dat
teveel fouten worden gemaakt (197, 199, 202). Wordt dit meegenomen in
de vraag aan de SVB om een plan van aanpak (197).
---