Ministerie van Buitenlandse Zaken

Aan de Voorzitter van de TweedeKamerderStaten-Generaal

Binnenhof4

Den Haag


- Task Force OVSE

Postbus 20061

2500 EB Den Haag

Datum


- 9 september 2003

Behandeld


- F. van Beuningen

Kenmerk

TF OVSE / bu339

Telefoon


- +31 70 348 72 74

Blad


- 1/9

Fax


- +31 70 348 58 07

Bijlage(n)


- 1

E-Mail


- frank-van.beuningen@

minbuza.nl

Betreft

Verslag bezoek Cio aan Centraal-Azië

Graag bied ik u hierbij het verslag aan van mijn reis naar Centraal-Azië van 6-11 juli jl. in het kader van het Nederlandse voorzitterschap van de OVSE.

De Minister van Buitenlandse Zaken,

Mr J.G. de Hoop Scheffer

Verslag bezoek CiO-OVSE aan Centraal-Azië

Inleiding
Van 6 ­ 11 juli jl. bezocht ik in mijn hoedanigheid van Chairman-in-Office (CiO) van de OVSE de Centraal-Aziatische landen Kazachstan (7 juli), Oezbekistan (8 juli), Kirgizië (9 juli) en Tadjikistan (11 juli). Gezien de effecten van de ontwikkelingen in Afghanistan voor de regio heb ik ook een korte impressie opgenomen van mijn bezoek aan Afghanistan op 10 juli. In maart jl. heb ik een bezoek gebracht aan Turkmenistan. Hiervan is uw Kamer reeds een verslag toegegaan (verslag van de activiteiten van het Voorzitterschap van de OVSE in de periode januari-mei 2003, TK 28 6687 nr. 4).

Nederland heeft in aanloop naar en tijdens het Voorzitterschap speciale aandacht gevraagd voor het moeizame politieke en economische transitieproces in Centraal-Azië. De implicaties van dit proces verschillen per land, maar hebben in algemene zin geleid tot complicaties bij de maatschappelijke transformatie na de onafhankelijkheid van deze landen begin negentiger jaren. De landen worden - ieder in verschillende mate - gekenmerkt door autoritaire regimes, zwakke politieke instituties, beperkte ruimte voor het maatschappelijke middenveld en NGO's, toenemende armoede (in het bijzonder de rurale gebieden) en een gebrekkige respectering van mensenrechten.

Centraal-Azië is momenteel geen conflictregio, maar het recente conflict in Afghanistan kan verdere negatieve gevolgen hebben voor de stabiliteit en veiligheid in Centraal-Azië, zoals toenemende 'trafficking'. Voorts kunnen op termijn het ontbreken van efficiënt watermanagement en grensgeschillen tussen de Centraal-Aaziatische landen regionale conflicten in de hand werken. De bevordering van regionale samenwerking door de OVSE in nauwe samenwerking met de EU en IFI's zou preventief kunnen werken.

Nederland pleit voor toenemende aandacht voor en aanwezigheid van de OVSE in de regio, in alle drie dimensies van de OVSE. Hierbij gaat het niet alleen om zaken als de verbetering van de mensenrechtensituatie, versterking van de rechtsstaat en eerlijke procesgang, maar ook om de bestrijding van 'trafficking' in meest brede zin (mensen, drugs en wapens). Deze onderwerpen zijn tijdens mijn reis in de gesprekken met de presidenten, ministers van Buitenlandse Zaken, politieke partijen en lokale NGO's uitgebreid besproken. Deze gesprekken verliepen in een zakelijke sfeer. Om de dialoog met deze landen over deze onderwerpen voort te zetten zal de Personal Envoy, de Finse voormalig President Ahtisaari in 2003 nog enkele bezoeken aan Centraal-Azië brengen.

Samenvatting
Tijdens mijn bezoek evalueerden de presidenten van Kazachstan, Oezbekistan, Kirgizië en Tadjikistan de nuttige rol van de OVSE in deze regio. Er is ruimte voor verdere uitbreiding en verhoging van effectiviteit door nauwer samen te werken met de EU en Internationale Financiële Instellingen in deze regio.

In de bezochte landen is sprake van een duidelijke kloof tussen het politieke hervormingsproces, wetgeving op papier en de dagelijkse uitvoering. Tevens varieert de betrokkenheid en inspraak van het maatschappelijke middenveld in dit hervormingsproces per land. Zo is in Kirgizië sinds de onafhankelijkheid relatief veel ruimte voor de ontwikkeling van onafhankelijke NGO's. In de diverse gesprekken heb ik gepleit voor een actieve betrokkenheid van het maatschappelijke middenveld in het politieke hervormingsproces. Voorts heb ik het belang van de onafhankelijke rechtspraak onderstreept, met een centrale plaats voor eerlijke rechtsgang. Tot slot, zo heb ik aangegeven, is het respect van fundamentele mensenrechten wezenlijk voor de democratisering in de bezochte landen.

Na 11 september 2001 rapporteren internationale mensenrechtenorganisaties een tendens van toenemende schendingen van de mensenrechten in Centraal-Azië. De mate van schendingen varieert per land. Van de bezochte landen is Oezbekistan het land, waar deze het meest ernstig zijn. Tijdens mijn bezoek heb ik herhaaldelijk mijn bezorgdheid uitgesproken over de schendingen van de rechten van de mens. Tevens heb ik nadrukkelijk gepleit voor maatregelen om schendingen tegen te gaan, het instellen en uitbreiden van een moratorium op de doodstraf en vrijheid van media. Tevens heb ik individuele gevallen kunnen bespreken, waaronder de Duvanov- en Zhakiyanov-zaken in Kazachstan.

Nederland zal binnen de OVSE en EU de ontwikkelingen in de bezochte landen nauwgezet blijven volgen en indien noodzakelijk interveniëren. Ik zal de heer Ahtisaari vragen op zijn aanstaande reizen naar Centraal-Azië wederom bovengenoemde onderwerpen aan de orde te stellen. Essentieel is het voortzetten van een dialoog van de OVSE met de bezochte landen, hoe moeilijk dat op een aantal onderwerpen ook zal zijn. Het internationaal isoleren van deze landen is naar mijn oordeel geen optie voor het oplossen van de urgente problemen in deze regio.

Op het terrein van democratisering meenden alle presidenten dit in een historisch perspectief van jonge naties te moeten plaatsen. Oezbekistan en Kazachstan benadrukten sterk de ´eigen´ dynamiek van het politieke transitieproces. Daarentegen zijn Kirgizië en Tadzjikistan bereid een kritischer zelfbeeld te hanteren en bereid hierover met de OVSE van gedachten te wisselen.

Alle bezochte landen zagen ruimte voor regionale samenwerking, zij het in verschillende mate. Regionale stabiliteit wordt door alle presidenten gekoppeld aan een stabiele ontwikkeling van Afghanistan. Een bijkomend effect van de situatie daar is grensoverschrijdende criminaliteit, zoals toenemende drugstrafficking.

Verslag gesprekken in de bezochte landen

Kazachstan

In Kazachstan heb ik gesprekken gevoerd met president Nazarbayev, minister van Buitenlandse Zaken Tokayev, voorzitter van het Parlementaire Verkiezingscomité Balyeva, met politieke partijen en met NGO's.

Rol OVSE

President Nazarbayev meende dat de OVSE een nuttige rol in Kazachstan kan spelen. Dit betekende echter niet dat hij alle voorstellen van de OVSE zonder meer zou overnemen. Kazachstan is immers een jonge natie met eigen tradities en waarden en heeft tijd nodig zich politiek verder te ontwikkelen. Ik heb aangegeven dat de OVSE een dialoog met Kazachstan over een scala van onderwerpen voert en dat de OVSE belangrijk kan bijdragen aan politieke hervormingen in Kazachstan.

Duvanov en Zhakiyanov

Deel van het bezoek aan Kazachstan was onder andere het vervolgen van de dialoog met de Kazachstaanse autoriteiten over het verloop van de rechtszaak van de journalist Duvanov en van Zhakiyanov, voormalig minister en oprichter van de Kazachstaanse oppositiepartij Democratic Choice of Kazakhstan. Mijn collega Tokayev erkende dat de twee OVSE-experts in hun rapportage tekortkomingen in het juridische proces hadden gevonden en benadrukte de mogelijkheid voor Duvanov zelf clementie aan de president te vragen. Daarentegen was president Nazarbayev niet bereid op de zaak in te gaan. Hij verwees naar de onafhankelijkheid van de Kazachstaanse juridische instituties. Ik heb nogmaals het belang van een eerlijke rechtsgang in beide gevallen onderstreept. Tokayev deed de toezegging zich te zullen inspannen om een bezoek van EU-ambassadeurs aan Zhakiyanov in de gevangenis mogelijk te maken en uitte tevens de bereidheid te overwegen deze zaak door experts te laten onderzoeken (analoog aan Duvanov-zaak). Aan deze toezeggingen dient nader gevolg te worden gegeven. Inmiddels heeft Zhakiyanov een verzoek tot gratie ingediend. Op 26 augustus heeft het lokale EU-voorzitterschap de autoriteiten van Kazachstan gevraagd Zhakiyanovs verzoek in te willigen en bezoekrecht toe te staan. Verder zal ik de heer Ahtisaari verzoeken dit tijdens zijn aanstaande bezoek aan Kazachstan met Tokayev nogmaals te bespreken.

Recente wetgeving

In het gesprek met Tokayev verzocht ik Kazachstan verdere voortgang te maken met de democratisering van de politieke instituties, waarbij de OVSE in het bijzonder bezorgd is over de recente (concept-) wetgeving op het terrein van verkiezingen, NGO's en media. De Kazachstaanse regering heeft op 4 juli jl. een nieuwe concept-verkiezingswet aan het parlement gepresenteerd. Via de OVSE-missie ter plaatse en ODIHR wordt dit proces van wetgeving nauwlettend gevolgd. Met betrekking tot de nieuwe mediawet werd mij de verzekering gegeven dat deze wet in nauw overleg met NGO's tot stand zal komen, waarbij ik benadrukte dat vrije media een wezenlijk bestanddeel vormen van een democratie. Minder bereidheid was er aan Kazachstaanse zijde om in te gaan op de concept-wet over NGO's, hetgeen ik betreurde. Tijdens een druk bezochte bijeenkomst met NGO's onderstreepten deze dat deze wet strenge, onnodige, beperkingen op de bewegingsvrijheid van NGO's legt. Ik heb aangegeven dit wederom tijdens het aanstaande bezoek van de heer Ahtisaari op de agenda te zetten.

Regionale samenwerking

President Nazarbajev deed verslag van de recente top in Almaty tussen de vier Centraal-Aziatische presidenten (exclusief Turkmenistan). Op de agenda stond onder andere de bevordering van regionale samenwerking. De presidenten concludeerden dat tot nog toe regionale samenwerking nauwelijks van de grond is gekomen. De gezamenlijke uitdagingen liggen op het terrein van economische samenwerking, terrorismebestrijding en 'trafficking'. President Nazarbayev gaf aan dat economische samenwerking moeilijk was, mede gezien het feit dat Oezbekistan de grenzen met Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan heeft gesloten. Een essentieel element voor stabiliteit in Centraal-Azië op lange termijn is de stabiele politieke en economische ontwikkeling van Afghanistan.

Oezbekistan

Tijdens mijn bezoek heb ik gesproken met president Karimov, minister van Buitenlandse Zaken Safayev, vice-premier Ganiyev en NGO's.

Rol OVSE

Ik pleitte voor een rol van de OVSE als platform voor constructieve dialoog. President Karimov onderschreef dit. De internationale gemeenschap zou tegenover Oezbekistan te weinig begrip tonen en te eenzijdig kritiek leveren, ook wanneer getracht werd hervormingen door te voeren. Hervormingen in Oezbekistan waren een langetermijninspanning terwijl critici een kortetermijnvisie zouden hebben. Hij achtte de tijd rijp voor hervormingen van de OVSE. Ik wees hem op het Nederlandse initiatief meer balans te brengen in de aandacht voor de drie OVSE-dimensies en stelde dat de OVSE altijd kan worden aangesproken op haar functioneren.

Mensenrechten

Bij mijn bezoek aan Oezbekistan heb ik aandacht gevraagd voor de verslechtering van de mensenrechtensituatie in Oezbekistan en nogmaals een formele reactie gevraagd van de Oezbeekse autoriteiten op het rapport van Speciaal Rapporteur van de VN inzake martelingen Van Boven. In dit rapport concludeert Van Boven dat systematisch wordt gemarteld in Oezbekistan. Voor mijn ontmoeting met president Karimov en minister Safayev had ik gesprekken met NGO's en familie van vermiste personen. Tevens sprak ik met leden van een stille protestactie voor de OVSE-missie. Centraal in deze gesprekken stond het verzoek aan de Oezbeekse autoriteiten een moratorium op de doodstraf in te stellen en in een later stadium af te schaffen. Tijdens mijn ontmoeting met president Karimov en minister Safayev heb ik dit bepleit. In reactie op mijn verzoek om een formele reactie op het Van Boven-rapport, alsmede om implementatie van de aanbevelingen uit dat rapport, nodigde president Karimov de Speciale Rapporteur Van Boven uit in 2004 wederom Oezbekistan te bezoeken en de voortgang te evalueren, waarmee de dialoog over dit onderwerp zal worden voortgezet. Nog tijdens mijn bezoek heb ik een lijst laten overhandigen met namen van personen die recent te lijden hebben gehad onder één of andere vorm van vervolging van de Oezbeekse autoriteiten.

Regionale samenwerking

President Karimov meende dat Turkmenistan een belangrijk obstakel is voor regionale samenwerking. Er was, in zijn ogen, geen sprake van een belemmerende Oezbeekse grenspolitiek. Hij zag dan ook niets in een bemiddelende rol van de OVSE in bijvoorbeeld het ´grensconflict´ met Kirgizië. Karimov vroeg tevens aandacht voor de positie van de Oezbeekse minderheden in Turkmenistan. Ik informeerde hem dat dit een gespreksonderwerp was geweest tijdens mijn bezoek aan Turkmenistan en dat Hoge Commissaris inzake Minderheden Ekéus binnenkort Turkmenistan zou bezoeken. President Karimov meende tevens dat Afghanistan centraal stond in de bevordering van de stabiliteit van Centraal-Azië.

Kirgizië

Tijdens mijn bezoek heb ik gesproken met president Akayev, vice-minister van Buitenlandse Zaken Kusjchubekov, vice-premier Otorbayev en NGO's.

OVSE en politieke hervormingen

Inzet van mijn bezoek aan Kirgizië was onder andere het voortzetten van de dialoog met de Kirgizische autoriteiten over de voortgang in de politieke hervormingen. President Akajev meende dat Kirgizië zich thans in een belangrijke fase van zijn politieke transitie bevond. Hij benadrukte het belang van de OVSE in dit proces en waardeerde de OVSE-bijdrage hieraan. Ik voegde daaraan toe dat goed bestuur de sleutel is voor de verdere politieke ontwikkeling. Noodzakelijk is het voeren van een open dialoog tussen regering en de oppositie, waarbij tevens het maatschappelijke middenveld zijn stem kan laten horen. De OVSE kan in dit proces als 'facilitator' optreden. Op het terrein van de media uitte ik mijn zorg over de recente sluiting van een aantal mediakantoren (als gevolg van hoge financiële boetes). Ook vrije media maken deel uit van de democratisering in Kirgizië. Ondanks de internationaal vaak genoemde voorbeeldfunctie van Kirgizië voor de andere Centraal-Aziatische landen, heb ik opgemerkt dat de Kirgizische autoriteiten dit ook werkelijk dienden waar te maken.

Politie-programma

De Kirgizische autoriteiten dankten de OVSE voor de ondersteuning van de politie, die gericht is op het doorvoeren van hervormingen. Aanleiding voor dit project is het zogenaamde Aksy-incident in Zuid-Kirgizië in maart 2002, waar tijdens een vreedzame demonstratie zes personen door politiekogels werden gedood. Het programma is gericht op het voorkomen van dergelijk politie-optreden en dient om onder andere politie-eenheden te trainen in het zonder geweld begeleiden van demonstraties. De meningen onder de NGO-gemeenschap over dit project zijn verdeeld. Voor een bijeenkomst met NGO´s werd ik geconfronteerd met een aantal protesterende NGO´s, die vrezen dat dit programma tot een verdere verharding van het Kirgizische politie-apparaat zal leiden. Doel is juist, naast een gedegen opleiding van de politie in hun omgang met burgers, opties aan te reiken voor politie-optreden, anders dan grootschalig gebruik van geweld. Niettemin hebben delen van de - overigens zeer beperkte - leveranties van materieel bij NGO's vragen opgeroepen en tot protesten geleid. Tijdens de bijeenkomst met NGO's onderstreepten andere juist het belang van het programma om het politie-apparaat te hervormen. Ik heb een aantal van de naar voren gebrachte bezwaren bevredigend kunnen weerleggen en ik heb toegezegd de overige bezwaren te laten onderzoeken. Verder heb ik van de Kirgizische autoriteiten de toezegging gekregen dat NGO's plaats zullen nemen in commissies die toezicht houden op de uitvoering van het politieproject en op de hervormingen van de politie in het algemeen.

Regionale samenwerking

President Akayev beaamde het belang van regionale samenwerking op politiek en economisch terrein. Belangrijkste obstakel was in zijn ogen Oezbekistan, dat handel, personenverkeer en democratisering in de regio belemmert. Hij zag een rol voor de OVSE om te helpen een oplossing hiervoor te vinden.

Tadjikistan

Mijn bezoek aan Tadjikistan was kort. Ik sprak met president Rachmonov en met minister van Buitenlandse Zaken Nazarov.

Politieke ontwikkelingen

Het referendum over de grondwetsvoorziening is vreedzaam verlopen. Ik merkte echter op dat de geamendeerde grondwet wel in overeenstemming met OVSE-verplichtingen diende te worden gebracht. Het recente moratorium op de doodstraf voor vrouwen is door de OVSE positief ontvangen en uitbreiding van dit moratorium wordt toegejuicht.

Trafficking

President Rachmonov gaf aan dat drugstrafficking een sterk groeiend probleem is. De doorvoer van drugs uit Afghanistan is aanzienlijk gestegen. Niettemin wordt voortgang gemaakt in de strijd tegen de drugshandel. Recentelijk is in samenwerking met de VN een nieuw drugsbestrijdingsagentschap opgezet, waardoor het aantal drugsvangsten is gestegen. Rachmonov onderstreepte het belang van OVSE-assistentie in het tegengaan van drugstrafficking.

Regionale samenwerking

President Rachmonov concludeerde dat het ontbreken van politieke wil tussen de Centraal-Aziatische landen tot stagnatie heeft geleid. Oezbekistan speelt daarin een belangrijke rol, omdat het de grens met Tadzjikistan had gesloten en de vluchten naar Dusjanbe had opgeschort. Hij was tevens bezorgd over de recente ontwikkelingen in Afghanistan. Een instabiel Afghanistan doet af aan de regionale stabiliteit, aldus president Rachmonov.

Afghanistan

Op 10 juli bezocht ik Afghanistan. Doel van het korte verblijf in dit land was een bezoek aan de Nederlandse ISAF-militairen in Camp Warehouse, mede in het kader van de aandacht die de veiligheidssituatie ter plaatse verdient. Daarnaast schiep dit bezoek de gelegenheid kennis te nemen van de voortgang van de implementatie van het Bonn-akkoord en het wederopbouwproces. Tijdens een gesprek met president Karzai kwam vrijwel het volledige palet aan politieke ontwikkelingen aan de orde, waarbij deze benadrukte dat naar zijn mening het proces goed op koers lag. De president verzocht dank over te brengen aan de Nederlandse bevolking en regering voor de belangrijke bijdragen op het terrein van wederopbouw en op humanitair en militair gebied. Mijnerzijds is voortdurend benadrukt dat de verantwoordelijkheden aan twee kanten liggen. President Karzai onderschreef de Afghaanse verantwoordelijkheid.

Met Speciaal Vertegenwoordiger van de Secretaris-Generaal van de VN Brahimi besprak ik de vorderingen die in het Bonn-proces worden gemaakt. SV Brahimi toonde zich in het algemeen tevreden met de opstelling van de internationale gemeenschap. Hij benadrukte dat het in Afghanistan gaat om een tijdrovend proces dat niet kan worden overhaast. Ook het bijeenbrengen van de benodigde middelen is een proces dat tijd vergt.

Er bestond brede overeenstemming over de positieve bijdrage die ISAF levert aan de veiligheid in Kabul en omgeving.

Tot slot

Een zakelijke dialoog kan de landen van Centraal-Azië helpen OVSE-standaarden en


-normen te bereiken. In dat licht bezien heb ik mijn reis naar de regio als vruchtbaar en waardevol ervaren. Het karakter van de betrekkingen met de betrokken landen kan worden omschreven als 'werk in uitvoering`.


---