EVD
BM 09, september 2003: Tijd voor investeren in Oost-Europa
---
Als er een populariteitspoll bestaat voor de tien kandidaat-lidstaten
van de EU, dan gaan Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije beslist
aan kop bij buitenlandse investeerders. Lagere arbeidskosten zijn bij
die keuze niet zaligmakend. Andere vestigingscriteria wegen minstens
even zwaar.
Uit recente cijfers van het Weense instituut voor economische studies
WIIW, blijkt dat de wereldwijde economische dip vorig jaar geen
gevolgen had voor de toestroom van buitenlands kapitaal naar Polen,
Hongarije, Tsjechië en Slowakije. Tsjechië wist het meest te
incasseren: 9 miljard US dollar aan nieuwe investeringen. En volgens
de European Investment Monitor van consultantsbureau Ernst & Young
snelde de Hongaarse hoofdstad Budapest vorig jaar de top-10 binnen van
de meest populaire investeringsbestemmingen binnen Europa. Terwijl
bekend is dat de lonen daar hoger liggen dan in de rest van het land.
Ernst & Young concludeert dat het verslechterde economische klimaat
ertoe leidt dat bedrijven niet langer pionieren, maar kiezen voor
investeringen in landen die al een behoorlijke mate van economische
ontwikkeling achter de rug hebben. En dan ligt een keuze voor Polen,
Hongarije, Slowakije en Tsjechië zonder meer voor de hand. Alle vier
zullen ze volgend jaar mei toetreden tot de Europese Unie; hier en
daar worden zelfs al voorzichtig jaartallen genoemd voor de invoering
van de euro.
In vergelijking met Noord-en West-Europa zijn de loonkosten nog altijd
laag, al stijgen ze met name in Hongarije en Polen momenteel met
sprongen. In Hongarije gingen de gemiddelde salarissen tussen 2001 en
2002 zelfs met 49 procent omhoog. Ook in Tsjechië zijn werknemers aan
een financiële inhaalslag begonnen: hun lonen stegen in dezelfde
periode met 35 procent. In Slowakije gaan de ontwikkelingen op dit
gebied langzamer.
'Puur kijken naar lonen is geen strategie'
Uit de praktijk blijkt evenwel dat succesvolle Nederlandse
investeerders zich niet blindstaren op de lonen, maar hun keuze voor
een locatie kritisch toetsen aan veel meer criteria. En Polen,
Tsjechië, Hongarije en Slowakije blijken, met onderling marginale
verschillen, het beste in staat verlangens te vervullen. Van de vier
landen heeft Tsjechië momenteel het beste vestigingsklimaat voor
buitenlandse bedrijven (volgens de Economist Intelligence Unit).
Pluspunten zijn onder meer: doortimmerde wetgeving voor de bescherming
van bedrijfseigendommen, een goed opgeleide beroepsbevolking die
bovendien niet geneigd is tot staken en een actief overheidsbeleid
gericht op stimulering van innovatie en technologie.
Je hoort wel vaker geluiden dat deze landen binnenkort alweer te duur
worden en dat het tijd wordt om verder te kijken. Eerlijk gezegd snap
ik daar niks van, zegt Gerard Uijtendaal, partner bij New Markets
Consulting in Woerden. Je puur richten op lage lonen is toch geen
strategie? Dan zit je voor je t weet in China. Ons bureau heeft
berekend dat bedrijven die naar Midden-Europa gaan, over een periode
van zeven jaar een kostenvoordeel kunnen behalen van 35 procent ten
opzichte van produceren in Nederland. Maar alléén wanneer wordt
geïnvesteerd in verbetering van de productiviteit, want die is nu
relatief laag. Dus zul je als buitenlander meer moeten betalen om
lokale werknemers aan je bedrijf te binden. Anders slaan voordelen om
in nadelen. En dan blijkt Tsjechië of Polen vanuit Nederland ineens
verdomd ver weg.
Ons initiële uitgangspunt om naar Midden-Europa te gaan was inderdaad
die lage loonkosten, zegt Han Bloemendal, algemeen directeur van
Hungarotech kft in Debrecen, Hongarije. Hungarotech is een joint
venture-onderneming van Eldim BV (400 werknemers) uit Lomm (Limburg),
producent van onderdelen voor industriële gasturbines. Maar
uiteindelijk hebben we gekozen voor een locatie die vanuit het oogpunt
van onze klanten het meest interessant is. Het werd Hongarije, dat
toch niet een echt lagelonenland is. Alhoewel, als je de tax
incentives voor onze sector op een rij zet, dan is het financieel nog
best aantrekkelijk te noemen.
Volgens Bloemendal waren het verder kleine, subtiele dingen die Eldim
voor Hongarije deden kiezen. De arbeidsmentaliteit vind ik er beter en
de mensen komen eerlijker over dan in Polen of Tsjechië. Toen ik op
zoek naar een partner bedrijven bezocht en onze producten toonde,
zeiden ze in Polen en Tsjechië al meteen: Zeg maar hoeveel je dr
hebben wilt. De Hongaren zeiden: Interessant product, maar we hebben
geen idee hoe we t moeten maken. Dat geeft aan dat ze niet op
winstbejag uit zijn.
Zoek de verschillen
New Markets Consulting heeft een klantenbestand van zon 800 bedrijven
die al investeren in Midden- en Oost-Europa of dit serieus overwegen.
De zes consultants van het Woerdense adviesbureau vertoeven vaak in
die regio, Uijtendaal zegt er ongeveer de helft van zijn tijd door te
brengen. Hij constateert dat veel ondernemers in eerste instantie een
wat opportunistische houding innemen. Ik heb veel bedrijven nat zien
gaan. Snel gelegde contacten vallen vaak tegen. Zeker de laatste tijd
hoor ik berichten over bedrijven die zich teleurgesteld uit die
markten terugtrekken of noodgedwongen hun partner uitkopen in een
poging de zaak alsnog goed op de rails te krijgen.
Uijtendaal adviseert toekomstige investeerders dan ook om heel veel
tijd uit te trekken en allereerst de comparatieve voordelen van de ene
vestigingsplaats ten opzichte van de andere in kaart te brengen.
Bedrijven die al in de regio actief zijn, vinden evenwel dat er
nauwelijks nog grote verschillen zijn tussen Hongarije, Tsjechië,
Polen of Slowakije. Alhoewel, over Polen is men momenteel overwegend
pessimistisch. Ik zou nu niet, maar ook niet over vijf of tien jaar
naar Polen gaan, zegt Cor van Gils, directeur van Dragon Plastics BV
(22 werknemers) uit Sint-Maartensdijk. De mentaliteit ligt me niet
zo.' Van Gils heeft slechte ervaringen met Polen. In 1995 wilde deze
fabrikant van polyethyleen producten en halffabrikaten daar een
afzetmarkt creëren. Zijn Poolse zakenpartner had hij een paar jaar
eerder al via een kennis ontmoet. Die man kwam op bedrijfsbezoek in
een BMW met autotelefoon en ik dacht: dat ziet er veelbelovend uit.
Het bleek al rap tegen te vallen: Ik had me beter moeten voorbereiden.
De man bleek uiteindelijk geen geld of contacten te hebben. Ik leverde
hem producten en gaf hem geld om een stand voor me te regelen op een
beurs, maar uiteindelijk kwam ik erachter dat de man ergens op een
parkeerplaats mijn spullen vanuit de kofferbak aan de man probeerde te
brengen. Mijn geld en mijn producten heb ik tot op de dag van vandaag
niet teruggekregen. In totaal heeft dat avontuur me zon 15.000 euro
gekost. Is te overzien, maar als ondernemer vind ik het natuurlijk al
vervelend als ik 15 euro op die manier kwijtraak.
Polen blijft trekken
In absolute termen zijn de buitenlandse investeringen in Polen hoger
dan in Hongarije, Tsjechië of Slowakije. Maar het zakelijk imago van
het land heeft de afgelopen jaren behoorlijke klappen opgelopen als
gevolg van de wijdverbreide corruptie en bureaucratie. Toch is de
gezaghebbende Britse Economist Intelligence Unit (EIU) voor de komende
vier jaar niet al te pessimistisch. Een verwachte scherpe verlaging
van de vennootschapsbelasting (van 27 naar 19 procent) volgend jaar,
zal naar alle waarschijnlijkheid nieuwe investeringen aantrekken.
Verder voorspelt de EIU een voortgaande stijging van de
productiviteit, wat het negatieve effect van hogere loonkosten weer
teniet doet. Polen is en blijft interessant, vindt ook consultant
Uijtendaal. Niet alleen vanwege de grote omvang van de markt, er
zitten ook een aantal zeer gespecialiseerde industrieën, bijvoorbeeld
op het gebied van aluminium- en metaalproductie. Maar het is een wat
moeilijker land om te werken. Ter vergelijking: Hongarije, Tsjechië en
Slowakije zijn veel Europeser, je voelt als het ware de historische
banden met het Habsburgse rijk. Polen hebben meer Slavische trekjes,
ze zijn er ook wat nationalistischer.
Slowaakse inhaalrace
Cor van Gils van Dragon Plastics koos uiteindelijk voor Slowakije,
waar hij nu al drie jaar mede-eigenaar is van een productiebedrijf in
Surany, in het zuidwesten van het land. In Slowakije hebben ze niet
overal riolering. Ze hebben daardoor behoefte aan grote plastic
opslagtanks voor waterzuivering, verklaart Van Gils zijn aanwezigheid.
En wij hebben tot op heden geen concurrenten ter plekke. Die zitten
wel in de regio, maar zijn door de bijkomende transportkosten duurder
dan wij.
In zijn productievestiging werken acht Slowaken. De gekozen rechtsvorm
is een joint venture en Van Gils is met 51 procent van de aandelen de
onbetwiste baas. Ik heb geleerd van Polen. En ik wist dat Slowaken
goede werkers waren, dat had ik al van een vriend gehoord. Maar ik heb
me ook verdiept in de cultuur en historie van het vroegere
Tsjecho-Slowakije en dan kom je tot verrassende inzichten. Zo waren de
Tsjechen onder het communistische regime een beetje de snelle jongens
en de Slowaken de gezagsgetrouwe uitvoerders. Dat zag je ook terug bij
de opdeling in twee republieken; de Tsjechen gingen meteen als een
speer en de Slowaken veel langzamer. Maar uiteindelijk zullen ze de
concurrentiestrijd volgens mij winnen.
Volgens Uijtendaal hebben de Slowaken goed gekeken naar de fouten die
de Tsjechen hebben gemaakt tijdens de overgang naar een vrije markt.
De overheid is zeer actief en lokt buitenlandse investeerders onder
meer met gratis land, al mag dat straks niet meer van de EU.
Grasduinen in de historie van een land, zoals Van Gils heeft gedaan,
noemt Uijtendaal een goede manier voor een bedrijf om helder te
krijgen welk Midden-Europees land de beste vestigingsplaats zal
blijken. In Hongarije zitten van oudsher farmaceuten. Terwijl Tsjechië
vroeger voor alle Comecon-landen (Comecon was het economische
samenwerkingsverband van de Oostbloklanden, red.) de schoenen
produceerde. Dat is nuttige informatie.
Grote regionale verschillen
Leon Beismann is directieassistent van de Van Geel Group (550
werknemers) in Boxtel. Deze producent van kabeldraagsystemen heeft
sinds ongeveer vier jaar een verkoopvestiging in Polen, maar wil nu
uit kostentechnische overwegingen een eigen productievestiging in
Midden- of Oost-Europa. Het liefst moet die al vanaf 1 januari 2004
operationeel zijn. Beismann onderzoekt sinds november vorig jaar de
mogelijkheden. Eerst is onderzochtof zon vestiging past binnen onze
strategie om op termijn heel Europa als afzetgebied te hebben. Het
antwoord was ja, en toen zijn we gaan kijken welke onderdelen van het
productieproces voor verplaatsing in aanmerking kwamen en waarheen.
Dat vergde veel onderzoek. Als je veel contacten hebt, is de benodigde
informatie snelbij elkaar gezocht. Ons viel op dat de verschillen op
macro-economisch niveau doorgaans niet groot zijn, maar regionaal wel.
We hebbenloonkosten, transportmogelijkheden, politieke en culturele
aspecten, uitbestedingsmogelijkheden en douane-formaliteiten met
elkaar vergeleken. Er is ook rekening gehouden met de geografische
afstand, want die mocht niet te groot zijn vanwege onze
time-to-market. Oekraïne en Roemenië vielen daardoor al in een vroeg
stadium af. Uiteindelijk hielden we Polen, Tsjechië en Slowakije over.
Vervolgens hebben we in twee à drie maanden een heleboel
bedrijfsbezoeken afgelegd, zoveel mogelijk bij al bestaande contacten
uit onze branche.
Polen leek de minste keus. Dat had te maken met alle verhalen over
bureaucratie en corruptie, wat je hoort van anderen,
onderbuikgevoelens.Toch werd t Polen. Daar leek zich een interessante
business opportunity voor te doen. Het zag er naar uit dat we op
redelijk korte termijn een kleine concurrent konden overnemen tegen
een relatief geringe prijs. Maar de deal ging niet door. De praktijk
bleek toch anders dan onze aanvankelijke verwachtingen, we hadden er
geen goed gevoel bij. Dat is inherent aan overnames: soms ketst er
eentje af. Inmiddels heeft Beismann zijn blik gericht op Slowakije.
Roep niet te snel hoera
Consultant Uijtendaal herkent het beeld. Volgens hem roepen bedrijven
te snel hoera zodra ze een partner of overnamekandidaat denken te
hebben gevonden. Kijk goed of een partner geschikt is voor jou, ga na
wat zn financiële status is en communiceer duidelijk wat je wilt. Dat
is je sleutel tot succes.
Han Bloemendal van Hungarotech vond zijn Hongaarse partner via de
Nederlands-Hongaarse consultant DBH Holland. Vooraf hebben we de duur
van de joint venture contractueel vastgelegd. Dat laat je de vrijheid
te beslissen of je ermee doorgaat of niet. Wij zijn geen General
Electrics met dusdanig veel vet op de botten dat we t ons kunnen
veroorloven om kostbare fouten te maken.
Ook Cor van Gils van Dragon Plastics nam geen risicos. Mijn partner in
de joint venture is aan mij voorgesteld door één van mijn Slowaakse
klanten. Die heeft me ook gedurende het hele traject begeleid en ook
in contact gebracht met anderen die me nog steeds helpen. Zoals een
professor in de rechten aan de Universiteit van Bratislava die nog
heeft meegewerkt aan het opstellen van de nieuwe grondwet en die mij
nu ook juridisch van adviezen voorziet. En dan heb ik nog een econoom,
die noem ik mijn politieagent. Hij is 5-procents aandeelhouder en
houdt een oogje in het zeil bij de boekhouding. Na drie jaar draaien
we perfect.
Slowakije lijkt ook voor de Van Geel Group een geschikte locatie. Een
greenfield-investering zou goed kunnen, zegt Leon Beismann. De lonen
zijn er beduidend lager dan in de omringende landen en ook in het land
zelf kun je profiteren van behoorlijke verschillen tussen regios. Onze
verwachting is dat dit voordeel nog wel een behoorlijke periode
standhoudt. Tsjechië vinden we wat dit betreft een stuk minder
aantrekkelijk. Maar het komt nu aan op snel handelen. Binnenkort gaan
we weer op bedrijfsbezoek.
Handelsreis naar Hongarije en Slovenië
Van 9 t/m 14 november 2003 kunt u samen met EZ-staatssecretaris Karien
van Gennip op multisectorale handelsreis naar Hongarije en Slovenië.
De organisatie is in handen van de EVD in samenwerking met de
Metaalunie, MKB Nederland, Vereniging FME-CWM, Toerisme Recreatie
Nederland, de Kamers van Koophandel Oost-Brabant, Noordwest-Holland en
Amsterdam.
Heeft u belangstelling, neem dan met spoed contact op met:
· EVD, Jasja Offens, (070) 778 83 63, offens@evd.nl
· Zie ook www.evd.nl/activiteiten
Internetdossier Investeren in Oost-Europa
Op de site Internationaal Ondernemen vindt u een dossier over
investeren in Oost-Europa. Er is onder meer informatie te vinden over
investeringsontwikkelingen en -beleid, bedrijfsvestiging en
belastingwetgeving. Ook zijn er links naar subsidies en
investeringsagentschappen.
· Kijk op www.internationaalondernemen.nl/Oost-Europa
Meer informatie:
Over landen en markten
· EVD, Xander Stalenhoef, informatiemanager Hongarije, (070)
778 89 08, hongarije@info.evd.nl
· EVD, Joyce Buisman en Linda Madna, informatiemanagers Polen,
(070) 778 89 16, polen@info.evd.nl
· EVD, Regonda van de Sluis, informatiemanager Slowakije,
(070) 778 89 20, slowakije@info.evd.nl
· EVD, Thera van Summeren, informatiemanager Tsjechische
Republiek, (070) 778 89 21, tsjechische-republiek@info.evd.nl
Over subsidies en kredieten
· Senter, overheidsloket voor subsidies en regelingen
www.senter.nl, kies Digitale adviseur, Internationaal
· FMO, overheidsloket voor investeringsfaciliteiten:
www.fmo.nl/en/products/ipta.php
· EBRD, faciliteert kredietinstellingen ten behoeve van het
MKB: www.ebrd.com/apply/small/index.htm
09.09.2003
---
Bron: Buitenlandse Markten 2003
Nummer: 105405