Dossier Leni Riefenstahl (1902-2003)
Gevallen engel : leven en werk van Leni Riefenstahl / door Thomas
Leeflang, cop. 2000
Mythos Olympia / Hilmar Hoffmann, cop. 1993
Leni Riefenstahl : die Verführung des Talents / Rainer Rother, cop.
2000
Leni Riefenstahl : the fallen film goddess / by Glenn B. Infield, cop.
1976
Leni Riefenstahl / Thomas Leeflang, cop. 1991
Literatuur
* Titels Leni Riefenstahl
* Links
Maandag overleed de Duitse cineaste en fotografe Leni Riefenstahl op
101-jarige leeftijd. Riefenstahl werd vooral beroemd - en berucht -
door haar films Triumph des Willens en Olympia. Het eerste is een
bombastische weergave van het partijcongres van de NSDAP in
Neurenberg, het tweede handelt over de Olympische Spelen van 1936 in
Berlijn. Deze films zijn alom geroemd om hun cinematografische
kwaliteiten, en alom verguisd om de verheerlijking van het nazistisch
gedachtegoed.
Riefenstahl, geboren in 1902, was eerst danseres, tot een ongeluk in
1927 haar dwong een andere beroepskeuze te maken. Door mee te spelen
in films over bergbeklimmen (wat ze, ondanks haar knieblessure nog wel
kon), kwam ze in aanraking met de filmwereld. Al snel regisseerde ze
zelf.
Haar grote doorbraak kwam in de jaren dertig, toen veel gerenommeerde
regisseurs al naar het buitenland waren gevlucht en Adolf Hitler de
jonge ambitieuze regisseuse vroeg om het partijcongres te
documenteren. Riefenstahl leverde wat - ook op grond van haar
gigantische budget - verwacht werd, ze filmde de kleine Hitler van
onderen om hem in de bioscoop indrukwekkender te doen overkomen en de
beelden van onafzienbare rijen SS'ers met dramatische wolkenluchten
achter zich, zijn onderdeel geworden van het collectieve geheugen. In
hoeverre dit haar verdienste was of die van Hitlers architect Albert
Speer, die het draaiboek bedacht, is overigens de vraag. Haar film was
in ieder geval sterk beïnvloed door Pantserkruiser Potemkin van de
Russische regisseur Sergei Eisenstein en de beroemde titel Triumph des
Willens werd door de Führer bedacht.
Na de oorlog hield Riefenstahl zich twintig jaar stil om aan het einde
van de jaren zestig naar Afrika te gaan. Zij fotografeerde onder
andere in Soedan de Nuba-stam. Nog later bekwaamde zij zich in de
onderwaterfotografie.
Haar bijzondere leven en karakter hebben de laatste jaren in de
waardering van Riefenstahl de overhand gekregen boven haar nazistische
sympathieën. Jodie Foster speelde met het idee een film over haar te
maken, er kwamen exposities van haar werk en er werden biografieën
over haar gepubliceerd. Time Magazine riep haar zelfs uit tot één van
de belangrijkste kunstenaars van de twintigste eeuw (op plaats 81).
Deze voorzichtige herwaardering was onder andere het gevolg van de
door Riefenstahl zelf zorgvuldig geregisseerde geschiedschrijving,
waarin zij zich als slachtoffer van het regime presenteerde. Tijdens
een persconferentie ter gelegenheid van haar honderdste verjaardag
verontschuldigde Riefenstahl zich 'dat ze ooit geboren was', maar
weigerde ze haar spijt uit te spreken dat ze Triumph des Willens had
gemaakt: 'het won de eerste prijs, al mijn films wonnen prijzen'. Toch
hebben haar prestaties als cineaste altijd in de schaduw van haar
propaganda voor het Derde Rijk gestaan. Over Triumph des Willens zei
ze dan ook: 'Het heeft zo'n schaduw over mijn leven geworpen, dat de
dood een genadige bevrijding zal zijn'.
De ironie wil dat waar Riefenstahl eerst als foute vrouw en goede
cineaste werd geportretteerd, nu de waardering voor haar leven gepaard
gaat met een cinematografische afkeur. Zo concludeerde de filmmaker
Jurriën Rood ter gelegenheid van haar honderdste verjaardag: 'Wie
Riefenstahl bewondert vanwege haar filmisch/artistieke kwaliteiten is
vooral erg slecht geïnformeerd. Als filmer is ze niets meer dan een
na-aper met een grote mond.'
Dit dossier is bijgewerkt tot 10 september 2003
Koninklijke Bibliotheek - Nationale bibliotheek van Nederland
Koninklijke bibliotheek