Meer informatie: dienst Interne en Externe Communicatie, tel. 071-5273282
Persbericht
Universiteit Leiden
23 september 2003-09-23
Penoloog Martin Moerings in Leidse oratie:
Straffen met het oog op veiligheid is riskante onderneming
---
De huidige nadruk op veiligheid en risicobeperking bij het opleggen van
vrijheidsstraffen brengt het gevaar met zich mee dat de zwaarte van de straf
niet meer bepaald wordt door wat iemand heeft misdaan, maar door wat iemand
op grond van statistische voorspellingen mogelijk zal misdoen. Vanuit het
oogpunt van rechtsbescherming stuit dit op ernstige bezwaren.
Risico-inschattingen gaan per definitie gepaard met fouten - voorspellingen
van recidive komen in 25 tot 35 procent van de gevallen niet uit - en sterk
voorspellende achtergrondfactoren - zoals etniciteit - zijn nog geen
verklarende variabelen voor crimineel gedrag. Dit zegt penoloog prof. mr.
Martin Moerings in zijn oratie die hij vandaag, 23 september, houdt aan de
Universiteit Leiden. De oratie is getiteld Straffen met het oog op
veiligheid; een onderneming vol risico's.
---
De maatschappelijke veiligheid vergroten, en risico's inperken. Dit zijn,
onder druk van de publieke opinie, steeds belangrijker uitgangspunten
geworden voor de strafwetgeving. Zo geeft de wetgever de rechterlijke macht
steeds meer bevoegdheden om vrijheidssancties op te leggen die niet in
verhouding staan tot de gepleegde daad. Iemand wordt niet meer primair
gestraft om wat hij heeft misdaan, maar om wat hij, op grond van
statistische kansberekeningen, mogelijk zal misdoen. Veelplegers -
verantwoordelijk voor 20% van de opgeloste criminaliteit -
drugsverslaafden, en bepaalde groepen allochtonen vormen dergelijke
risicocategorieën.
Steeds vaker kiest de wetgever daarbij voor een maatregel in plaats van een
straf. Maatregelen zijn namelijk met minder strafprocessuele waarborgen
omgeven. De strafrechtelijke opvang van verslaafden (SOV) is een voorbeeld.
Ook wordt momenteel een wettelijke regeling voorbereid die erop is gericht
veelplegers langdurig - maximaal twee jaar - uit de roulatie te houden. De
ernst van de strafbare feiten - bijvoorbeeld vijf auto-inbraken - geeft op
zichzelf geen aanleiding tot een gevangenisstraf van meer dan vijf maanden,
met een maatregel is langere opsluiting wel mogelijk.
Niet alleen de zwaarte, ook het doel van de vrijheidsbeperking is veranderd
onder invloed van het risicodenken. Omdat de maatschappelijke veiligheid
voorop staat ligt de nadruk steeds minder op de voorbereiding op terugkeer
in de maatschappij. Alleen bij sterk gemotiveerde daders wordt, met het oog
op resocialisatie, gewerkt aan het criminele gedrag, met inachtneming van
de persoonlijke en maatschappelijke achtergronden daarvan. Voor anderen - de
meerderheid - is het opsluiting zonder franje.
Maar door deze op beveiliging gerichte risicobenadering zijn bepaalde
strafrechtelijke waarborgen zwaar onder druk komen te staan, zo betoogt
Moerings in zijn Leidse oratie. Niet alleen krijgt een dader de overlast van
een bepaalde categorie persoonlijk in de schoenen geschoven, en wordt hij
gestraft voor wat hij mogelijk zal gaan doen. Ook is de foutmarge van de
statistische voorspellingen, vertaald naar individuele gevallen, groot.
Afhankelijk van het soort onderzoek gaat het om een kans op fouten van 25
tot 35%. En hoe gevaarlijker het gedrag, hoe moeilijker het te voorspellen
blijkt.
Bovendien zijn sterk voorspellende statistieken nog geen oorzakelijke
factoren. Etniciteit, in combinatie met verslaving en recidive, is een
risicofactor, maar daarmee nog geen verklarende variabele. Niet alleen is
daarmee het gevaar van marginalisering van bepaalde categorieën groot, ook
worden de achterliggende oorzaken - gebrekkige opleiding, weinig sociale
controle - noch verdisconteerd, noch aangepakt.
In zijn algemeenheid draagt het 'sluit-ze-maar-op-beleid', gericht op het
onschadelijk maken van - potentiële - criminelen, op lange termijn
nauwelijks bij aan een veilige samenleving, aldus Moerings. Gerichte
interventies met het oog op resocialisatie werken wel degelijk, zo blijkt
uit Canadees, Brits en Nederlands onderzoek. De kans op recidive bij iemand
die slechts zijn tijd heeft uitgezeten is aanzienlijk groter (62%) dan
wanneer er via gerichte interventie aandacht is geschonken aan individuele
en sociale tekorten (37%).
Prof. mr. Martin Moerings is als hoogleraar penologie verbonden aan de
faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden. Penologie
('strafkunde') is de sociaal-wetenschappelijke bestudering van de oplegging
en tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties.
---