05-01-2004
SAM Nieuwsbrief januari 2004
SAM: verslag van 30 september 2003
Hulpmiddelen
Stand van zaken
Projecten en producten
Kennis van zaken met kennismanagement
Kennis en ervaring delen
Workshops
* Slim advies inwinnen
* Inzicht in resultaten: meten is weten
* Voordelen van de Verruimde Reikwijdte
* Verder na SAM
* Gemeenten en vervoermanagement
* Stimuleren en controleren: fijnzinnig rollenspel
* De reikwijdte van de Verruimde Reikwijdte
* Opleidingsplan: leren van anderen
* Oorzaken van moeizame verankering
SAM: verslag van een informatieve en interactieve bijeenkomst
Beste lezer,
Het gaat goed met SAM. Dat bleek onlangs tijdens een bijeenkomst op 30
september jongstleden voor milieuambtenaren. Ongeveer 330 gemeenten
maken gebruik van de Subsidieregeling Aanpak Milieudrukvermindering,
zoals SAM officieel luidt. Een prima resultaat sinds de regeling in
2001 van kracht werd. Steeds meer gemeenten bundelen bovendien de
krachten om de milieubelasting bij bedrijven te verminderen door
preventie in hun vergunningbeleid en - handhaving op te nemen. Deze
resultaten en het uitwisselen van kennis en ervaring stonden centraal
tijdens de SAM-Dag.
De start was een gezamenlijk muzikaal optreden onder leiding van
`dirigent' Henk Hortensius, Novem coördinator van de
SAM-subsidieregeling. Gezamenlijk met de zaal zijn de overeenkomsten
tussen de uitvoering van een project en het instuderen van een
muziekstuk bedacht:
* mensen moeten samenwerken
* je moet een planning maken
* je hebt geld en capaciteit nodig
* je hebt kennis nodig
De bijeenkomst bestond verder uit een aantal informatieve lezingen en
interactieve workshops. Iedereen kreeg de gelegenheid om onderwerpen
aan te dragen en vragen te stellen waarop de deelnemers aan de
workshops gezamenlijk een antwoord formuleerden.
terug
Programma-adviseur Els Huntjens (Novem) gaf een overzicht van de stand
van zaken van het programma `Met preventie naar duurzaam ondernemen',
waar de SAM-regeling deel van uitmaakt. Eén van de knelpunten is het
kennisniveau bij milieuambtenaren over preventie. Maar er gebeurt veel
om dat probleem op te lossen. Zo heeft InfoMil een aantal praktische
hulpmiddelen ontwikkeld die milieuambtenaren wegwijs maken in
preventie. En er is een Kennistraject Verruimde Reikwijdte Wet
milieubeheer, een basistraining met aandacht voor kennis én het
uitwisselen van praktijkervaringen.
terug
Hulpmiddelen
- Het Informatieblad Prioriteitsstelling Verruimde Reikwijde Wm
ondersteunt u bij de prioriteitstelling van vergunningplichtige en
meldingplichtige bedrijven.
- In het Praktijkblad R-doelstellingen staat hoe gemeenten
preventiemaatregelen in de vergunning kunnen opnemen.
- De jurisprudentiebundel Verruimde Reikwijdte Wm aanvulling 2003
bevat een verzameling van uitspraken van de Raad van State over de
(on)mogelijkheden van de verruimde reikwijdte van de Wet milieubeheer.
- De Kwaliteitstoetsen A Vergunningverlening, B Handhaving vergunning
en C Handhaving 8.40 amvb's zijn praktische en eenvoudige checklists
die gemeenten op elke (nieuwe of vigerende) vergunning en controle
kunnen toepassen. Met deze toetsen kunt u nagaan of de aspecten van de
verruimde reikwijdte op adequate wijze worden toegepast.
Meer informatie vindt u op www.infomil.nl
terug
Stand van zaken
In de periode 2001 tot en met 2003 honoreerde Novem 167 projecten van
ongeveer 330 gemeenten met een subsidie van negen miljoen euro. De
geschatte eigen bijdrage van gemeenten is acht miljoen euro. In
vervolgprojecten om de milieubelasting bij bedrijven te verminderen
door preventie in hun vergunningbeleid - en handhaving op te nemen
blijken steeds meer gemeenten de krachten te bundelen: 240 gemeenten
namen deel in 78 vervolgprojecten.
In totaal stelden de deelnemende gemeenten ruim 70 beleidsplannen op.
Training van medewerkers, het opstellen van handleidingen, een uniform
registratiesysteem en extra capaciteit zijn onderwerpen die veelvuldig
in de plannen werden genoemd.
Ongeveer een derde van de beleidsplannen noemt de gemeente als
organisatie om stimulerende activiteiten te ondernemen richting
bedrijfsleven. In eveneens 30% van de plannen geeft de gemeente aan
van plan te zijn een intern milieuzorgsysteem op te stellen.
terug
Projecten en producten
De gegevens over kennis,- uitvoerings- en combinatieprojecten die
Novem subsidieerde zijn verkregen op basis van vragenlijsten die
gemeenten invulden. De projecten die in 2001 en 2002 zijn gestart
laten dit beeld zien:
* er is aandacht voor de verruimde reikwijdte in beleidsdocumenten,
* het onderwerp is bekend bij vergunningverleners en handhavers,
* de verruimde reikwijdte is een onderdeel in
considerans/controlelijsten,
Gemeenten hebben bij vooroverleg, considerans, vergunningen en
controles redelijk veel aandacht voor energie en nigszins voor afval.
De overige aspecten van de verruimde reikwijdte komen beduidend minder
aan bod. Door deze gegevens elk half jaar op te vragen bij uitvoerders
van SAM-projecten, hopen VROM en Novem na uitvoering van de
SAM-projecten te kunnen aantonen dat de aandacht voor de aspecten van
de verruimde reikwijdte is toegenomen.
Er zijn veel overeenkomsten in de producten uit de projecten. Zo
ontwikkelen gemeenten veel (branchespecifieke) checklists, protocollen
en handboeken.
Op www.duurzaamondernemen.novem.nl vindt u meer informatie over
projecten van gemeenten.
terug
Kennis van zaken met kennismanagement
Kennis van zaken is een basisvoorwaarde om de aspecten van de
verruimde reikwijdte in de praktijk te brengen. Kennismanagement is
een goed middel om dat doel te bereiken. Medewerkers betrekken bij de
opzet van zo'n systeem en ze stimuleren kennis met elkaar te delen,
zijn belangrijke voorwaarden voor succes.
Dat was de kern uit het interview van Jord Neuteboom met Carla Anzion,
directeur van de Milieudienst Zuid-Oost Utrecht. Om ervoor te zorgen
dat kennis is gewaarborgd als mensen vertrekken, heeft de Milieudienst
Zuid-Oost Utrecht een kwaliteitssysteem opgezet. Zo zijn er
kwaliteitsboeken met proces- en productbeschrijvingen. Nieuwe
werknemers krijgen een introductie in het kwaliteitssysteem, dat door
een coördinator wordt bewaakt.
Volgens Anzion staat of valt het succes van een systeem voor
kennismanagement met de betrokkenheid van alle medewerkers. Zij moeten
de processen op papier zetten, niet het management of een extern
bureau.
terug
Kennis en ervaring delen
Kennis en ervaring delen gebeurt bij de milieudienst onder andere in
overleggen en door te kiezen voor een systeem voor coachend
leidinggeven, zowel op inhoud als op vaardigheden. Verder benoemde de
milieudienst experts op het gebied van water, afval en energie.
Medewerkers worden aangemoedigd met deze deskundigen mee te gaan.
Inhoudelijke kennis wordt gedeeld, maar de medewerkers leren ook van
elkaars vaardigheden.
Andere succesfactoren voor de opzet van een kwaliteitssysteem zijn
volgens Anzion het ontwikkelen van compacte checklists en protocollen
van hooguit twee A4'tjes. De checklists zijn bedoeld om uniformiteit
en kwaliteit te waarborgen. Het mogen echter geen starre middelen
zijn. Er moet voldoende ruimte overblijven voor creativiteit.
terug
Oproep voor regionale praktijkgroepen
Tijdens de Sam-dag is het idee gelanceerd om voor geïnteresseerde
vergunningverleners en handhavers, regionale praktijkgroepen op te
starten. De opzet van een dergelijke praktijkgroep is dat deelnemers
een bepaalde praktijksiutatie m.b.t. de VR inbrengen, waar ze zelf nog
niet uit zijn. De case wordt in de groep besproken, waarna de
inbrenger met een aantal suggesties naar huis gaat. In het werk
probeert hij/zij of de suggesties werken en koppelt de resultaten
later terug in de groep. Op deze manier kunnen heel diverse
onderwerpen de revue passeren, waarbij tevens regionaal een netwerk
ontstaat van mensen die op elkaar een beroep kunnen doen.
Novem en InfoMil willen in 2004 een aantal praktijkgroepen opstarten
en faciliteren. Tijdens de Sam-dag hebben enkele deelnemers zich aal
opgegeven. Als u belangstelling heeft, laat het ons dat weten via een
mailtje, zie het einde van deze nieuwsbrief.
Een kans om op een interactieve, snelle en leuke manier kennis op te
bouwen en uit te wisselen!
terug
Workshops
Workshop Slim advies inwinnen
Soms is het handig om extern advies in te winnen. Je hoeft ten slotte
niet alles te weten.
Maar het inschakelen van adviseurs heeft ook minpunten. Een goede
bureauselectie is dan ook cruciaal.
Waar moet u op letten? Over deze vraag bogen de deelnemers zich
tijdens de workshop `Top 3 externe adviesbureaus'. Dit zijn de
aandachtspunten voor externe adviseurs:
* technische kennis - in staat om praktische vaardigheden aan
medewerkers te leren, eventueel ontbrekende kennis inhuren
* in staat om het project tijdens het traject bij te stellen,
* spelen in op de wensen van gemeenten,
* prettig in de omgang: denken mee,
* goede voortgangsrapportage.
* beperkte technische kennis,
* kosten
Informatie inwinnen over de kwaliteit van het beoogde adviesbureau bij
collega's die al eens eerder met het bureau hebben gewerkt, kan helpen
een goede keuze te maken.
terug
Workshop Inzicht in resultaten - milieuwinst bij bedrijven
Milieuwinst bij bedrijven. Dat is waar het om gaat bij SAM. Om
resultaten inzichtelijk te maken, moet je ze meten. Hoe doe je dat?
Meten op CO2 heeft niet veel zin, concludeerden de deelnemers van deze
workshop. Het is beter de inspanningen en maatregelen te meten,
bijvoorbeeld verlichting of koeling.
Een monitoringssysteem, zoals de MKB-Milieubarometer, helpt prestaties
van bedrijven stelselmatig te meten. Verder is het belangrijk tijdens
het hele proces indicatoren in te bouwen. Per bedrijf verschillen die,
omdat ze afhankelijk zijn van de locatie. Het is dan ook van belang om
bij het bedrijf elk jaar dezelfde indicatoren te meten. Zo kunnen
milieuambtenaren trends analyseren. De waarde van de resultaten wordt
op deze manier tastbaar.
terug
Workshop Voordelen van verruimde reikwijdte
Stimuleren is goed. Maar het is niet genoeg om alle bedrijven te
bewegen structureel werk te maken van de verruimde reikwijdte. Enige
druk van de overheid is dan ook nodig om verandering op gang te
brengen.
Voordelen zijn er volop. Bedrijven die maatregelen nemen in het kader
van de verruimde reikwijdte krijgen geen sancties opgelegd van de
overheid. Besparende maatregelen leveren bovendien geld op. Ze komen
de continuïteit van het bedrijf ten goede en ook het imago is erbij
gebaat. Genoeg redenen dus voor ondernemers om aan de slag te gaan met
de verruimde reikwijdte. Veel bedrijven maken dan ook werk van
duurzaam ondernemen en zijn van mening dat ze de overheid daar niet
bij nodig hebben. Aan de andere kant is druk van buitenaf vaak
noodzakelijk om een substantiële verandering op gang te brengen.
Belonen en straffen
De deelnemers aan deze workshop waren van mening dat
vergunningverleners en - handhavers de verantwoordelijkheid moeten
neerleggen waar die hoort: bij het bedrijf zelf. (Energie)maatregelen
die de ondernemer in drie jaar tijd kan terugverdienen, moeten
milieuambtenaren gewoon voorschrijven. Bij een terugverdientijd tussen
de drie en de vijf jaar moet de situatie worden bezien. Een combinatie
van belonen en straffen kan bij deze acties een belangrijke impuls
geven. Wettelijke regelingen, zoals SAM, kunnen gemeenten helpen om
bedrijven te stimuleren maatregelen te nemen.
Voorbeeldfunctie
Verder concludeerden de deelnemers dat de milieuwetgeving en andere
regelingen, zoals ARBO, elkaar soms tegenspreken. Dit is bijvoorbeeld
het geval met energiebesparing bij verlichting en veiligheid. Het is
aan de rijksoverheid hier iets aan te doen.
Tot slot werd opgemerkt dat gemeenten weliswaar de neiging hebben
bedrijven op te voeden, maar dat ondernemers op hun beurt gemeenten
óók op hun verantwoordelijkheid wijzen als het gaat om milieu. De
overheid heeft dan ook een voorbeeldfunctie en moet zich hiervan
bewust zijn.
terug
Workshop Verder na SAM
Draagvlak bij het bestuur en verankering van projecten in de
gemeentelijke organisatie bepalen de levensvatbaarheid van
SAM-projecten.
Veel gemeenten hebben moeite om langlopende projecten bij bedrijven te
continueren. Na afloop van het SAM-project bestaat het gevaar dat de
activiteiten worden gestopt. Om dit te voorkomen, is het belangrijk de
resultaten van het project in de gemeentelijke organisatie te
verankeren door:
* beleid te laten vaststellen door het bestuur,
* ervoor te zorgen dat uren beschikbaar worden gesteld,
* een stappenplan, uitvoeringsplan of raamwerk te maken.
Wettelijke sancties
Tijdens deze workshop kwam ook de vraag aan de orde of de Wm het
juiste instrument is om bedrijven te stimuleren zich in te spannen
voor de verruimde reikwijdte. Andere middelen die hiervoor kunnen
worden gebruikt zijn MJA's en convenanten. Nadeel hiervan is echter
dat er geen wettelijke sancties zijn. Bedrijven haken bovendien af als
maatregelen een terugverdientijd hebben van meer dan drie jaar. Enkele
deelnemers waren dan ook van mening dat de overheid juist meer moet
vastleggen in wettelijke regels en gemeenten mogelijkheden moeten
hebben om sancties op te leggen.
terug
Workshop Gemeenten en vervoermanagement
Volgens de wet moeten gemeenten aandacht besteden aan
vervoermanagement. Vaak lukt dat niet. Hoe komt dat?
Onvoldoende kennis en tegenwerkende jurisprudentie zijn hiervan vaak
de oorzaak. Maar ook onwil binnen bedrijven zelf: bedrijfskilometers
met de eigen auto leveren geld op. Ook zijn sommige gemeenten van
mening dat het autoverkeer voldoende vermindert via ruimtelijke
maatregelen zoals hoge parkeerkosten en minder parkeerruimte.
De waarde van vervoermanagement wordt zichtbaar als een gemeente een
mobiliteitsbeleid vaststelt. Hiermee kan het opnemen van voorschriften
van verkeer en vervoer in vergunningen worden gemotiveerd.
Genoeg mogelijkheden
Er zijn wel degelijk juridische mogelijkheden om aandacht voor
vervoermanagement te vragen bij bedrijven. Gemeenten kunnen
bijvoorbeeld gegevens vragen over vervoersstromen en eisen stellen aan
het gebruik van schonere vervoermiddelen. Veel gemeenten zijn echter
onnodig angstig voor een gang naar de rechtbank. Dat is jammer, want
de grenzen van de verruimde reikwijdte worden zo niet duidelijker. Als
ambtenaren vervoermanagement niet opnemen in de milieuvergunning,
hebben ze bovendien niets om op terug te vallen. De deelnemers aan de
workshop waren dan ook van mening dat gemeenten meer moeten durven.
Informatiebronnen
Ruimtelijke maatregelen verminderen het autoverkeer. Toch moet de rol
van bedrijven niet worden onderschat. Ook als de alternatieven beperkt
zijn, zijn er genoeg mogelijkheden om het autoverkeer bij bedrijven te
verminderen, zoals differentiëren van reiskostenvergoedingen.
Vervoermanagement kan geld opleveren. Dat spreekt bedrijven aan.
Voorwaarde is dat ze weten wat de mogelijkheden zijn. Hier is een
mooie rol voor gemeenten weggelegd.
Informatie over vervoersmanagement
- programma MOVE (www.move-mobiliteit.nl),
- provinciale Vervoer Coördinatie Centra voor informatie over onder
andere carpoolsystemen, nulmetingen, fietsplannen (www.vcc.nl),
- Milieudienst NW Utrecht voor informatie over vergunningverlening aan
het Hofpoortziekenhuis Woerden
- Vervoeranalyse en mobiliteitsadvies voor de gemeente Utrecht
(www.venmadvies.nl).
terug
Workshop Stimuleren en controleren: fijnzinnig rollenspel
Milieuambtenaren moeten bedrijven stimuleren milieuvriendelijke
maatregelen te nemen en tegelijk controleren of ondernemers duurzaam
ondernemen. Soms kiezen ze meer voor de ene rol, soms voor de andere.
De keuze hangt af van de opstelling van het bedrijf.
Actieve ondernemers die hun milieubelasting verlagen zijn meer gebaat
met een stimulerende milieuambtenaar dan met een controlerende
handhaver. Bij bedrijven die niet zo hard lopen is reguleren een
effectievere methode. Voorafgaand aan een actie of een gesprek met een
bedrijf is het dan ook verstandig dat de gemeente een duidelijke keuze
maakt welke rol ze kiest. Het is in ieder geval af te raden dat
milieuambtenaren zich opstellen als adviseur. Want wat doe je als het
advies negatief uitpakt? De deelnemers aan deze workshop concludeerden
dat stimuleren iets anders is dan adviseren.
Timing
Elk bedrijf moet jaarlijks rapporteren over de uitvoering van
maatregelen. Registratie van verbruiksgegevens vormt de basis voor
handhaving. De uitkomsten moeten bepalend zijn om eventueel onderzoek
op te leggen. Het is van belang vooraf goed vast te leggen wat in het
onderzoeksrapport aan de orde moet komen. Bijvoorbeeld een plan van
aanpak voor de uitvoering van maatregelen.
Grafische weergave van verbruikscijfers zijn vaak een eye-opener voor
bedrijven. Ze vergroten een actieve houding bij ondernemers om de
maatregelen uit te voeren. Objectieve informatie voegt hier een extra
dimensie aan toe. Aansluiten bij natuurlijke momenten, bijvoorbeeld
bij verbouwingen, vergroot de kans op medewerking van het bedrijf. De
juiste timing is dus belangrijk!
terug
Workshop De reikwijdte van de verruimde reikwijdte
Er is geen pasklaar antwoord te geven op de vraag in hoeverre
milieuambtenaren de verruimde reikwijdte kunnen afdwingen bij
bedrijven. Maar de Raad van State geeft wel een paar richtingen aan.
Tussen reguleren en stimuleren zit een grijs gebied. De keuze zou
moeten afhangen van wat redelijk is. Per situatie moeten ambtenaren
bezien of verplichtingen niet onnodig bezwarend zijn voor het bedrijf.
De Raad van State heeft een aantal uitspraken gedaan die hiervoor
richtinggevend zijn. Op basis daarvan kunnen mogelijke criteria zijn:
* grenzen die aangegeven zijn in de circulaires
* afvalscheiding ook opnemen in de vergunning als het afval onder de
grenzen is, maar wel makkelijk te scheiden is,
* terugverdientijden; ook in AmvB's stellen dat maatregelen genomen
dienen te worden indien terugverdientijd kort is
* aanbevelingen uit preventierapporten.
terug
Workshop Opleidingsplan: leren van anderen
Voldoende kennis is een basisvoorwaarde om de verruimde reikwijdte
goed uit te voeren. Wat staat er in het opleidingsplan?
Aspecten die aan de orde komen zijn onder andere een basistraining,
specialisatie, thematische workshops, training on the job. Voor
milieuambtenaren heeft InfoMil een basiskennistraject beschikbaar.
Meer informatie daarover kunt u vinden op www.infomil.nl.
Ook collega's kunnen behulpzaam zijn. Ervaringen van gemeenten en
milieudiensten kunnen worden meegenomen in de keuze van een
opleidingstraject. Bijvoorbeeld als het gaat om de vorm van
specialisatie, het inhuren van externe bureaus en de wijze van
kennisborging in de organisatie.
terug
Workshop Oorzaken van moeizame verankering
"De verruimde reikwijdte richt zich op aspecten die geen overlast
veroorzaken bij burgers. Voor burgemeester en wethouders is de
regeling dan ook niet interessant. "
Aan de hand van deze pittige stelling probeerden deelnemers antwoord
te krijgen op de vraag waarom de verruimde reikwijdte sinds de
invoering in 1993 bij weinig gemeenten is verankerd.
De oorzaken zijn deels terug te voeren op een aantal factoren die nu
achterhaald zijn. Zo waren terugverdientijden van maatregelen
nauwelijks bekend. Hierdoor was het voor gemeenten moeilijk
maatregelen bij bedrijven op te leggen. Lange tijd was ook niet
duidelijk wat het begrip `verruimde reikwijdte' precies inhield en
waren er geen hulpmiddelen en subsidies beschikbaar.
Cultuuromslag
Een belangrijke reden waarom de verruimde reikwijdte bij sommige
gemeenten nog steeds niet van de grond komt is cultureel bepaald.
burgemeester en wethouders leggen geen dwangsommen op, omdat ze geen
klachten ontvangen van burgers. Vaak rekent het management ambtenaren
niet af op de toepassing van de verruimde reikwijdte of geeft er geen
prioriteit aan. Soms wordt gedacht dat het beschikbaar stellen van
tijd en instrumenten voldoende is. Ook zijn de effecten versus de
kosten wel eens onduidelijk. Toch hoeft de verruimde reikwijdte niet
meer te kosten als de prioriteiten goed worden gesteld.
De deelnemers aan de workshop concludeerden dat het management
voldoende prioriteit moet geven aan de verruimde reikwijdte voor ten
minste enkele jaren. Managers moeten hun medewerkers ook durven af te
rekenen op het toepassen van de verruimde reikwijdte. Daarnaast is aan
te raden de doelstellingen helder te omschrijven (bijvoorbeeld aan de
hand van de SMART-methode).
terug
SAM - 2004
Ook in 2004 zal de SAM-regeling worden voortgezet! Waarschijnlijk zal
de publicatie in de Staatscourant in januari 2004 plaatsvinden.
VROM stelt voor het onderdeel SAM-VR waarschijnlijk 2,5 miljoen EURO
beschikbaar.
Gelet op het grote aantal aanvragen, dat in 2003 niet kon worden
gehonoreerd vanwege budgetuitputting, is het van belang om uw aanvraag
in 2004 zo spoedig mogelijk na de publicatie bij Novem in te dienen,
aangezien alle aanvragen weer op datum van binnenkomst in 2004 worden
behandeld. Wees er dus snel bij!
terug
Het SAM-team bestaat uit de volgende medewerkers. U kunt hen altijd
benaderen voor vragen of opmerkingen over SAM en de nieuwsbrief.
Els Huntjens, e.huntjens@novem.nl
Henk Hortensius, h.hortensius@novem.nl
Lambert Smeets, l.smeets@novem.nl
Katy Nicolai, k.nicolai@novem.nl
Marc du Maine, M.dumaine@infomil.nl
Novem