Wageningen Universiteit

http://www.wau.nl/pers/04/004wu.html

Persbericht Wageningen Universiteit: nr 004, 12 januari 2004

Plantensoortsamenstelling weerspiegelt historische verstoringen

Tropische regenbossen minder onaangetast dan gedacht

Houtkap en zwerflandbouw hebben invloed op de diversiteit en op de soortensamenstelling van planten in Centraal Afrikaanse regenbossen. Meestal herstellen deze bossen zich betrekkelijk snel, met uitzondering van de zogenaamde endemische soorten (soorten met een beperkte geografische verspreiding). Dit stelt ir. Barend S. van Gemerden in zijn proefschrift Disturbance, diversity and distributions in Central African rain forest die hij op 13 januari 2004 bij Wageningen Universiteit verdedigt.

Van Gemerden heeft onderzoek gedaan naar lange termijn effecten van door de mens veroorzaakte verstoringen in het Afrikaans tropisch regenbos. Met de uitkomsten van dit onderzoek kunnen effectieve natuurbeschermingsplannen worden gemaakt.

Hij deed zijn onderzoek in het onderzoeksgebied van het Tropenbos-Kameroen programma van de Wereld Voedsel Organisatie (FAO). In totaal zijn ruim 1800 plantensoorten gevonden waarvan ongeveer 20 procent alleen voorkomt in de regenwouden van Kameroen, Nigeria, Equatorial Guinea en Gabon.

Verstoringen en veranderingen

Meest voorkomende verstoringen zijn kleinschalige openingen van het kronendak door vallende takken en bomen. Door mensen veroorzaakte verstoringen zoals houtexploitatie (vellen van een klein aantal grote bomen van commerciële soorten) en bosontginning ten behoeve van landbouw, zijn over het algemeen grootschaliger, frequenter en intensiever.

Omdat plantensoorten verschillen in hun capaciteit om door de verstoring vrijgekomen ruimte en hulpbronnen weer te benutten, leiden verstoringen tot al dan niet tijdelijke veranderingen in soortsamenstelling en diversiteit in de Centraal Afrikaanse bossen. Planten die snel vrijgekomen ruimte kunnen koloniseren zullen meer voorkomen. Vaak zijn dit de soorten met een groot verspreidingsgebied en daardoor met een lagere natuurwaarde.

Onverwacht is dat veel van de huidige bossen in Centraal Afrika gedomineerd worden door boomsoorten die zich niet verjongen in bossen met enkel kleinschalige verstoringen. Het onvermogen van deze soorten om zich te verjongen suggereert dat in het verleden grootschaligere verstoringen hebben plaatsgevonden. Waarschijnlijk zijn deze gebieden zo'n 300 - 400 jaar geleden gebruikt als akkers waarna het bos zich weer hersteld heeft. Opvallend is dat delen die niet zijn blootgesteld aan historisch grootschalige verstoringen op dit moment een grotere diversiteit aan soorten hebben.

Nauwkeurige biodiversiteitsstudies zijn zeer arbeidsintensief en daarom zijn weinig tropische gebieden systematisch geïnventariseerd. Van Gemerden heeft samen met collega's een methode ontwikkeld die het mogelijk maakt om inventarisaties die qua onderzoekmethode verschillen toch met elkaar te vergelijken door de "incompleetheid" van inventarisaties in kaart te brengen. Zodoende wordt het mogelijk om de soortenrijkdom van meer gebieden met elkaar te vergelijken.

Overlevingskansen

Door de afname en versnippering van bossen en de voorspelde klimaatsverandering zal de soortensamenstelling van de Afrikaanse regenbossen in de nabije toekomst zeer waarschijnlijk een verdere verandering ondergaan. Natuurbescherming moet zich met name inzetten om de overlevingskansen te vergroten van endemische soorten en soorten met beperkte mogelijkheden om hun zaden over grote afstanden te verspreiden. Verhoging van de dynamiek in tropische bossen door menselijk landgebruik (houtexploitatie, zwerflandbouw) zullen met name pioniersoorten doen toenemen ten koste van soorten met hogere natuurwaarden. Het is dan ook onwaarschijnlijk dat het huidige beheer dat gericht is op duurzame productie van hout voldoende is voor de instandhouding van karakteristieke plantendiversiteit. Door de huidige ecologische inzichten en de onzekerheid over klimaatveranderingen (met name verlenging van het droge seizoen) zijn investeringen in grote netwerken van beschermde gebieden daarom op zijn plaats.