Berichten aan de bevolking

Affiches uit Leeuwarden 1944 - 1946

Van 11 november 2003 tot en met 29 februari 2004 is in het Verzetsmuseum Friesland

de tentoonstelling Berichten aan de bevolking te zien. De tentoonstelling bestaat uit

de complete afficheverzameling van directeur van gemeentewerken ir. J. van der Vlis.

Hij heeft de affiches verzameld in de periode 1944 tot 1946 toen hij tevens hoofd van de Evacuatiedienst in Leeuwarden was. De tachtig tekstaffiches geven een heel direct beeld van de dagelijkse omstandigheden in het laatste jaar van de oorlog en het eerste jaar van de bevrijding.

Het dagelijks leven in de laatste oorlogsjaren werd steeds beperkter en grimmiger. Er ontstond langzamerhand gebrek aan alles. Van een ondanks de omstandigheden redelijk normaal draaiende samenleving was geen sprake meer. De situatie verslechterde door een omvangrijke stroom vluchtelingen die uit het zuiden opgejaagd werden voor de oprukkende bevrijders uit. Daarnaast verhevigde de bezetter zijn greep op de samenleving met steeds strengere maatregelen en tal van ge- en verboden.

De mogelijkheden om de bevolking goed te informeren waren beperkt in een tijd waarin de radio in beslag genomen was, een abonnement op een dagblad uitzondering, er nog geen huis aan huis bladen waren en de televisie nog uitgevonden moest worden.

Met de bevrijding waren de beperkte informatiemogelijkheden niet meteen opgelost. Voor het Militair Gezag was, om een ordentelijke overgangssituatie te bewerkstelligen, een goede informatievoorziening zo mogelijk nog van groter belang.

De hele oorlog door zijn affiches gebruikt als een effectief communicatiemiddel. Het merendeel daarvan is te kenschetsen als propaganda of reclame-uiting. Dat is duidelijk te zien aan de uitvoering: in kleur, typografisch goed verzorgd en vaak met een pakkende afbeelding.

Heel anders ligt het met de puur op informatieoverdracht gerichte affiches die Van der Vlis heeft verzameld in de periode 1944-1946. Deze bevatten uitsluitend tekst en zijn zonder zorg voor uiterlijk en verschijning geproduceerd. Ze dienden slechts een doel: zo helder en efficiënt mogelijk de bevolking van een bepaalde boodschap op de hoogte stellen.

In de tentoonstelling Berichten aan de bevolking worden ze chronologisch gepresenteerd. Op die manier zijn de ontwikkelingen in die periode mooi te volgen. Maar ook is te zien dat de schaarste soms tot dubbelzijdig gebruik van het papier noopte.

De affiches in de tentoonstelling `Berichten aan de bevolking' zijn verzameld, wellicht is het beter te spreken van `achtergehouden' door ir. J. van der Vlis, van 1930 tot 1955 directeur Gemeentewerken in Leeuwarden. Het opplakken van de affiches in de stad was een verantwoordelijkheid van Gemeentewerken. Eind 1944 werd Van der Vlis tevens benoemd als hoofd van de evacuatiedienst in Leeuwarden. Een dienst die in het leven was geroepen om de stroom vluchtelingen op te vangen die uit het frontgebied langs de grote rivieren en langs de Maas in Limburg richting Noord-Nederland gedreven werden. Ir. Van der Vlis was de broer van Cornelia Johanna van den Berg - van der Vlis, beter bekend onder haar schuilnaam Annie Westland. Zij is de enige vrouw die in het Friese verzet is omgekomen.

Van der Vlis bewaarde van elk affiche telkens vier exemplaren. Het feit dat de affiches die hij achterhield niet gebruikt zijn, maakt de verzameling uniek om zijn gaafheid. Van de vier sets is er een op het gemeentehuis achtergebleven, een set, geschonken aan zijn zoon, is weggeraakt, een set is op Curaçao terecht gekomen. De serie die in 1990 aan het Verzetsmuseum Friesland is geschonken, is afkomstig van zijn dochter.

Het Verzetsmuseum Friesland maakt deel uit van het Fries Museum.