Berichten aan de bevolking
Affiches uit Leeuwarden 1944 - 1946
Van 11 november 2003 tot en met 29 februari 2004 is in het
Verzetsmuseum Friesland
de tentoonstelling Berichten aan de bevolking te zien. De
tentoonstelling bestaat uit
de complete afficheverzameling van directeur van gemeentewerken ir.
J. van der Vlis.
Hij heeft de affiches verzameld in de periode 1944 tot 1946 toen
hij tevens hoofd van de Evacuatiedienst in Leeuwarden was. De
tachtig tekstaffiches geven een heel direct beeld van de dagelijkse
omstandigheden in het laatste jaar van de oorlog en het eerste jaar
van de bevrijding.
Het dagelijks leven in de laatste oorlogsjaren werd steeds
beperkter en grimmiger. Er ontstond langzamerhand gebrek aan alles.
Van een ondanks de omstandigheden redelijk normaal draaiende
samenleving was geen sprake meer. De situatie verslechterde door
een omvangrijke stroom vluchtelingen die uit het zuiden opgejaagd
werden voor de oprukkende bevrijders uit. Daarnaast verhevigde de
bezetter zijn greep op de samenleving met steeds strengere
maatregelen en tal van ge- en verboden.
De mogelijkheden om de bevolking goed te informeren waren beperkt
in een tijd waarin de radio in beslag genomen was, een abonnement
op een dagblad uitzondering, er nog geen huis aan huis bladen waren
en de televisie nog uitgevonden moest worden.
Met de bevrijding waren de beperkte informatiemogelijkheden niet
meteen opgelost. Voor het Militair Gezag was, om een ordentelijke
overgangssituatie te bewerkstelligen, een goede
informatievoorziening zo mogelijk nog van groter belang.
De hele oorlog door zijn affiches gebruikt als een effectief
communicatiemiddel. Het merendeel daarvan is te kenschetsen als
propaganda of reclame-uiting. Dat is duidelijk te zien aan de
uitvoering: in kleur, typografisch goed verzorgd en vaak met een
pakkende afbeelding.
Heel anders ligt het met de puur op informatieoverdracht gerichte
affiches die Van der Vlis heeft verzameld in de periode 1944-1946.
Deze bevatten uitsluitend tekst en zijn zonder zorg voor uiterlijk
en verschijning geproduceerd. Ze dienden slechts een doel: zo
helder en efficiënt mogelijk de bevolking van een bepaalde
boodschap op de hoogte stellen.
In de tentoonstelling Berichten aan de bevolking worden ze
chronologisch gepresenteerd. Op die manier zijn de ontwikkelingen
in die periode mooi te volgen. Maar ook is te zien dat de schaarste
soms tot dubbelzijdig gebruik van het papier noopte.
De affiches in de tentoonstelling `Berichten aan de bevolking' zijn
verzameld, wellicht is het beter te spreken van `achtergehouden'
door ir. J. van der Vlis, van 1930 tot 1955 directeur
Gemeentewerken in Leeuwarden. Het opplakken van de affiches in de
stad was een verantwoordelijkheid van Gemeentewerken. Eind 1944
werd Van der Vlis tevens benoemd als hoofd van de evacuatiedienst
in Leeuwarden. Een dienst die in het leven was geroepen om de
stroom vluchtelingen op te vangen die uit het frontgebied langs de
grote rivieren en langs de Maas in Limburg richting Noord-Nederland
gedreven werden. Ir. Van der Vlis was de broer van Cornelia
Johanna van den Berg - van der Vlis, beter bekend onder haar
schuilnaam Annie Westland. Zij is de enige vrouw die in het Friese
verzet is omgekomen.
Van der Vlis bewaarde van elk affiche telkens vier exemplaren. Het
feit dat de affiches die hij achterhield niet gebruikt zijn, maakt
de verzameling uniek om zijn gaafheid. Van de vier sets is er een
op het gemeentehuis achtergebleven, een set, geschonken aan zijn
zoon, is weggeraakt, een set is op Curaçao terecht gekomen. De
serie die in 1990 aan het Verzetsmuseum Friesland is geschonken, is
afkomstig van zijn dochter.
Het Verzetsmuseum Friesland maakt deel uit van het Fries Museum.