ERNST AND YOUNG
Hofstadlezing 2004: lezing drs. W.J. Deetman
Geachte redactie,
Bijgaand treft u onder embargo de lezing aan van burgemeester drs.
W.J. Deetman zoals die vandaag donderdag 12 februari 2004 tijdens de
Hofstadlezing wordt uitgesproken. Het embargo geldt tot vandaag 19.00
uur en het gesproken woord geldt.
Na afloop van de lezing vindt een paneldiscussie plaats. Deelnemers
aan het panel zijn: Gerd Leers (burgemeester Maastricht), Hanny van
Leeuwen (CDA-fractie 1e Kamer) en Roger van Boxtel (Bestuursvoorzitter
Menzis Zorgverzekering).
Vriendelijke groet,
Ernst & Young
Toby Ellson, woordvoerder
Tel: 06 2908 47 62
Hofstadlezing 2004
Geachte aanwezigen,
Ik beschouw het als een eer u hier vandaag te mogen toespreken over de
toekomst van de grote stad en dan in het bijzonder die van Den Haag.
Welke locatie is daar geschikter voor dan deze kerk, gesitueerd op de
plek waar deze stad is ontstaan. Een kerk, die samen met het Binnenhof
tot de oudste gebouwen van Den Haag behoort en die in de geschiedenis
van onze stad zo'n belangrijke plaats inneemt.
Hier zijn Constantijn en Christiaan Huygens begraven. Hier is ooit
onder leiding van hertog Filips de Goede het kapittel van de Orde van
het Gulden Vlies bijeengekomen. De wapenschilden van de deelnemers,
inclusief dat van Filips zijn hier nog altijd aanwezig. Kortom, deze
kerk ademt niet alleen Haagse maar ook Europese geschiedenis.
Een passende verwijzing in het jaar waarin Europa een historische
gebeurtenis tegemoet ziet: de toetreding van tien nieuwe lidstaten tot
de Europese Unie, waaronder maar liefst acht landen uit het voormalige
Oostblok. Dit is niet alleen de kroon op het zware hervormingswerk dat
daar sinds 1989 verricht is. Het is ook een enorme stap voorwaarts in
de richting van dat ideaal dat nog maar 15 jaar geleden mijlenver van
de toenmalige politieke realiteit verwijderd leek: de eenheid van heel
Europa, Oost en West, in vrede en vrijheid tot stand gebracht.
Een passende verwijzing ook naar het Nederlandse voorzitterschap in de
tweede helft van 2004, waarin de regeringen hopelijk het eens worden
over een grondwet voor de EU. In dit verband kan het geen kwaad hen
een flinke portie van het idealisme toe te wensen waar de founding
fathers van het verenigd Europa een halve eeuw geleden van vervuld
waren. Het politieke oogmerk van de EU is niet alleen de realisering
van een zo'n hoog mogelijke economische groei. Het doel is ook altijd
geweest om, door de lidstaten in velerlei opzicht met elkaar te
verknopen, een duurzame vrede te garanderen: een Europa van de
burgers.
Geachte aanwezigen,
In dat verenigde Europa woont ongeveer 60 tot 70 procent van de
bevolking in stedelijke regio's en de verwachting is dat dit getal in
de toekomst nog verder zal stijgen. Dat betekent dat bij het
gelijktijdig vervagen van nationale grenzen, de rol van stedelijke
gebieden alleen maar zal toenemen. Tegelijkertijd zal de concurrentie
tussen die regio's sterker worden. Dat geldt natuurlijk ook voor de
regio Randstad, de toekomstige Deltametropool. Alleen een sterke
Deltametropool zal zich kunnen meten met andere stedelijke regio's in
Europa. Daar ligt ook de toekomst van Den Haag: als één van de vier
centrumgemeenten van dit gebied. Alleen kunnen we het niet rooien.
Maar voor het zover is, zal nog het nodige moeten gebeuren.
Eerste vereiste is een stevige economische basis. Wat dat betreft
heeft de Randstad een goede uitgangspositie. Zowel nationaal als
internationaal leveren we economische prestaties van formaat. Op maar
13 procent van het oppervlak van Nederland wordt 42 procent van alle
Nederlandse banen aangeboden. De hier gevestigde bedrijven leveren
bijna de helft van het Bruto Nationale Product. Maar, deze prestaties
worden vooral door betrekkelijk onafhankelijke en soms zelfs
zelfverzorgende regio's geleverd. Tegelijkertijd vullen die regio's
elkaar door hun specialisaties veel meer aan dan dat zij elkaar
beconcurreren.
Schiphol is de knoop in nationale en internationale logistieke
netwerken voor hoogwaardige goederen en is bovendien heel belangrijk
voor Amsterdams positie in de financiële wereld. De Rotterdamse
havens, altijd nog de grootste van de wereld, dragen weer het sterke
logistieke en industriële profiel van die regio. Utrecht is door zijn
centrale ligging vooral aantrekkelijk als vestigingsplaats voor
nationale hoofdkantoren en regeringsstad Den Haag heeft het unieke
scherpe profiel als internationaal juridisch centrum verkregen. En dan
heb ik me nog maar beperkt tot de vier centrumgemeenten.
Hoewel de prestaties van al deze gespecialiseerde grootstedelijke
economieën indrukwekkend zijn, behoort er geen één tot de top van de
Europese urbane regio's. En voor het totaal van de Randstad moeten we
op onze tellen letten. De Randstad - in inwonertal kleiner dan groot
Londen of het 'Ile de France' - stond enige jaren geleden nog op de
derde plaats, maar is nu in een versneld dalende trend terecht
gekomen. Pas als de onderlinge samenhang tussen subregio's versterkt
wordt, kan de Randstad als geheel zich ontwikkelen tot een metropool
die zich kan meten met bijvoorbeeld Parijs, Londen of het Ruhrgebied.
Dat is nodig omdat in een EU zonder nationale grenzen op termijn de
regio's economisch de machtcentra zullen zijn. In de afgelopen jaren
hebben vorige kabinetten de idee van de Deltametropool daarom terechte
steun gegeven. Men mag hopen dat van die noodzaak het huidige kabinet
zich ook bewust zal zijn bij het maken van de Nota Ruimte. Daarbij
gaat het niet alleen om de prioriteit Schiphol en Tweede Maasvlakte,
maar ook om de intrinsieke ontwikkelingen van de Randstad. Ook
nationaal kan de samenwerking, de profilering van specialisaties en de
versteviging van de samenhang worden gestimuleerd t.b.v. onze
internationale concurrentiekracht. Ten opzichte van de overige
landsdelen behoeft de Randstad een eigensoortige aandacht.
Een voorbeeld ter verduidelijking. De verkeersproblemen in de Randstad
moeten tot aanvaardbare proporties worden teruggebracht. De
internationale bereikbaarheid van de Randstad is dankzij de
'mainports' Rotterdam en Schiphol, de toekomstige hogesnelheidslijnen
en de Betuweroute goed. Dat geldt evenwel niet voor de subregio's ten
opzichte van elkaar. Daarvoor beluister ik te weinig aandacht in de
rijks ambtelijke sferen. Immers, eenmaal aangekomen in de Randstad
loopt de boel vast. Dat behoef ik u eigenlijk niet eens te vertellen.
Met name in het openbaar vervoer zal meer moeten worden
geïnvesteerd dan men nu voor de lange termijn van plan is. De idiote
geschiedenis rond de Delftse spoortunnel spreekt boekdelen. Verder
noem ik bewust in dit verband ook de noodzaak van de aanleg van een
glasvezelnetwerk, als middel om congestie op de digitale snelweg te
voorkomen. En mag ik, mij tenslotte bewegend op het grensvlak van
fysieke en virtuele snelweg, voorzichtig wijzen op mogelijkheden tot
ICT-gestuurde verkeersmanagement in de Randstad. Bescheiden
experimenten zouden bij succes mobiliteitsproblemen kunnen
verminderen en hoe dan ook innovatieve werkgelegenheid kunnen
bevorderen. In de verte hoor ik al het gerommel van het tegenargument:
geen geld. Op voorhand zeg ik dan ook maar: onzin, dat kunnen we
oplossen.
Natuurlijk hebben andere stedelijke regio's in Europa vergelijkbare
bereikbaarheidsproblemen, maar ik heb de indruk dat die regio's in
staat worden gesteld die grondig aan te pakken. Kijkend naar die
stedelijke regio's valt op dat zij in veel hogere mate dan de
Randstad ook beschikken over 'points of excellence', onderdelen
waarmee zij binnen Europa en zelfs daarbuiten kunnen concurreren.
Echter, uit recent onderzoek is gebleken dat de grote concentratie van
kenniscentra in de Randstad zich goed kan meten met de infrastructuur
op dat gebied van bijvoorbeeld Londen of Parijs. Dat is de 'verborgen
parel' van de Randstad. Door deze beter te gebruiken en in samenhang
daarmee economische specialisaties verder uit te bouwen, is het
mogelijk om ook binnen de Randstad zulke 'points of excellence' te
ontwikkelen. Pas dan zullen wij - als Randstad - volwaardig kunnen
concurreren met de rest van Europa. Pas dan zal er sprake zijn van een
kenniseconomie die ook mondiaal enige relevantie heeft. Nog onlangs
heeft de Deense premier Rasmussen in een toespraak voor de Vrienden
van Nieuwspoort, juist om die Europese positie te versterken, de
oprichting van een zogenoemde 'European Research, Development and
Education Area' gesuggereerd. Zou het geen goed idee zijn om dit in de
Randstad te vestigen?
Geachte aanwezigen,
Tegenover deze kansen staan echter ook niet geringe problemen, die ik
zelf liever als uitdagingen zie. Want terwijl wij in stedelijke
gebieden als de Randstad veel behoefte zullen hebben aan goed opgeleid
personeel, zijn steden juist zeer aantrekkelijk voor kansarmen. De
stad oefent een grote aantrekkingskracht uit op mensen afkomstig van
de onderkant van de samenleving. De stad vervult al van oudsher de
functie van schuilplaats en biedt bovendien anonimiteit, waarin men
kan onderduiken. Echter, waar vroeger een stroom van het platteland
naar de stad plaatsvond, voltrekt deze migratiebeweging zich
tegenwoordig ook in een internationaal kader. De westerse wereld
oefent met haar welvaart een grote aantrekkingskracht uit op mensen
uit armere streken. Bij alle discussie over het toelaten van
immigranten dienen wij te beseffen dat wij geen hek om Europa kunnen
zetten. En ook niet om onze steden. Nederland kent een fenomenaal
niveau van welvaart en welzijn. Dat is mede te danken aan het open
karakter van onze maatschappij. De keerzijde daarvan is, dat mensen
zich relatief makkelijk illegaal in ons land kunnen vestigen.
Behalve dat grote steden van oudsher mensen hebben aangetrokken,
fungeerden zij ook als een soort sociale lift. Of een
emancipatiemachine, zo u wilt. Mensen die naar de grote stad komen,
omdat zij voor zich zelf en voor hun kinderen een beter perspectief
zoeken dan zij verwachten in het gebied waar zij vandaan komen. Niet
voor alle nieuwkomers geldt dat, maar wel voor een groot deel. De stad
biedt mogelijkheden voor mensen die de ambitie hebben meer van hun
leven te maken. En juist vanwege die liftfunctie zijn steden tot op de
dag van vandaag centra van vernieuwing en ontwikkeling. We moeten ons
wel goed realiseren dat dit een nooit eindigend proces is. Telkens
komen er weer nieuwkomers. Velen zetten door en redden het
uiteindelijk, sommigen niet. Wellicht is ook door die ambitie en dat
doorzettingsvermogen de integratie voor een deel ondanks de overheid
toch gelukt, zoals de Commissie Blok concludeerde.
Veel nieuwkomers beschikken over vaardigheden en kennis, of zijn
bereid deze te verwerven. Zij dragen bovendien bij aan een culturele
verscheidenheid die positief kan uitwerken op de innovatieve kracht
van een samenleving. Dit potentieel zou in veel sterkere mate benut
kunnen worden, met name in de grote steden. De overheid, zowel de
landelijke als de gemeentelijke, moet actief de training en scholing
van deze mensen ondersteunen. Die investering zal zeker haar vruchten
afwerpen. Bijvoorbeeld bij het uitbouwen van onze (digitale)
infrastructuur, die sneller zou kunnen gaan indien er meer
gekwalificeerde mensen zouden worden ingezet.
Geachte aanwezigen,
Het fenomeen 'sociale lift' brengt mij tot enkele opmerkingen over
integratiebeleid.
Voor de positie van de nieuwkomers en hun kinderen is de inburgering
met aandacht voor het leren van het Nederlands, alsmede het vertrouwd
raken met onze samenleving en waarden en normen van groot belang. De
gemeenten blijven daarbij de aangewezen instanties voor het voeren van
de regie, die helaas nog altijd wordt bemoeilijkt door de vele regels
en de ingewikkelde samenwerkingsrelaties met de bij het proces
betrokken partners. Die rol is echter ook om een andere reden
gewenst.
Een deel van de problemen bij de nieuwkomers is puur sociaal van aard,
zoals we die altijd al zijn tegengekomen en nog tegenkomen bij andere
groepen. Dan gaat het om (langdurige) werkloosheid, sociaal isolement,
uitvallers in het onderwijs, jongeren die geen toekomst voor zich zien
(probleemjongeren), dak- en thuislozen, verslaving, criminaliteit,
huisvesting etc. Het gaat anders gezegd om vraagstukken die in de kern
voor ons niet nieuw zijn. Voor de oplossing van die problemen, althans
voor de vermindering ervan is als regel de lokale overheid aan zet.
Dan is eenheid in regie nodig en is versterking ervan geboden.
Hopelijk wordt dit het resultaat van het nu lopende overleg tussen
steden en kabinet in het kader van het Grote Steden Beleid. De steden
zullen hun functie van 'sociale lift' dan beter kunnen vervullen.
Geachte aanwezigen,
Zo even duidde ik op een aantal grote maatschappelijke vraagstukken.
Die zullen aan de orde blijven in grote steden. Dat wil niet zeggen
dat we daarom het maar rustig aan moeten doen op die punten van zorg.
Ieder mens blijft tellen.
Vorming van menselijk kapitaal is voor de kennissamenleving van het
allergrootste belang. Natuurlijk gaat daarbij de aandacht uit naar het
hoger onderwijs. In Den Haag mogen we ons gelukkig prijzen met de
krachtige ontwikkeling van de Haagse Hogeschool. Juist die
ontwikkeling maakt vruchtbare samenwerking mogelijk met de
universiteiten in Leiden en Delft. Deze aandacht mag het grote belang
van het beroepsonderwijs niet doen vergeten. Juist in een
kennisintensieve samenleving is dat beroepsonderwijs onmisbaar. Het
zorgt voor een goed opgeleide beroepsbevolking, maar ook voor een
middenkader, autochtoon en allochtoon. Het Mondriaan College heeft
terecht gekozen voor verdere concentratie in Laak nabij de Haagse
Hogeschool. In Den Haag vervullen deze onderwijsinstituten een
belangrijke rol, ook wanneer het gaat om integratie van
bevolkingsgroepen in die samenleving.
Hiermee is niet alles gezegd over het onderwijs. Het verschrikkelijke
incident op het Terracollege maakt duidelijk dat ondanks alle
inspanningen door de docenten in het basisonderwijs en voortgezet
onderwijs zij te veel aan hun lot zijn overgelaten. De grote problemen
in de samenleving doen zich meer dan vroeger direct gevoelen in de
scholen zelf. Juist scholen in steden worden daarmee geconfronteerd.
De kern van het probleem is dat jongeren geen aantrekkelijke toekomst
voor zich zien. Dit is een vraagstuk van de samenleving en niet van de
school. Nodig zal zijn dat al die activiteiten die op de een of andere
manier worden ondernomen t.b.v. jongeren met problemen, meer en
doelgerichter met elkaar in samenhang worden gebracht. Want we moeten
ons wel bedenken dat veel particuliere instellingen, bedrijven en
overheidsinstanties - ieder voor zich - met de beste bedoelingen
actief zijn. Maar helaas, met het koesteren van goede bedoelingen
helpen wij de samenleving niet en de jongeren nog minder indien al die
activiteiten van instellingen, bedrijven en overheden als los zand aan
elkaar hangen. Slagkracht is hier nodig en maatwerk. Dat vereist één
regie waarin betrokkenheid, bereidheid tot samenwerking en
deskundigheid trefwoorden zijn. Mij dunkt dat die regierol de lokale
bestuurders op het lijf is geschreven.
Begrijp mij goed, ik zeg niet dat alles van de kant van de
gemeentebesturen moet worden verwacht. Integendeel! Bij dit vraagstuk
mag niemand aan de kant blijven staan om te bezien hoe de gemeenten
het er vanaf brengen. Alle betrokken overheden, instellingen en
bedrijven dienen de handen ineen te slaan. Alleen dan zullen we in
staat zijn de jongeren waar nodig stevig te begeleiden, opdat ook zij
de weg kunnen banen naar een aantrekkelijke toekomst. Het gaat hier om
een krachtsinspanning die toch werkelijk de moeite waard is. Het gaat
immers èn om het perspectief van de jongeren èn daarmee om het
perspectief van onze gehele samenleving.
Wanneer het trouwens gaat om de regierol van het lokale bestuur dan
hebben departementen nog een leerweg te gaan. Hoe zeer dingen met
elkaar samenhangen moge blijken uit het volgende voorbeeld. De
onveiligheid in onze samenleving staat hoog op de agenda. Het
aanpakken van de onveiligheid vergt een brede aanpak die verder gaat
dan het intensiveren van het werk van politie en justitie. Daardoor
hebben b.v. begrippen als doorstromers en veelplegers algemene
bekendheid verkregen. Ook hierbij zijn veel instanties betrokken. Het
is dan ook niet verwonderlijk dat op departementsniveau de regie
gelegd is bij de lokale overheid. Alleen zo kan enig succes worden
behaald. Daarom is er in Den Haag , zoals ook elders, met veel elan
een nauw samenwerkingsverband tussen de desbetreffende instanties
gemaakt. De hardnekkigheid waarmee dan in het kabinet wordt
vastgehouden aan een discussie over de wenselijkheid van een
nationalisatie van ons politiebestel doet onvermijdelijk wonderlijk
aan. De ene hand weet niet wat de andere doet. De zo even vermelde
leerweg zou ook nog wel eens een lange kunnen zijn!
Overigens voor goed begrip, er zijn andere belangrijke redenen om niet
aan ons politiebestel te sleutelen.
Geachte aanwezigen,
Juist in grote steden moeten we erop alert zijn dat mensen niet in een
isolement komen te verkeren. Daar zijn twee dingen voor nodig: mensen
moeten werk hebben en wij moeten oog hebben voor elkaar. Het eerste
zal altijd zo iets vergen als gesubsidieerde arbeid. En oog hebben
voor elkaar betekent solidariteit. Misschien hangen deze twee
begrippen wel samen. De vraag komt op in hoeverre in de afgelopen
decennia de voortdurende nadruk in het beleid van de rijksoverheid op
eigen verantwoordelijkheid en initiatief het besef van de noodzaak van
solidariteit niet heeft doen inboeten. Vanzelfsprekend dienen steden
ieder passend en goed onderwijs te bieden. Steden moeten hun inwoners
alle mogelijkheden bieden zich te ontwikkelen en zich zelfredzaam te
maken. Mensen die, om wat voor reden ook, tussen wal en schip dreigen
te vallen, moeten we echter wel opvangen. Er moeten altijd vangnetten
blijven bestaan. Hoe het ook zij, het vangnet van de zorgplicht van
gemeenten en steden blijft, althans zolang dit financieel mogelijk
blijft worden gemaakt.
Geachte aanwezigen,
Ik heb tal van belangrijke zaken laten rusten: de verstedelijking in
de komende dertig jaar in de Randstad, de kwaliteit van de
woonmilieus, het fenomeen van de stadseconomie, de noodzaak van sterke
regio's zonder welke de centrumsteden in problemen zullen komen, het
grote belang van een divers hoogwaardig aanbod van culturele
voorzieningen. Ik weet echter zeker dat de regeringsnota Ruimte ons
nog veel gelegenheid zal bieden om in diverse etablissementen ook
daarover van gedachte te wisselen!
Als de grote steden in de Randstad in de toekomst binnen Europa ertoe
willen doen, dan zullen ze nog meer dan nu het geval is de handen
ineen moeten slaan. De G4 moeten samen de kar trekken, om met
planoloog Willem Salet te spreken. De bereikbaarheid van de subregio's
is voorts van cruciaal belang voor het daadwerkelijk functioneren van
de Randstad als geheel, zeker als het om de economie gaat. Maar net
als in het verenigde Europa moeten wij ook hier niet vergeten om wie
het uiteindelijk allemaal draait: de inwoners van de Randstad.
Investeren in de Randstad is bovenal investeren in mensen. Zij zijn
het menselijk kapitaal voor de kennissamenleving van morgen. Zij zijn
de mensen die, ieder op zijn eigen plek, de Randstad zullen moeten
'runnen'. Een actief integratiebeleid en daadwerkelijke solidariteit
met mensen aan de onderkant van de samenleving moet ervoor zorgen dat
de sociale balans op orde blijft en grote steden hun traditionele
functie als sociale lift goed kunnen vervullen. Juist daarom moeten
gemeenten met verve de regierol in deze op zich nemen en juist daarom
moet de decentralisering op dit gebied versneld worden doorgevoerd.
Dames en heren,
Ik ben mijn verhaal over de toekomst van de grote stad begonnen vanuit
een Europees perspectief, en langzaam afgedaald, als een ooievaar zo u
wilt, tot midden in de stad. Daarbij leek het misschien alsof ik meer
en meer problemen aansneed, na het optimistische begin over de kansen
en mogelijkheden van Den Haag als onderdeel van de toekomstige
Deltametropool. Van veraf ziet alles er nu eenmaal vaak wat
rooskleuriger uit. Pessimistisch ben ik zeker niet gestemd, maar de
realiteit dwingt ons telkens tot nuchter realisme. Misschien had u
soms het idee alsof alles nog moet beginnen. Dat is zeker niet zo.
Dagelijks werken ontelbare mensen, rijks-en gemeenteambtenaren,
ondernemers en burgers aan deze stad, voor deze stad, voor deze regio.
Er wordt door vele met enthousiasme gesjouwd en geploeterd. Dat is
maar goed ook. De stad is immers nimmer af!
12 feb 04 19:00