IP/04/235
Brussel, 18 februari 2004
Diensten van algemeen economisch belang: Commissie stelt nieuwe regels
voor met het oog op meer rechtszekerheid
Na het Altmark-arrest van het Hof van Justitie is de Commissie
begonnen met de algemeen verwachte herziening van de regels die gelden
wanneer lidstaten compensaties toekennen aan ondernemingen die
diensten aanbieden die van algemeen economisch belang worden geacht.
De Commissie heeft vandaag besloten de raadpleging aan te vatten over
een besluit dat zal vastleggen in welke omstandigheden plannen om
compensaties toe te kennen niet langer vooraf bij de Europese
Commissie hoeven te worden aangemeld. Dit ontwerp-besluit wordt nu,
met het oog op verder overleg, naar het Europees Parlement, de
lidstaten, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van
de Regio's gezonden. Daarnaast zullen de diensten van de Commissie de
raadpleging aanvatten over een nieuwe kaderregeling van de Commissie
die duidelijke criteria zal bevatten voor de toetsing van compensaties
die op grond van datzelfde besluit niet automatisch zijn vrijgesteld.
Deze voorstellen volgen de algemene praktijk van de Commissie die erin
bestaat dat alle compensaties worden goedgekeurd die voor het leveren
van de openbare dienst noodzakelijk zijn. In tegenstelling tot wat
soms wel eens wordt beweerd, is de Commissie niet gekant tegen steun
om openbare diensten te financieren. Het enige wat zij doet, is het
tegengaan van misbruiken, zoals bijvoorbeeld buitensporige
compensaties die worden gebruikt voor kruissubsidiëring van
activiteiten op voor concurrentie opengestelde markten. De rol van de
Commissie is dus de goede werking van openbare diensten veilig te
stellen en toch oneerlijke concurrentie te voorkomen, zoals
roofprijzen bij activiteiten die voor concurrentie open staan.
In een reactie verklaarde Mario Monti, Commissaris voor
mededingingsbeleid, woensdag: "Doel van deze nieuwe regels is de
rechtszekerheid te verbeteren voor alle ondernemingen die diensten van
algemeen belang aanbieden. We moeten de aanbieders van deze diensten
dringend meer rechtszekerheid bieden, omdat het hier diensten betreft
die voor zo vele consumenten in heel de Unie van cruciaal belang
zijn." Daarbij merkte hij ook nog op: "Ons beleid inzake staatssteun
moet ermee rekening houden dat diensten van algemeen economisch belang
de hoeksteen zijn voor de sociale cohesie in heel de Unie. Het is ons
vaste voornemen een gunstig klimaat te creëren dat de cruciale rol van
deze diensten helpt versterken."
Uit de raadpleging over het Groenboek betreffende diensten van
algemeen belang is gebleken dat er rond dit thema veel onzekerheid
bestaat en dat er duidelijkheid moet komen. In dit opzicht vormt de
raadpleging die de Commissie nu over de ontwerptekst begint, een
aanvulling op de bredere raadpleging over het Groenboek.
De goedkeuring van de definitieve rechtsinstrumenten over de
compensatie voor de openbare dienst zal, na deze aanvullende
raadpleging, deel uitmaken van de follow-up van het Groenboek.
Het besluit van de Commissie waardoor kleinschalige
overheidsfinanciering niet meer vooraf hoeft te worden aangemeld
Het eerste voorstel is een besluit van de Commissie over betrekkelijk
kleinschalige overheidsfinanciering voor bepaalde ondernemingen die
met het beheer van diensten van algemeen belang zijn belast. Zolang
deze overheidsfinanciering een bepaalde jaarlijkse drempel niet
overschrijdt en zolang de omzet van de begunstigde ondernemingen een
bepaalde drempel niet overschrijdt, hoeft deze financiering niet
vooraf te worden aangemeld. De financiering van openbare diensten die
ziekenhuizen en de sociale huisvesting aanbieden, zou eveneens van
aanmelding zijn vrijgesteld, ongeacht de betrokken bedragen. Voorts
geldt deze vrijstelling ook voor compensaties ten behoeve van het
zeevervoer naar eilanden, voorzover zij worden toegekend in
overeenstemming met de sectorale verordening en mits het om niet meer
dan 100 000 passagiers per jaar gaat.
Waarom kleinschalige financiering vrijstellen van voorafgaande
aanmelding?
De Commissie denkt dat het voor het goed functioneren van de interne
markt niet nodig is vooraf compensaties aan te melden: voor kleinere
ondernemingen die jaarlijks niet meer dan een bepaald bedrag aan
subsidies ontvangen; voor ziekenhuizen en sociale huisvesting
(ongeacht het ontvangen bedrag), en voor zeevervoer naar eilanden
(mits het om niet meer dan 100 000 passagiers per jaar gaat). Deze
betrekkelijk kleinschalige financiering verstoort de concurrentie en
de handel niet zo sterk dat zij strijdig zou zijn met de
EU-doelstelling een interne markt voor goederen en diensten tot stand
te brengen. Daarom is het de bedoeling van dit ontwerp-besluit inzake
kleinschalige financiering om lidstaten van hun verplichting tot
voorafgaande aanmelding vrij te stellen wanneer zij dergelijke,
doorgaans lokaal actieve ondernemingen willen compenseren.
Waarom legt de Commissie geen precieze drempels vast voor
kleinschalige financiering?
Omdat de situatie van lidstaat tot lidstaat sterk verschilt, wil de
Commissie eerst met de lidstaten overleggen over de precieze drempels
die gelden voor de lokaal actieve ondernemingen die niet verplicht
zouden moeten worden de compensaties die zij ontvangen, bij de
Commissie aan te melden. Om niet op de raadpleging vooruit te lopen,
heeft de Commissie besloten in haar ontwerp-besluit geen precieze
drempels vast te stellen.
De Commissie verwacht dat de hoogte van deze drempels een van de
belangrijkste discussiepunten zal zijn tijdens het overleg met het
Europees Parlement, de lidstaten, het Europees Economisch en Sociaal
Comité, het Comité van de Regio's en alle belanghebbenden. De
Commissie kijkt uit naar de opmerkingen van al deze belanghebbenden.
Zo zal zij beter in staat zijn de passende drempels vast te stellen.
Daarnaast: een ontwerp-kaderregeling voor grootschalige financiering
die vooraf moet worden aangemeld
De tweede maatregel, die momenteel nog maar een werkdocument van de
diensten van de Commissie is, is een ontwerp-kaderregeling betreffende
overheidsfinanciering voor alle overige ondernemingen die in het
besluit van de Commissie niet van de verplichting tot aanmelding zijn
vrijgesteld dit betekent voor de grotere dienstenondernemingen. Deze
ontwerp-kaderregeling bevat de criteria voor de beoordeling van
compensaties waarvoor, gezien het bedrag ervan en de grootte van de
begunstigde onderneming, nog steeds het beginsel van de voorafgaande
aanmelding geldt.
Waarom waren nieuwe regels voor de financiering van de openbare dienst
nodig?
Volgens het Altmarkt-arrest vormt compensatie voor het aanbieden van
diensten van algemeen belang geen staatssteun - en hoeft zij dan ook
niet vooraf bij de Commissie te worden aangemeld en door haar
goedgekeurd - uitsluitend wanneer aan de volgende vier voorwaarden is
voldaan:
* de begunstigde onderneming moet zijn belast met een helder
omschreven opdracht van openbare dienst;
* de parameters voor de berekening van de compensaties moet vooraf
op een objectieve en transparante manier zijn vastgelegd;
* de compensatie mag niet hoger liggen dan de kosten gemaakt om de
openbare dienst uit te voeren, verminderd met de opbrengsten uit
die dienst (het compensatiebedrag mag echter wel een redelijke
winst omvatten);
* de begunstigde onderneming wordt gekozen via een openbare
aanbesteding of de compensatie mag niet hoger liggen dan de kosten
van een goed beheerde onderneming die zodanig is uitgerust dat zij
de openbare dienst kan aanbieden.
Een en ander betekent dat compensatie voor het aanbieden van een
openbare dienst niet als staatssteun hoeft te worden aangemeld wanneer
de begunstigde onderneming wordt geselecteerd via een open en
transparante aanbestedingsprocedure. Evenmin is er sprake van
staatssteun wanneer de Staat kan aantonen dat de begunstigde
onderneming compensaties ontvangt die niet meer bedragen dan de netto
extrakosten - na aftrek van de inkomsten - die een goed beheerde
onderneming met een redelijke personeelsbezetting zou maken om die
dienst aan te bieden.
Volgens dit arrest van het Hof van Justitie blijven alle overige
vormen van compensatie staatssteun vormen - en moeten zij dus vooraf
worden aangemeld. Doel van het ontwerp-besluit van de Commissie is
kleinere dienstenondernemingen vrij te stellen van deze
aanmeldingsverplichting.
Welke regels zijn in de nieuwe ontwerp-maatregelen vervat?
Voldoet een compensatieregeling niet aan bovengenoemde
"Altmark-criteria", dan mogen de betalingen de kosten voor het
aanbieden van diensten van algemeen belang niet 'overcompenseren'. Op
dit punt bevatten de ontwerp-teksten regels over hoe de kosten die aan
de uitvoering van openbare diensten kunnen worden toegerekend, moeten
worden bepaald. Doel daarvan is dat de overheidsmiddelen niet zo
worden gebruikt dat zulks de concurrentie verstoort bij activiteiten
die voor concurrentie open staan. Het spreekt evenwel voor zich dat
alle financiering die voor het functioneren van de openbare dienst
nodig is, verenigbaar is met het EG-Verdrag.
Publiceert de Commissie de boekhoudgegevens die de exploitanten van
diensten van algemeen belang hebben meegedeeld?
Eerdere beschikkingen waarmee de Commissie compensaties voor
aanbieders van diensten van algemeen belang goedkeurde, bevatten
uitvoerige tabellen met boekhoudgegevens waarop de beschikking
steunde. Niettemin kunnen de lidstaten aangeven welke vertrouwelijke
informatie zij niet door de Commissie gepubliceerd willen zien.
Bovendien kunnen lidstaten niet alleen individuele zaken aanmelden,
maar ook compensatieregelingen voor de openbare dienst, die dan voor
meerdere individuele zaken van toepassing zijn zonder dat de Commissie
verder nog een rol hoeft te spelen.
Hoe sluit dit voorstel voor nieuwe financieringsregels aan bij het
Groenboek over diensten van algemeen belang?
Zowel het ontwerp-besluit van de Commissie als de
ontwerp-kaderregeling van de Commissie voor de financiering van
diensten van algemeen belang sluiten aan bij het ruimere debat waartoe
het Groenboek de aanzet heeft gegeven. Het Groenboek gaat in op
cruciale vragen zoals welke rol de Gemeenschap en de lidstaten te
vervullen hebben op het punt van openbare diensten of hoe openbare
diensten op EU-niveau kunnen worden gedefinieerd. Daar waar in het
Groenboek deze en andere kwesties aan bod komen, willen deze beide
voorstellen van de Commissie enkel de rechtsonzekerheid helpen
wegnemen die momenteel bestaat omtrent de overheidsfinanciering van
openbare diensten zoals de lidstaten die vaststellen. De raadpleging
die nu van start gaat, vormt in feite een uitbreiding van de
raadpleging over het Groenboek op het specifieke punt van financiering
van de openbare dienst.
De voorstellen van vandaag zijn onmisbaar om meer rechtszekerheid te
garanderen omtrent de financiële middelen die lidstaten kunnen
toekennen aan aanbieders van diensten van algemeen economisch belang.
Waarom is de kwestie zo dringend en kan zij niet beter wachten tot er
dankzij de respons op het Groenboek meer duidelijkheid komt?
De voorgestelde regels inzake financiering van de openbare dienst die
niet aan de "Altmark-criteria" voldoet, zijn bedoeld om meer
rechtszekerheid te bieden zodat lidstaten dergelijke financiering
kunnen toekennen. Het voorstel van de Commissie wil vermijden dat er
over deze kwestie betwisting ontstaat. Zonder dergelijke regels voor
financiering van de openbare dienst, zou er betwisting kunnen
ontstaan:
allereerst omdat er kennelijk veel aanbieders van diensten van
algemeen belang zijn die niet aan deze "Altmark-criteria" voldoen;
ten tweede zijn in de meeste gevallen deze compensaties meestal niet
aangemeld vóór ze zijn toegekend. Onder die omstandigheden dreigt voor
exploitanten van diensten van algemeen belang betwisting te ontstaan
wat betreft de rechtmatigheid van die betalingen.
Daarom moet de Commissie nù optreden om voor de nodige rechtszekerheid
te zorgen. De voorgestelde regels willen aan die behoefte voldoen.
Wat gebeurt er nu verder?
Het ontwerp-besluit zal voor verder overleg worden voorgelegd aan het
Europees Parlement en de lidstaten, alsmede aan het Europees
Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's. Het zal ook
worden gepubliceerd met het oog op een raadpleging van het brede
publiek. Terzelfder tijd zal het DG Concurrentie met deskundigen uit
de lidstaten besprekingen aanvatten over de ontwerp-kaderregeling van
de Commissie betreffende omvangrijker compensaties voor de openbare
dienst.
European Commission