Bron: Raad voor de rechtspraak 's-Gravenhage
Datum actualiteit: 16-03-2004
De Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR), de onafhankelijke beroepsvereniging van rechters en officieren van justitie, en de presidenten van de rechtbanken en appèlcolleges hebben een Leidraad Onpartijdigheid vastgesteld. De Leidraad biedt de individuele rechter een hulpmiddel bij de beoordeling van zijn (on)partijdigheid in een concrete zaak en heeft als doel de rechter en de gerechten aan te zetten tot permanente alertheid om de rechterlijke onpartijdigheid te waarborgen. De Leidraad moet de rechter stimuleren om zich af te vragen of zijn optreden ook daadwerkelijk bij de rechtzoekende en de samenleving het beeld van de onpartijdige rechter oproept.
De Leidraad wordt onderschreven door de besturen van de rechtbanken en appèlcolleges in Nederland, de president van en de procureur-generaal bij de Hoge Raad, de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak en de Raad voor de Rechtspraak.
Een gerecht kan aanvullingen op de Leidraad maken die samenhangen met lokale omstandigheden.
Glazen huis
Elke rechter staat midden in de samenleving en heeft een maatschappelijke achtergrond en eigen levensopvatting. De professionaliteit van de rechter ligt onder andere in het feit dat hij in staat is om daarvan afstand te nemen bij de behandeling van de aan hem voorgelegde zaken. Maar het `glazen huis' waarin de rechter zijn werk doet brengt met zich mee dat hij zich er voortdurend van bewust moet zijn dat ook in de samenleving over zijn onpartijdigheid wordt geoordeeld. Als de rechter hier constant alert op is, bevordert dat het vertrouwen in de rechterlijke macht.
Toetsing van rechterlijk gedrag
Rechterlijk gedrag wordt op verschillende manieren getoetst. Een juridische toetsing is mogelijk door het aanwenden van rechtsmiddelen tegen rechterlijke uitspraken. Daarnaast bestaat de mogelijkheid van wraking. Wraking is de wettelijke mogelijkheid van een partij te verzoeken dat een rechter de zaak niet (verder) beoordeelt, wegens feiten en omstandigheden waardoor de rechterlijke onpartijdigheid in een concrete zaak schade zou kunnen lijden. Ook bestaan er bij de gerechten interne klachtenregelingen betreffende het optreden van de rechter ter zitting. En tot slot is er nog een externe klachtenregeling waarin de Hoge Raad over het rechterlijk optreden kan oordelen.
In de Leidraad gaat het om toetsing van de (on)partijdigheid van de rechter. Deze toetsing door de rechter zelf kan leiden tot terugtrekking of een verzoek om zich te mogen verschonen. Bij toetsing door andere rechters op verzoek van een belanghebbende gaat het om wraking. Aangezien terugtrekking veruit het meest voorkomt en verschoning en wraking uitzonderingen zijn, is de Leidraad met name op terugtrekking gericht.
Voorgeschiedenis
De NVvR en de Presidentenvergadering gaven in het najaar van 2002 de opdracht aan een gezamenlijke werkgroep om een leidraad onpartijdigheid op te stellen. Aanleiding hiertoe was de discussie binnen de rechterlijke macht omtrent integriteit, partijdigheid, nevenfuncties en gedragscodes. In vervolg op het symposium `Voorkoming Schijn van Partijdigheid' in 2000, gaf de NVvR het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het Ministerie van Justitie (WODC) opdracht tot `het inventariseren van de casuïstiek rond verschoningen, wrakingen, partijdigheid en de schijn van (on)partijdigheid van de rechterlijke macht'. Het WODC presenteerde in april 2002 het onderzoeksrapport 'Schijn van partijdigheid rechters'. Uit dit rapport bleek dat er binnen de rechterlijke macht draagvlak is voor het tot stand brengen van een leidraad onpartijdigheid. Ter verwezenlijking hiervan werd de werkgroep Onpartijdigheid ingesteld die de nu vastgestelde Leidraad heeft ontwikkeld. De Leidraad is te vinden op url(www.nvvr.org