Brussel, 22 maart 2004
Biowetenschappen in de hedendaagse samenleving: de mens in het
perspectief van de moderne biologie
In Genua in 2004 Europese culturele hoofdstad vindt op 22 en 23 maart
een unieke conferentie plaats tijdens welke wetenschappers en
prominenten uit de wereld van kunsten, menswetenschappen en politiek
van gedachten zullen wisselen over de invloed van de biowetenschappen
op opvoeding en cultuur in de samenleving van vandaag. Daarbij zal
worden onderzocht hoe het komt dat de wetenschap, en de biologie in
het bijzonder, het brede publiek zowel fascineert als angst inboezemt.
Ten tijde van de Renaissance en de Verlichting verlegden
aardrijkskundige ontdekkingen en vernieuwingen in kunst, wetenschap en
technologie de grenzen van de kennis. Vandaag de dag zijn het de
moleculaire biologie en de moderne fysica die nieuwe inzichten
opleveren in het wezen van het leven en van de kosmos; maar zij zijn
tegelijk een bron van scepsis. Op de conferentie zal naar een
verklaring daarvoor worden gezocht. Omdat is gestreefd naar een
representatief spectrum van waarden, belangen en invalshoeken wordt
aan de conferentie deelgenomen door wetenschappers, filosofen,
sociologen, psychologen, politici, schrijvers, dichters en andere
kunstenaars. Deze bijeenkomst op het hoogste niveau wordt
georganiseerd door de Europese Groep voor biowetenschappen (EGLS), een
groep van persoonlijke adviseurs van Europees commissaris voor
wetenschappelijk onderzoek Philippe Busquin. Tijdens dit evenement
wordt ook het boek "Moderne biologie en mensbeeld" voorgesteld, dat de
standpunten van een aantal panelleden bevat en dat in het Engels, het
Frans en het Italiaans verschijnt.
"Maatschappelijke discussie over de rol van de biowetenschappen en de
biotechnologie in de hedendaagse samenleving is van groot belang,
willen wij een goed inzicht verkrijgen in de consequenties van het
hedendaags wetenschappelijk onderzoek en de effecten daarvan op een
ruimere toepassing van de nieuwe technologieën", aldus Europees
commissaris Philippe Busquin. "Vandaag de dag kan geen zinnig gesprek
over wetenschappelijk onderzoek worden gevoerd zonder dat terdege
rekening wordt gehouden met wat de wetenschap vermag en niet vermag.
Wetenschappelijke en medische doorbraken hebben geresulteerd in
drastische verbeteringen van onze levenskwaliteit, maar zij plaatsen
ons ook voor talloze maatschappelijke en morele dilemma's. De gevolgen
van deze vooruitgang voor de Europese samenleving en cultuur kunnen
niet worden genegeerd. Zij zullen de kern vormen van de geplande
panelgesprekken."
Leidt vooruitgang in de biowetenschappen ook tot een dieper inzicht?
Het einde van de 20e en het begin van de 21e eeuw werden gekenmerkt
door een vloedgolf van wetenschappelijke ontdekkingen op het gebied
van de biologie. Nieuwe kennis heeft geresulteerd in nieuwe producten,
processen en diensten die een enorme impact hebben gehad op ons leven,
niet in het minst in de medische sfeer.
Men denke slechts aan producten zoals menselijke insuline, factor VIII
ter regulering van de bloedstolling en interferon om immuunreacties te
stimuleren; aan de vervanging van louter chemische door enzymatisch
gekatalyseerde processen; en aan diensten zoals genetische tests, het
opstellen van genprofielen en in vitro fertilisatie.
Nieuwe vraagstukken, nieuwe dilemma's
Een en ander neemt niet weg dat wij door deze nieuwe wetenschappelijke
kennis ook met vele nieuwe vragen worden geconfronteerd en voor nieuwe
dilemma's worden geplaatst. Welke gevolgen heeft deze kennis voor de
individuele persoon, voor de samenleving, voor het beeld dat de mens
van zichzelf en van zijn bestemming heeft? De consequenties van
doorbraken zoals de kartering van het complete menselijke genoom zijn
aanzienlijk en zij oefenen een diepgaande invloed uit, niet alleen op
het leven zelf van de gewone burger, maar ook op de manier waarop deze
zijn eigen bestaan percipieert.
Is de wetenschap te ver gegaan of nog niet ver genoeg?
Eeuwenlang hebben velen "wetenschap" gelijkgesteld met "vooruitgang"
en geloofd dat de kennis die door wetenschappelijk onderzoek wordt
verkregen, van een andere en misschien wel hogere orde is dan de
inzichten die voortvloeien uit andere (culturele of artistieke)
prestaties. Terzelfder tijd hebben wetenschappers steeds de nadruk
gelegd op het objectieve karakter van hun ontdekkingen, die hun
toegang zouden verschaffen tot een werkelijkheidsniveau dat vrij is
van waardeoordelen en maatschappelijke ideologieën. Er gaan echter
stemmen op die deze interpretatie betwisten. Kunnen wetenschappers bij
het ontplooien van hun activiteiten werkelijk geheel vrij blijven van
beïnvloeding door hun sociale en culturele milieu? Hoe groot is het
gevaar dat biologische ontdekkingen worden misbruikt, en vanaf welk
punt moet het wetenschappelijk onderzoek aan democratische controle
worden onderworpen?
De conferentie
Om een antwoord te bieden op deze en andere vragen zijn vier
discussiezittingen gepland, die ieder door een lid van de Europese
Groep voor biowetenschappen (EGLS) worden voorgezeten:
* biowetenschappen en vooruitgangsgeloof,
* uitdagingen en beperkingen van het reductionisme^(1) in het
biowetenschappelijk onderzoek,
* biowetenschappen en democratie,
* sciencefiction als cultureel uitvloeisel van de verkenning van de
biologische realiteit.
Aan het evenement wordt deelgenomen door talrijke prominenten,
waaronder Federico Mayor Zaragoza, voormalig secretaris-generaal van
de UNESCO, Ladislav Kovac, bioloog en voormalig Slowaaks minister van
Educatie, Helga Nowotny, sociologe, Evandro Agazzi, filosoof,
Christopher Bigsby, auteur en televisiemaker, en wetenschappers zoals
Steven Rose, Axel Kahn, Nobelprijswinnares Christiane Nüsslein-Volhard
en Luigi Cavalli-Sforza.
De Europese Groep voor biowetenschappen (EGLS) werd in april 2000 in
het leven geroepen om adviezen van het hoogste niveau te verstrekken
over de situatie en de ontwikkeling van biowetenschappen en
biotechnologieën, om wetenschappers aan te sporen met het
maatschappelijk middenveld over de biowetenschappen in debat te gaan,
en om de verspreiding van nieuwe kennis te bevorderen. Voor nadere
informatie, zie:
http://www.europa.eu.int/comm/research/life-sciences/egls/index_en.htm
l.
Voor een uitvoerig programma van de conferentie en
achtergrondinformatie in vier talen, zie:
http://europa.eu.int/comm/research/conferences/2004/biology/index_en.h
tml.
(1)
Reductionisme is het streven om alle biologische processen te
verklaren met behulp van hetzelfde instrumentarium (bijvoorbeeld de
wetten van de natuurkunde) die chemici en natuurkundigen gebruiken om
het gedrag van de levenloze materie te verklaren.
European Commission