16 december 2003
IN BRAZILIE MET ALBERT ECKHOUT (1610-1666)
Van 27 maart tot en met 27 juni 2004 organiseert het Mauritshuis een
tentoonstelling met werk van Albert Eckhout (ca. 1610-1666). Deze
kunstenaar neemt een bijzondere plaats in binnen de 17de-eeuwse
schilderkunst door zijn originele visie en onconventionele aanpak.
Zijn levensgrote afbeeldingen van de toenmalige inwoners van Brazilië
en de weergave van exotische vruchten en planten zijn de oudst bewaard
gebleven schilderijen van de Braziliaanse bevolking en natuur. Ze
werden gemaakt in opdracht van Johan Maurits, graaf van Nassau-Siegen,
de bouwheer van het Mauritshuis. Van 1636-1644 verbleef hij in
Brazilië als gouverneur-generaal in dienst van de West-Indische
Compagnie.
De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door hoofdsponsor NIB
Capital, door de Stichting Vrienden van het Mauritshuis en de
Stichting Den Haag 2004.
Johan Maurits en Albert Eckhout
Johan Maurits maakte een eind aan de invallen van de Portugezen in de
Hollandse kolonie in noordoost Brazilië en zorgde daar voor rust en
stabiliteit. Onder zijn bewind bloeide de handel en hij regeerde het
land als een verlicht vorst. De graaf was oprecht geïnteresseerd in de
Braziliaanse cultuur en geboeid door haar inwoners. Bij zijn aantreden
nam hij een aantal wetenschappers en onderzoekers mee uit Nederland.
Zo waren ook Eckhout en de Haarlemse landschapsschilder Frans Post
verbonden aan zijn hof. Zij kregen de opdracht de verschillende
Braziliaanse bevolkingsgroepen, de rijke flora en fauna en het
landschap vast te leggen. Eckhout vervaardigde een set van twaalf
stillevens, acht levensgrote figuurstukken en een groot schilderij met
dansende Tapuya indianen. Deze schilderijen van Eckhout en de
landschappen van Post vormden voor de Europeanen een van de eerste,
verrassende en soms onthutsende kennismakingen met Zuid-Amerika. Ook
nu nog maken de doeken een overweldigende indruk.
Dansende indianen
Op het schilderij met de dansende Tapuya indianen geeft Eckhout de, in
de ogen van Europeanen opmerkelijke, manier van dansen weer (afb. 16).
Deze dansen werden naakt uitgevoerd en vormden mede daardoor voor de
preutse westerlingen een grote bron van vermaak. In de tijd dat Johan
Maurits in Recife woonde, werd in Den Haag door Jacob van Campen zijn
woonhuis gebouwd: het Mauritshuis. Johan Maurits was zo gefascineerd
door Brazilië dat hij Braziliaanse decoraties liet aanbrengen in zijn
nieuwe huis. Bovendien nam hij in 1644 een aantal indianen mee uit
Brazilië, die hij tijdens de feestelijke opening van het Mauritshuis
verschillende dansen liet opvoeren. Door zijn liefde voor dit
Zuid-Amerikaanse land kreeg hij al snel de bijnaam Maurits de
Braziliaan.
Bevolkingsgroepen
Eckhout schilderde levensgrote afbeeldingen van de bevolkingsgroepen:
de Tupi indianen, de Tapuya indianen, de mulatten en mestiezen en de
Afro-Amerikanen, die hoogst waarschijnlijk als slaven naar Brazilië
gebracht werden. Van elke groep portretteerde hij een vrouw en een
man. Met de weergave van voorwerpen en scènes op de achtergrond geeft
Eckhout informatie over de verschillende culturen en gewoontes van de
betreffende figuren. Zo is bijvoorbeeld op de achtergrond van het
schilderij met de Tupi-indiaan te zien hoe een aantal mensen hun
kleren en tegelijkertijd zichzelf wast (afb. 10). Dit verwijst naar
hun gewoonte zich dagelijks te wassen. De afgebeelde Tupi vrouw staat
voor een landschap van akkers met citrus- en palmbomen met in de verte
een koloniaal huis (afb. 11). In de 17de eeuw werkten vele Tupis op
Europese plantages en bekeerden zij zich tot het Christendom.
Deze groep werd door de Nederlanders gezien als de echte Brazilianen
omdat ze, naar Europese maatstaven, het meest beschaafd waren. Dit in
tegenstelling tot bijvoorbeeld de Tapuya indianen die er in de ogen
van westerlingen afkeurenswaardige gewoonten op na hielden. Omdat zij
stoffelijke resten niet toevertrouwden aan de aarde, aten ze hun doden
op. Eckhout toont dit kannibalisme door een vrouwelijke figuur af te
beelden met een afgehakte onderarm in haar hand en een mand op haar
rug waar een been uitsteekt (afb. 9). Op de achtergrond zijn indianen
met speren afgebeeld die verwijzen naar de oorlogszuchtigheid van deze
stam.
Oorspronkelijke bestemming
Er wordt algemeen aangenomen dat de schilderijen vervaardigd zijn als
wanddecoratie voor een monumentale zaal of hal. Verondersteld wordt
dat ze geschilderd zijn voor Vrijburg, het paleis buiten Recife, waar
Johan Maurits in Brazilië woonde. Het is vrijwel zeker dat na
terugkomst van de graaf de stukken niet als ensemble in het
Mauritshuis in Den Haag gehangen hebben, simpelweg omdat daar geen
plaats voor was. Eckhout heeft wel mogelijk een aandeel gehad in de
decoratie van het pand. Er is bijvoorbeeld een tekening bekend van een
muurschildering met Braziliaanse motieven op een van de wanden van de
bovenverdieping. Het ontwerp hiervan is ook op de tentoonstelling te
zien.
Tentoonstelling
De set van 21 schilderijen die Eckhout in opdracht maakte, werd in
1654 door Johan Maurits als relatiegeschenk aan zijn neef Frederik
III, koning van Denemarken, aangeboden en bevindt zich tegenwoordig in
het Nationalmuseet te Kopenhagen. De tentoonstelling in het
Mauritshuis wordt gehouden ter gelegenheid van de 400ste geboortedag
van Johan Maurits.
Catalogus
Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde catalogus
waarin de nieuwste bevindingen omtrent Eckhouts biografie en de
resultaten van het recente, kunsthistorische onderzoek naar zijn
oeuvre zijn opgenomen.
Publieksbegeleiding en educatie
Vanaf half februari 2004 is er op de website van het Mauritshuis een
speciale Eckhout themapagina. Een toelichting op papier over alle
schilderijen is voor iedereen gratis beschikbaar. Families kunnen aan
de hand van een reislogboek met Eckhout op ontdekkingsreis.
Openingstijden
Dinsdag t/m zaterdag 10.00 17.00 uur
Zondag 11.00 17.00 uur
Van 1 april tot 1 september ook op maandag geopend.
Toegangsprijzen
Tijdens de tentoonstelling wordt geen toeslag geheven.
Volwassenen 7,50
Museumkaart gratis
T/m 18 jaar gratis
Externe groepen met begeleiding zijn tijdens de tentoonstelling
welkom.
cd-rom met alle afbeeldingen op aanvraag beschikbaar.
Nadere informatie voor de pers:
Mauritshuis, Afdeling Communicatie
Pom Verhoeff-Emanuel, Marlien de Vries
Tel: 070 302 34 35
Fax: 070 302 34 50
E-mail: verhoeff.p@mauritshuis.nl, devries.m@mauritshuis.nl
www.mauritshuis.nl
Mauritshuis