Den Haag, 15 april 2004
Bijdrage van Koenders (PvdA) aan het plenaire debat over actuele situatie in Irak
De veiligheidssituatie in Irak is de afgelopen week dramatisch verslechterd en wordt door het kabinet veel te rooskleurig ingeschat:
-Er is sprake van een zich uitbreidende rebellie, waarbij de ex-baathisten en wahabisten in Fallujah enerzijds en de rebellie van al-Sadr in het Shiitische gebied (met mogelijk onderlinge samenwerking) geleid hebben tot reactie en antireactie,veel doden, en stadsgurerilla-achtige oorlogsvoering in plaats van stabilisatie.
-de Amerikaanse troepen lijken de omvang en de legitimiteit hier effectief tegen optetreden te missen
-de rol van de Iraakse Regeringsraad is problematisch (twee ministers zijn afgetreden);tegelijkertijd spelen zij een belangrijke bemiddelende rol in de onderhandelingen in Fallujah
-sommige rebellen (waarvan samenstelling en onderlinge samenwerkingsverbanden nog onduidelijk zijn) hebben de toevlucht genomen tot gijzelingen van ook civiel personeel om buitenlandse troepen onder druk te zetten het land te verlaten; tevens wordt zo de wederopbouwhulp problematisch
-de getrainde Iraakse politie-en militaire macht blijkt inde praktijk onvoldoende te functioneren
-er zijn dus nu ook ernstige problemen in het Shiitische zuiden inclusief geringe,doch aanwijsbare verhoging van de spanning in de door Nederlanders beheerste provincie al-Muthanna. Dat is ook waar de Japanse troepen opbouwachtige werkzaamheden verrichten (al-Samawah)
-er is geen kans op een burgeroorlog tussen de diverse groeperingen. Wel is er een mogelijkheid van samenspanning tussen alle groeperingen die niet tevreden zijn en zich verenigen op een positie tegen de bezettingsmacht.
De afgelopen maand zijn naar schatting 700 Iraqi s en 70 coalitie soldaten omgekomen.
Verschillende landen, waaronder Frankrijk en Duitsland, roepen hulpverleners op Irak te verlaten vanwege de vele gijzelaars, de schattingen lopen uiteen tot maximaal 40. Een twee fronten gevecht lijkt nu uitgebroken met aan de ene kant de aanhoudende aanvallen vanuit de Soenni driehoek en aan de andere kant de opstand onder leiding van Al Sadr. De VS troepen hebben hun zinnen er opgezet deze man dead or alive op te pakken. Inmiddels is een delegatie olv de zoon van de meer gematigde Shia leider Al Sistani met hem gaan onderhandelen over een bestand. Het fragiele bestand tussen de VS-troepen en de Soenni-rebellen in Falluja lijkt vooralsnog stand te houden. De VS commandant Abizaid (commandant VS troepen Midden Oosten) heeft gevraagd om twee extra gevechtsbrigades (ca. 10.000 man). Dit verzoek en het feit dat hij ook heeft meegedeeld dat er momenteel alles aan wordt gedaan oud-officieren die onder Saddam dienden op cruciale posities in leger en politie in te zetten toont de ernst van de situatie aan. Het verzoek om meer troepen en het inzetten van oud Saddam officieren vormen een omslag in het beleid van de VS tot nu toe om de eigen troepenmacht zo veel mogelijk gefaseerd terug te trekken en het beleid om zelf Iraqi Security forces op te leiden. Erkend wordt nu dat de prestaties en het vertrouwen in deze door de VS opgeleide Iraakse troepen erg tegen valt, nu substantiele delen van hen geweigerd hebben tegen Al Sadr milities ingezet te worden. Dinsdagavond zal Bush een persconferentie houden over de zorgelijke situatie in Irak
Inbreng
Overdracht macht na 30 juni
* Veiligheidsproblemen en het ontbreken van een politieke (exit) strategie:
Het grootste probleem blijft de onduidelijkheid met betrekking tot aan wie op 30 juni de macht zal worden overgedragen. De huidige veiligheidsproblemen hebben hier nauw mee te maken. De VS hebben tot nog toe gefaald om met een overtuigend politiek plan het vertrouwen en de motivatie van de Iraqi s te winnen. Weliswaar is nog geen sprake van een burgeroorlog, maar de guerilla tactieken zijn ernstig opgevoerd. Niet geheel duidelijk is of de Shiíten onder Al Sadr op enige wijze samenwerken met de meer gematigde Sjiíten olv Al Sistani. Vooralsnog lijkt hij (via het sturen van zijn zoon als onderhandelaar ism de VS) een bemiddelende rol te vervullen. De rol van de Regeringsraad is bemoeilijkt door het opstappen van twee ministers. In de Veiligheidsraad wordt gewerkt aan een nieuwe resolutie, maar concrete voorstellen zijn nog niet bekend. De Amerikanen hebben te weinig troepen en te weinig legitimiteit om binnen de bestaande strategie optetreden tegen de spoilers van het proces en tegelijkertijd de hearts en minds van de bevolking te winnen. Elke keer dat het humanitaire oorlogsrecht of het bezettingsrecht juridisch of cultureel wordt overtreden zal de oppositie toenemen. Ook is onduidelijk waarom de havikken in de VS een grand bargain met Iran tegenhouden nu dit land zo n cruciale rol speelt in de verhouding met Irak.
Afwegingen
- Internationale legitimiteit: een radicale koerswijziging is noodzakelijk nu het de Coalitie troepen aan zowel kracht als legitimiteit lijkt te ontbreken. Een nieuwe VN resolutie kan dit wellicht verbeteren maar is op zich niet voldoende. De huidige strategie met dagelijks nieuwe plannen is failliet. De VN moeten politiek aan het roer komen te staan (Brahimi ipv Bremer) met een Amerikaanse Force Commander d\ie rapporteert aan de Veiligheidsraad. As. vrijdag is een ontmoeting tussen Blair en Bush waar een mogelijke resolutie besproken zal worden. Wij willen weten waar de NL regering staat mbt een nieuwe resolutie en of ze van eventuele concepten op de hoogte is. In elk geval is de Nederlandse regering veel te stil en veel te passief, van een europees initiatief is ook geen sprake(bv. Een grand bargain:Europese troepen en internationalisering ook met troepen uit de regio versus een centraal ssturende rol van de VN). De PvdA is in lijn met de stemverklaring van December voor niet verlenging van het mandaat per 1 juli, behalve als inderdaad van een radicale koerswijziging in deze richting sprake is.
- De veiligheidssituatie blijft zeer verontrustend, vooral vanwege de hoeveelheid gijzelingen en de stijgende guerilla activiteit,ook die van Japanners, waar de Nederlandse troepen deels verantwoordelijk voor zijn. De Nederlandse analyses zijn tot nu toe veel te positief en de situatie is ook door ons kabinet zwaar onderschat. Al-Muthanna is wel degelijk deel van Irak en mag niet geisoleerd worden bezien. Spill-over is wel degelijk mogelijk. De vraag is dan hoe het gebrek aan Amerikaanse troepen-ondanks de gevraagde versterking van deze week- zich verhoudt tot een prioiteit bij steun aan de Nederlanders in tijden van nood.
- Niet geheel duidelijk is of de huidige situatie deel uitmaakt van een geco-ordineerd proces door Iraakse (soennitische en sji itische rebellen) aangezien ze geen onderscheid lijken te maken tussen gijzelaars uit zowel landen die pro-oorlog (VS, Japan) als tegen de oorlog (China, Duitsland) waren. Belangrijk in dit kader zijn ook wat de exacte taken en verantwoordelijkheden zijn die de Nederlandse troepen hebben mbt de Japanse humanitaire troepen. Waar bestaat precies de ondersteuning uit en in hoeverre hebben de Nederlandse troepen een verantwoordelijkheid bij het voorkomen van gijzelingen ook bij de Japanse troepenpresentie? En zijn ze hier weol ec\ht voor toegerust? De Nederlandse regering heefet ons daar totnutoe onvoldoende over ingelicht.
Ernstig ook is het feit dat de Spaanse troepen niet op de hoogte waren van de arrestatiepogingen van Al Sadr door de Amerikanen. Dit spreekt boekdelen over het niveau van samenwerking tussen de Coalitietroepen. Hoe is Nederland de afgelopen periopde precies geinformeerd en welke intelligence is gedeeld? Belangrijk is ook te weten of in AL Muthanna dezelfde oordelen worden geveld over (delen van) de Iraqi Security forces als door Abizaid wordt gedaan, nl. dat ze te weinig training hebben gehad, dat prestaties tegenvallen en dat er sprake is van een gebrek aan motivatie (door gebrek aan politieke duidelijkheid, al wordt dat er niet bij gezegd door de VS). Minister Kamp wil eventueel minder nederlandse troepen omdat die nieuwe Iraakse politie en militare presentie zo goed is. Leeft hij in een fantasiewereld?
-Uitvoeren taken: in Al Muthanna lijken nog geen veranderingen te zijn in de mogelijkheden de werkzaamheden uit te voeren (onlangs nog hebben patrouilles wapenvondsten gedaan), maar onder meer de Tsjechische en Thaise troepen zijn momenteel niet in staat om de basis te verlaten. Vooral de Thai overwegen hun troepen eventueel eerder terug te halen.
Hoe lang kan Nederland zijn taken nog uitvoeren en welke veiligheidsanalyse ligt daaraan ten grondslag?
Nu er niet meer sprake is van stabilisatie maar van stadsguerilla-achtige activiteiten doet zich direct de vraag voor hoe de geweldsinstructie en de bewapening in al-Muthanna zich verhoudt tot de nieuwe situatie. De PvdA moet overtuigd worden dat hier geen verandering noodzakelijk is.
- Anti-Guerilla-achtige strategieen vereisen een nieuwe afweging tussen het winnen van de hearts and minds en effectief bestrijden van spoilers. Het is noodzakelijk dat de waarheid naar boven komt over de doden in Fallujah.
- De vraag is tevens hoe de reconstructie-activiteiten kunnen doorgaan in de huidige situatie en wat dit weer betekent voor de steun van de Iraakse bevolking. Is het verantwoord om de Nederlandse civiele reconstructiewerkers in Irak te laten? De PvdA heeft daar ernstige twijfels bij gezien het kidnapgevaar.
Kortom: Een radicale koerswijziging is noodzakelijk en maakt het wellicht nog mogelijk Irak op termijn een soevereine, redelijk democratische staat te laten worden. Dat is ook in het belang van Nederland en Europa. Maar zonder zo n radicale koerswijziging is het op zich aanvaardbare beleid van risico s nemen ook voor Nederlandse militairen politiek niet wenselijk.
Partij van de Arbeid