D66

Bijdrage Gerard Schouw debat met minister Peijs - Eerste Kamer

Mobiliteitsbeleid

20-04-2004 -

Voorzitter

Namens de fracties van D66 en OSF wil ik vijf onderwerpen aan de orde stellen:


· Bereikbaarheid Randstad

· Waterbeheer

· Verkeersveiligheid

· De ambtelijke organisatie

· Schiphol

Voorzitter

De Randstad staat s ochtends, s avonds, en tegenwoordig ook vaak overdag op slot. Wie vanuit bijvoorbeeld Vleuten óf zoals ik Dordrecht de Randstad binnenkomt weet: het verkeer loopt dagelijks hopeloos vast.

Het aanvullend vervoer per spoor of andere vormen van openbaar vervoer zijn nog steeds een onvoldoende aantrekkelijk alternatief voor de automobilist. Het is te vol, te onbetrouwbaar qua vertrek en aankomsttijd en kwalitatief onder de maat. Veel aansluitingen tussen bus en trein zijn niet logisch, en op een bepaald moment is dat niet meer uit te leggen aan de reiziger die terecht hoge kwaliteit verwacht voor zijn dure kaartje.

Het openbaar vervoer in de randstad is niet op orde waardoor mensen eerder de auto nemen. Dat komt omdat het openbaar vervoer in de randstad niet vanuit één randstad visie is bedacht. Nee, het zijn losse stukjes, aan elkaar geplakt. Hooguit met de bedoeling om samenhang te suggereren.

Nu zal dit kabinet vooral investeren in het aanleggen van nieuwe en het verbeteren van de bestaande wegen, maar er zal ook één samenhangend openbaar vervoersplan voor de Randstad moeten komen. Deltaplan openbaar vervoer Randstad.

Waarom? De Randstad is het kloppend hart van ons land. Op dit moment is de Randstad verantwoordelijk voor 42% van de banen in Nederland. Het is de economische motor van Nederland en die motor moet blijven draaien.

Met de aanstaande uitbreiding van de EU zal de belangrijke rol van stedelijke regios alleen maar toenemen. En de Nederlandse troef in de internationale concurrentieslag om de economische regios is onze Randstad.

Naar verwachting zal er in 2020 40% meer autoverkeer zijn dan nu. Naar onze inschatting kan de huidige randstad dat niet aan als we alleen investeren in de auto.

In de visie van D66 en de OSF ligt in de Randstad van 2020 het zwaartepunt bij het openbaar vervoer net zoal in andere dichtbevolkte stedelijke regios - en niet meer op de auto. Hoe kijkt de minister hier tegen aan?

We weten bijvoorbeeld dat er in de Amsterdamse regio, en in de zuidvleugel initiatieven zijn om de mobiliteit te vergroten. Kunnen deze initiatieven op een warm ontvangst van de minister rekenen?

Wat in de nota mobiliteit staat, weten we natuurlijk nog niet. Maar om de Randstad enigszins bereikbaar te houden is veel nodig. Meer, beter, kwalitatief hoogwaardig en slimmer openbaar vervoer bijvoorbeeld. In de spits komt 50% van het woon-werkverkeer in de Randstad met de trein. En dit percentage zal verder groeien.

We zijn blij met de draai die dit kabinet heeft gemaakt om nú wel te komen met een vorm van kilometerheffing. Wanneer denk de minister met een plan te komen en wil zij iets vertellen over de principes die daarbij gehanteerd gaan worden? Bijvoorbeeld de huidige verbruiksbelasting (bpm) en motorrijtuigenbelasting vervangen door een belasting per kilometer?

Ook de vier grote steden in de randstad zitten met de handen in het haar om hun stedelijke economie nog enigszins bereikbaar te houden. Zij hebben inmiddels het idee ontwikkeld om doorstroomgaranties en reistijdnormering te ontwikkelen. Dat lijkt zo gek nog niet. Binnen een gegarandeerde tijd van A naar B. Ook het bevorderen dat lokaal verkeer zoveel mogelijk weggehouden wordt van de snelwegen is een goed idee. Hoe kijkt de minister hier tegenaan?

Ook zijn wij benieuwd welke lessen de minister trekt uit het succes van de tolheffing in Londen. Er is veel ambtelijke en bestuurlijke belangstelling voor dit succesvolle project. En ook mijn fractie ziet wel wat in een Nederlandse toepassing. Nu is Amsterdam natuurlijk geen Londen, maar welke lessen trekt de minister voor de Nederlandse situatie?

Wie de Randstad als een geheel ziet, snapt ook beter dat een spoortunnel bij Delft nodig is. En op dit punt ben ik even het spoor bijster. Als ik het wel heb ligt er een kamerbrede motie van de overkant die er op neer komt voorrang te verlenen aan deze investering. Kan de minister uitsluitsel geven hoe hiermee wordt omgegaan?

In de grote steden in de Randstad speelt nog een probleem dat ik hier kort aan de orde wil stellen.

Het aanbod van stadsvervoer in de steden. Dit aanbod is verarmd als gevolg van de bezuinigingen. Het bedrijfsleven, maar bijvoorbeeld ook ziekenhuizen lijden hieronder. Alternatieve vormen van vervoer taxis zijn niet goedkoper geworden als gevolg van de liberalisering. In de ogen van mijn fractie vraagt ook hier het openbaar vervoer weer om investeringen en creatieve oplossingen.

Wat dat betreft hebben onze fracties begrip voor de verkeerswethouders van de grote steden die niet staan te springen om aanbesteding van het stadsvervoer, vooral metro en tram. Het haalt gigantisch veel overhoop, kost veel tijd en geld en wat schieten we ermee op? Openbare aanbesteding lijkt een sympathiek iets. In theorie leidt het tot hogere kwaliteit voor een betere prijs, maar óf dit ook in de werkelijkheid zo is, is nog maar de vraag. We kunnen ons dan ook heel goed voorstellen dat de marktwerking voor metro en tram in de grote steden op een andere manier wordt gestimuleerd dan door openbare aanbesteding. Ook via methoden van benchmark is dit mogelijk. Graag een reactie van de minister.

In het verlengde van de bereikbaarheidsvraagstukken vraag ik aandacht voor de succesvolle proeven met gratis óf goedkoop openbaar vervoer. De proef die de provincie Zuid Holland heeft genomen met gratis openbaar vervoer tussen Leiden en Den Haag is een doorslaand succes.

Mijn fractie denkt dat op veel meer plaatsen in de Randstad gratis óf goedkoop openbaar vervoer een uitkomst is om de leefbaarheid, de luchtkwaliteit en de doorstroming te vergroten.

In de wereld van de luchtvaart wordt deze dagen veel gesproken over een synergiebonus. Dat is zoiets als je krijgt extra geld als je van 1 plus 1 = 3 weet te maken. Ik zou zon synergiebonus ook wel willen invoeren voor het openbaar: succesvolle experimenten om meer mensen in het openbaar vervoer te krijgen verdienen een bonus.

Zo was Dordrecht succesvol met gratis openbaar vervoer tijdens de feestdagen en doet de gemeente Delft goede ervaringen op met een busretourtje voor één Euro.

Beter en voordelig openbaar vervoer is een succesvolle manier om mensen uit de auto te krijgen. Immers de calculerende burger weet gemakkelijk zijn eigen financieel voordeel uit te rekenen. De voormalige staatssecretaris voor verkeer, Michel van Hulten, heeft uitgerekend dat gratis openbaar vervoer 1,68 Euro per dag per Nederlander kost. Geen absurd hoog bedrag. In België kunnen mensen van boven de 65 jaar gratis reizen. En dat is niet alleen goed voor de bezettingsgraad van het vervoer, maar ook voor de sociale cohesie tussen mensen. Ziekenhuis- of familiebezoek wordt hierdoor een stuk gemakkelijker. En dat is goed voor het versterken van de familierelaties. Zoiets moet het CDA toch aanspreken!

Vraag is hoe het kabinet deze ervaringen beoordeeld én of zij net als onze fracties van mening is dat het rijk deze experimenten met een lagere prijs voor het openbaar vervoer - verder moet stimuleren.

Voorzitter

Van de weg naar het water is een kleine sprong. Ik wil de staatssecretaris complimenteren met haar aanpak om het waterbeheer in ons land te verbeteren. Het op één rekening krijgen van de kosten van gebruik en beheer van het water juichen wij toe. Eén waterrekening voor drinkwater, riolering en afvalwaterzuivering. Immers het huidige Nederlandse waterbeleid kenmerkt zich door een woud van regels, plannen en organisaties. Er zijn teveel partijen die zich bezighouden met het water. En het behoud van hun eigen rol daarbij.

Een en ander kan echter - onzes inziens - niet zonder institutionele doorbraken. Wat dat betreft vult de staatssecretaris haar beleid wel heel voorzichtig in. En dat is gek want zij ziet zelf mogelijkheden voor institutionele vernieuwing tussen politieke partijen, maar waarom dan niet die hopeloos ouderwetse waterschappen aanpakken? Dit kabinet maakt veel werk van het terugdringen van de administratieve lasten én van de andere overheid. Vindt de staatssecretaris ook niet dat de bestuurlijke dichtheid in waterschapsland te groot is?

Wat we nu hebben is een Middeleeuws systeem. Waarom die waterschapsverkiezingen die echt niemand iets doen en enkel geld kosten niet aanpakken? Wij verwachten meer lef en durf. In de gekozen koers zouden we graag meer moed en doortastendheid willen zien. Kan de staatssecretaris misschien iets meer vertellen over haar onzekerheid rondom het aanpakken van de waterschappen? Ook graag iets meer informatie over de einddoelen en de termijn waarop zij die wil realiseren? Kan het beheer van het water niet gewoon naar de provincies worden overgedaan?

Voorzitter

Ik wil dit debat ook aangrijpen om aandacht te vragen voor verkeersveiligheid. Een belangrijk thema waar laatst de Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties wereldwijd aandacht voor vroeg. Al jaren daalt in alle Europese landen het aantal verkeersdoden, maar uitgerekend stijgt het in Nederland. De vraag is dan: hoe kan dat?

Het streefcijfer voor verkeersdoden werd onder de LPF minister De Boer opgehoogd van 750 naar 950 per jaar. Inmiddels komen we in de richting van drie verkeersdoden per dag. Is de minister het met ons eens dat het tij gekeerd moet worden? Kan de minister spoedig met een analyse komen van de feiten en ons een samenhangende set van maatregelen in het vooruitzicht stellen? En zou de minister in haar aanpak ook willen overwegen om over te gaan op een totaal alcoholverbod in het verkeer, én ook eens willen nagaan in welke mate drugsgebruik in het verkeer een rol speelt in de toename van het aantal slachtoffers?

Voorzitter

Wie in de politiek zit, houdt vooral van politieke verhalen, wensen en mogelijkheden. Over de ambtelijke organisatie die hierover moet adviseren en de politiek genomen besluiten mag uitvoeren, wordt vaak minder gesproken. Desondanks zijn er redenen om hierover in deze Kamer expliciet stil te staan. Zo moeten er binnen vier jaar zon tweeduizend banen verdwijnen bij Rijkswaterstaat. Deze oudste Rijksdienst moet afslanken, beter presteren en efficiënter gaan werken. Dat is nogal wat. En het gaat meestal niet vanzelf. Voor je het weet stranden goede voornemens in het moeras van bureaucratie en moeten we soms jaren achteraf constateren dat de ambities te hoog gegrepen waren. Kan de minister iets meer vertellen over haar voornemens? Wat zijn de plannen met de andere vier directoraten generaal? En welke omslag wil zij met het hele departement realiseren? Welke doelen heeft de minister zich voorgenomen?

Voorzitter

Voorts zou ik nog iets willen zeggen over Schiphol en wel de voorgenomen privatisering daarvan. Mijn fractie heeft de groots mogelijke bedenkingen bij de privatisering van Schiphol. Die bedenkingen hangen samen met een paar punten punten:

Eén is dat wij Schiphol niet zien als normaal bedrijf. Schiphol is geen normaal bedrijf omdat het een cruciale publieke taak heeft. Het zijn van een veilige en binnen de milieunormen opererende internationale luchthaven in Nederland.

Inmiddels heeft Schiphol naast het vervullen van deze publieke taak zich verder commercieel ontwikkeld als projectontwikkelaar en het bedenken en in de markt zetten van de formule creating airport cities.

Maar deze commerciële ontwikkelen mogen naar de mening van onze fracties nooit het zicht ontnemen op het zorgvuldig vervullen van de publieke taak van de luchthaven.

En ik zeg het maar zoals het is, de discussies over het al dan niet juist handhaven van de milieunormen leverd geen bijdrage aan het imago van betrouwbare uitvoerder van publieke taken.

Er is teveel gedoe en deels komt dat omdat de belangen uiteen lopen. Publieke en commerciële belangen gelijktijdig behartigen staat op gespannen voet met elkaar.

En om die publieke belangen verder te waarborgen, maken we nog meer wet en regelgeving, controleren daar weer nog sterker op, waarmee de commerciele kant wordt aangemoedigd om deze regels creatief te interpreteren. Gevolg? Een verdere juridisering van het bestuur.

Ook is Schiphol is onze ogen geen normaal bedrijf omdat Schiphol bijvoorbeeld niet failliet kan gaan. Het is een monopolist waarbij de overheid altijd als achtervang blijft bestaan. En bij een normaal bedrijf is de overheid dat niet.

Vraag aan de staatssecretaris is of zij het met ons eens is dat Schiphol geen normaal bedrijf is? Ook de vraag hoe zij nu verder wil met dit dossier nu de Tweede Kamer de privatisering in meerheid niet ziet zitten.

Afrondend voorzitter

De fracties van D66 en OSF zien dat er veel moet gebeuren op de terreinen van verkeer en waterstaat. Er is veel achterstalling onderhoud aan weg, spoor en water. De uitdaging is natuurlijk om die achterstand om te zetten in een voorsprong. Als het voornaamste strategische anker zien onze fracties de investering in volledig en kwalitatief hoogwaardig openbaar vervoer in de Randstad.