Ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer Postbus 90801
2509 LV Den Haag
der Staten-Generaal Anna van Hannoverstraat 4
Binnenhof 1a Telefoon (070) 333 44 44
2513 AA `s-GRAVENHAGE Telefax (070) 333 40 33
Uw brief Ons kenmerk
DCE/2004/3236
Onderwerp Datum
Aanbieding rapport 'Kiezen voor ouderschap?! 12 mei 2004
Hierbij bied ik u aan het rapport `Kiezen voor ouderschap?! Overwegingen en redeneringen van
vrouwen en mannen over het krijgen van kinderen'. Het onderzoek dat in dit rapport wordt
beschreven is in 2003 uitgevoerd door Dijkstra Onderzoek en Advies.
In 2002 vond de conferentie `Van tienermoeder tot carrièrepil' plaats. Op deze conferentie stond
de vraag centraal wat de gevolgen zijn van het feit dat Nederlandse vrouwen gemiddeld op steeds
latere leeftijd beginnen aan een eerste zwangerschap. Een zwangerschap en bevalling op latere
leeftijd brengt risico's voor de gezondheid met zich mee en in het verlengde daarvan toenemende
medische kosten. Voorliggend onderzoek is uitgevoerd om meer inzicht te krijgen in de motieven
die leiden tot het op steeds latere leeftijd beginnen aan een eerste zwangerschap en zo (indirect) tot
het toenemen van de risico's en kosten.
Omdat de achtergronden van complexe keuzeprocessen moeilijk te achterhalen zijn in bijvoorbeeld
een enquête, is gekozen voor een kwalitatief onderzoek. Er zijn vier focusgroepgesprekken en 45
individuele interviews gehouden met vrouwen en mannen van verschillende leeftijd, etnische
achtergrond en opleidingsniveau. De centrale vraag luidde:
welke afwegingen maken mensen in keuzeprocessen rond de eerste zwangerschap en wat zijn
hierbij verschillen tussen bevolkingsgroepen?
Resultaten van het onderzoek
Bij afwegingen rond de eerste zwangerschap spelen de volgende factoren een rol.
· Het afronden van de opleiding. Dit is de enige voorwaarde die door vrijwel iedereen wordt
genoemd.
2
· Baan en inkomen. Met name mannen en laagopgeleide vrouwen noemen een `serieuze' baan
en een vast inkomen als voorwaarde voor het krijgen van kinderen.
· Op het materiele vlak worden ook huisvesting en (indien van toepassing) een
verblijfsvergunning genoemd.
· Relatievorming. Voor lageropgeleiden liggen, als aan bovenstaande voorwaarden voldaan is,
een vaste relatie en het krijgen van kinderen direct in elkaars verlengde. Voor hoger opgeleiden
geldt dit verband minder. Zij wonen vaak al jaren samen voordat ze aan kinderen beginnen te
denken. Bovendien vinden hoogopgeleide vrouwen een relatie niet altijd een voorwaarde voor
het krijgen van een kind.
· Persoonlijke ontwikkeling en stabiliteit. Dit wordt met name door hoogopgeleide vrouwen
genoemd.
Voor hoog opgeleide vrouwen blijkt er een discrepantie te bestaan tussen de leeftijd waarop
vrouwen eigenlijk een kind zouden willen (de onderzoekers noemen dit de `wensleeftijd') en de
feitelijke leeftijd waarop ze zwanger raken. Deze discrepantie wordt onder meer veroorzaakt door:
· Twijfel bij de partner. Zolang de mannelijke partner bezwaar heeft, willen vrouwen niet
zwanger worden.
· De inschatting dat kinderopvang moeilijk te regelen zal zijn.
· De inschatting dat de zorg voor een kind moeilijk te combineren zal zijn met betaald werk, of
dat het van negatieve invloed is op de carrière.
Er zijn in dit onderzoek geen duidelijke verschillen gevonden tussen motieven van autochtone en
diverse allochtone groepen in verband met het krijgen van kinderen; opleiding is eerder
doorslaggevend dan afkomst.
Een beperkte rol voor de overheid
Het opleidingsniveau bepaalt in sterke mate de leeftijd waarop een vrouw het wenselijk acht
zwanger te raken. Hoe hoger opgeleid, hoe ouder de vrouw is bij afronding van de opleiding, hoe
ouder ze dus zal zijn wanneer ze kinderen wil. Naarmate het opleidingsniveau in Nederland stijgt,
zal - indien er verder niets verandert - de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen hun eerste kind
krijgen ook blijven stijgen. Steeds meer vrouwen volgen een HBO of academische studie, steeds
meer vrouwen beginnen later aan kinderen.
Voor de samenleving is het stijgen van het opleidingsniveau positief en ook voor de vrouwen zelf is
een hogere opleiding een goede ontwikkeling. Daartegenover staan de hogere medische risico's bij
zwangerschap en bevalling en de hogere medische kosten voor de samenleving als een hogere
opleiding tot een (veel) latere eerste zwangerschap leidt. Vanuit dit oogpunt is het belangrijk dat de
leeftijd waarop vrouwen kinderen krijgen niet verder stijgt.
De overheid kan de feitelijke leeftijd waarop vrouwen kinderen krijgen slechts beperkt
beïnvloeden. Wel kan geprobeerd worden de kloof tussen wensleeftijd en feitelijke leeftijd zo klein
mogelijk te houden.
Verschillende onderdelen van het huidige beleid kunnen hieraan bijdragen. Een voorbeeld hiervan
is de voorgenomen Wet Basisvoorziening Kinderopvang , die kinderopvang in principe voor
3
iedereen beschikbaar maakt. Hiernaast spelen de mogelijkheden om arbeid en zorg te combineren
een belangrijke rol. Als vrouwen het beeld hebben dat ze hun werk goed (zullen) kunnen
combineren met de zorg voor een kind, kan dit de periode tussen de kinderwens en realisatie ervan
bekorten. Hieraan dragen diverse wettelijke regelingen op dit gebied, zoals de Wet Aanpassing
Arbeidsduur en de Wet arbeid en zorg aan bij. Verder werkt het kabinet momenteel aan een
levensloopregeling waarmee burgers kunnen sparen voor een langduriger verlof, ondermeer in
verband met ouderschap. Tevens worden via diverse subsidieprojecten ontwikkelingen op lokaal
niveau gestimuleerd om te komen tot nieuwe en meer mogelijkheden om arbeid en zorg te
combineren. In het kader van Operatie Jong wordt ten slotte gewerkt aan de combinatie van
opvang, school en vrijetijdsvoorzieningen voor 0-12 jarigen, waardoor het combineren van arbeid
en zorg in de toekomst nog minder problematisch zal hoeven zijn.
De Minister van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid,
(mr. A.J. de Geus)
Bijlage: Dijkstra e.a. (2003). Kiezen voor ouderschap?! Overwegingen en redeneringen van
vrouwen en mannen over het krijgen van kinderen.
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid