Socialistische Partij

uit: Tribune 14 mei 2004

interview Erik Meijer

Als het ons met de campagne lukt om de kritische mensen naar de stembus te krijgen, dan kunnen we op 10 juni een enorme overwinning behalen,' zegt de SP-lijsttrekker bij de Europese verkiezingen. `De aanval op wat we met ons allen hebben opgebouwd, zal onherroepelijk heropend worden: meer liberalisering, meer ongelijkheid, meer bewapening.' Meijer is klaar voor een nieuwe periode van vijf jaar blaffen en bijten. `Deze Europese Unie deugt niet. Maar ik ga niet aan de zijlijn staan mopperen. Ik ben een Euro-criticus en geen Euro-scepticus.'

Erik Meijer
Tekst Rob Janssen
Foto's Suzanne van de Kerk

`Je krijgt de boel niet weg, door zelf weg te blijven' '

`Vier jaar geleden wilde Brussel de nationale overheden verplichten om het openbaar vervoer aan grote bedrijven weg te geven. Toen het me gelukt was om daar een stokje voor te steken, kwam toenmalig PvdA­ minister Tineke Netelenbos naar me toe en zei: Erik, je hebt iets heel moois kapot gemaakt. Dit voorstel zou de communistische mentaliteit onder vervoerspersoneel hebben gebroken. Die lui willen toch alleen maar meer geld en minder werken.'

Hij haalt de anekdote graag aan. Vanwege de tegenstellingen die erin schuilen: multinationals contra publieke sector, markt contra mens. Dat zijn de veldslagen die de komende jaren nog sterker dan voorheen geleverd moeten worden. Zegt Erik Meijer.

`Als SP'er in Brussel voer je in feite een constant gevecht tegen het uit handen geven van steeds meer nationale bevoegdheden aan Europa en een steeds neoliberaler beleid. Dat heb je eerst gezien met het Stabiliteitspact. Later is daar nog het zogenaamde Lissabon-proces aan toegevoegd en nu is ook nog de Europese Grondwet op komst. Alle drie hebben ze eigenlijk maar één doel: minder bescherming van mens en milieu, meer ruimte voor de vrije markt. De voorbije vijf jaar heb ik
- soms met succes - geprobeerd om zand in die machine te strooien. Steeds gekeken naar wat de mogelijkheden zijn om een opstand te organiseren tegen dingen die de verkeerde kant op gaan. Met de huidige rechtse meerderheid in het Europarlement valt dat niet mee, nee. Want men is echt bezig om in sneltreinvaart allerlei dingen door te duwen die het tegendeel zijn van waar de SP voor staat.'

Heb je in dat krachtenveld dan wel het gevoel dat je - nota bene in je eentje - er toe doet?

`Absoluut. Ik durf best te zeggen, dat we hebben doorbroken, dat tegenspraak vooral buiten Nederland plaatsvond en wij hier eigenlijk nauwelijks een rol speelden. Waar het ging om kritiek op de ontwikkelingen binnen de EU waren wij een beetje een achtergebleven gebied. Want ook in Nederland heerste het beeld, dat alle partijen dit Europa en het bijbehorende beleid mooi vinden en dat ons slechts de keuze rest tussen óf ervoor zijn óf ongeïnteresseerd terzijde staan en hooguit wat mopperen. Maar nu zie je dat er vanuit ons land ook duidelijke betrokkenheid is. Onze banden met bijvoorbeeld de internationale vakbonden en de milieubeweging zijn versterkt. De SP heeft daarin een heel nuttige rol gespeeld. Daarbij moet je denken aan het bieden van tegenspraak en tegengas, het organiseren van acties en het verstrekken van informatie aan Nederland over wat er allemaal gaande is. De mensen denken vaak, dat er helemaal niks gebeurt en dat het enkel een geldverspillend circuit is. Circus Europa, dat is voor velen het beeld. En daar blijft het maar al te vaak bij. Alsof dit Europa niet heel erg bedreigend is voor veel verbeteringen waarvoor vele jaren gestreden is.'

Maar als Europa voor veel mensen een geldverspillend circus is, moet je daar dan als SP'er wel bij willen horen?

`Ik wíl daar helemaal niet bijhoren! Maar ik vind wel, dat de SP aanwezig moetzijn op de plekken waar iets verkeerd gaat. Europa is zo'n plek. Waar andere Europarlementariërs er juist trots op zijn dat ze erbij mogen zitten en hun belang eraan ontlenen dat ze een steentje bijdragen aan deze Europese stap in de geschiedenis, is mijn positie de omgekeerde. Ik zeg: Hier gebeurt iets verkeerds, iets wat strijdig is met de democratie, iets wat strijdig is met een sociaal en milieubestendig Europa zoals wij dat zouden willen. En dan moet je niet alleen uit de verte roepen dat het allemaal niet deugt. Je moet ook ter plekke proberen om zo sterk mogelijk aanwezig te zijn om tegenspel te bieden. Dit in combinatie met het voeren van buitenparlementaire acties en het informeren van mensen. En uiteraard ook met sterk optreden in het parlementaire debat en het stellen van kritische vragen aan de Europese Commissie. En hoewel ik weet dat ik vaak niét mijn zin krijg, denk ik dat zulk handelen toch inspirerend kan werken voor veel mensen. Dat ik duidelijk kan maken, dat dit Europa niet een soort natuurramp is die over ons heen komt, maar iets waarmee we ons bezig moeten houden. We moeten er iets aan doen en we mogen het niet uit handen laten glippen. En ik denk dat ik daar als Europarlementariër een nuttige rol in vervul.'

Op het punt van het openbaar vervoer kreeg je wél je zin. Hoe ging dat in z'n werk?

`In maart 2000 kwam de Ra ad van Ministers - waarin de nationale regeringen zitten - bijeen om te praten over een sociaal Europa. Maar ondanks dat soicaal-democraten in die Ra ad in de meerderheid waren, gingen ze in die top dus niét met elkaar praten over bijvoorbeeld algemene arbeidstijdverkorting, verbeteringen van de sociale voorzieningen, of betere publieke dienstverlening. Nee, ze gingen iets heel anders doen. Ze vroegen zich af hoe ze banen konden scheppen. Dat lukt vooral bij grote multinationals, vonden ze. En dus kregen ze een idee: Alles wat wij aan overheidstaken hebben - dus de energievoorziening, de posterijen en ook het openbaar vervoer - geven we aan die multinationals. Nou, binnen vier maanden kwam de Europese Commissie met een voorstel naar het Europarlement om alle openbaar vervoer verplicht in handen te spelen van particuliere bedrijven. Dat zou de touringcar-ondernemer om de hoek kunnen zijn, maar het gaat natuurlijk vooral om internationale concerns zoals Arriva en Connex-Vivendi, veelal bedrijven met Engels kapitaal. Op de Engelse vrije markt hebben ze sinds Thatcher veel geld verdiend en nu proberen ze op het Europese vasteland het openbaar vervoer over te nemen om ook daar geld te verdienen. Dat was bij mij alarmfase één, want ieder kind weet dat in Engeland het openbaar vervoer volstrekt verwaarloosd is.'

Even tussendoor: wat is de normale gang van zaken als zo'n voorstel van de Europese Commissie op tafel komt?

`Normaal dien je een aantal voorstellen in. En als je dan ziet dat het fout gaat, stem je vervolgens tegen. Maar in dit geval slaagde ik erin om als rapporteur voor dat voorstel benoemd te worden. Meteen werd er druk uitgeoefend. De rechtse partijen, de Ra ad van Ministers en de Europese Commissie zeiden: Er is jaren op dit voorstel gestudeerd, het moet zo snel mogelijk worden doorgevoerd, zorg even dat dat rapport er komt, dan kunnen we vlug beslissen. Maar ik zei: Nee, om goed in kaart te brengen wat de voor- en n ad elen zijn neem ik neem rustig de tijd om in heel Europa te overleggen met vakbonden, milieuorganisaties, nationale verenigingen van gemeenten, reizigersorganisaties, gemeentebesturen en vervoersbedrijven. En uiteindelijk ben ik erin geslaagd om de Europese vakbeweging en andere organisaties ervan te overtuigen dat dat voorstel tot verdere afbraak van het openbaar vervoer zou leiden en dat we die kant zeker niet opmoesten. Ook de sociaal-democraten raakten toen overtuigd en dat heeft ertoe geleid, dat de gehele linkerzijde mij steunde. Bovendien heb ik de eurokritische rechterzijde aan het twijfelen gebracht en ook achter mijn pakket voorstellen kunnen krijgen. En daardoor heb ik op 14 november 2001 met 317 tegen 224 stemmen mijn tegenvoorstel door het parlement kunnen loodsen. Onderdeel daarvan is dat tram, metro en buslijnen van korter dan 50 kilometer buiten de verplichte aanbesteding blijven. Daarmee doorbrak ik de verplichte aanbesteding, de regel dat overheden bedrijven moéten inhuren en het bedrijf moeten uitkiezen dat de minste overheidssubsidie vraagt, ongeacht uitvoering en personeelsbeleid.'

...waardoor de marktdwang eraf was...

`Precies. Dus het is een leugen als er nu in Nederland ergens geroepen wordt, dat dit moet van Europa. Onzin! Het hoéft helemaal niet meer van Europa! Het Europarlement heeft het in november 2001 afgewezen. Punt uit.'

Komt het vaker voor, dat onterecht wordt gezegd dat iets moet van Europa?

`Ja hoor. Bijvoorbeeld door regeringen die iets voor elkaar willen krijgen wat via het nationale parlement niet lukt. Naast het Europarlement heb je dus die Ra ad van Ministers die achter gesloten deuren allerlei dingen bedisselt. En vaak zie je bij die Ra ad , dat als er rare dingen uitkomen, ze altijd roepen: Wij wilden wel het goede, maar die anderen helaas niet. Ga je het dan bij de ministers van de buurlanden vragen, dan zeggen die weer: Ja, wíj wilden het wel, maar die anderen niet. Kortom: als er iets mis is gegaan, zeggen de Belgen dat de Nederlanders het gedaan hebben en vervolgens beweren de Nederlanders dat de Belgen schuld zijn. Die Ra ad van Ministers, dat is het geheime, meest ondemocratische deel van Europa. En ik verdenk de regeringen er inderda ad van, dat ze er via die Ra ad van alles doordrukken wat thuis niet lukt. Zodat het zogenaamd moet van Europa. Dat soort spelletjes worden gespeeld.'

Een aantal Oost-Europese landen doet op 10 juni voor het eerst mee aan de verkiezingen. Wat voor gevolgen zal dat hebben, denk je?

`Nou, als ik kijk naar Oost-Europa en naar de partijen die daar moedoen aan de verkiezingen, en vervolgens naar de opiniepeilingen, dan zie ik dat er in elk Oost-Europees land drie of vier partijen zijn die zich uiteindelijk bij de Europese fractie van christendemocraten en conservatieven gaan aansluiten. In een aantal van die landen kunnen die partijen samen zestig tot zeventig procent van de stemmen gaan halen. Dus wat krijg je? De toegevoegde zetels uit Oost-Europa zullen in het Europarlement in grote meerderheid door christen-democraten bezet gaan worden. Daardoor zal het heel moeilijk worden om zoiets als wat ik met het openbaar vervoer gewonnen heb, in de volgende periode ook te doen.'

Daar word ik niet vrolijk van...

`Nee, ik ook niet. Maar dat is geen reden om ervoor weg te lopen. Integendeel. Ik denk dat wij juist daarom des te harder aanwezig moeten zijn in de volgende periode en dat er nog meer reden is om - het liefst met fors meer SP'ers - er dwars tegenin te gaan. Want de aanval van rechts zal ongetwijfeld worden geopend: volgens rechts is er nog niet voldoende geliberaliseerd, is er nog onvoldoende ongelijkheid, moet er nog meer ruimte komen voor het particuliere bedrijfsleven, moeten we nog meer op Amerika gaan lijken, ons nog meer bewapenen... dat zal allemaal gaan spelen de komende jaren.'

Aan de andere kant lijkt me dat wel lekker gemakkelijk campagnevoeren...

`Vergis je niet; het is niet zo gemakkelijk. De mensen zeggen weliswaar vaak dat dit Europa niet deugt. En daar hebben ze gelijk in. Maar als de Europa-propaganda zegt: Europa is mooi en kom dat maar even in de stembus ondersteunen, ja, dan blijven de mensen juist thuis. Waarom? Omdat ze dit Europa helemaal niet wíllen ondersteunen! Daar komt nog eens bij, dat volgens een peiling ruim tachtig procent van de mensen in Nederland geen idee heeft waarin de Europese standpunten van de Nederlandse partijen van elkaar verschillen. Als de mensen het dan ook nog eens als één pot nat zien, dan is de kans heel groot, dat ze uit weerzin thuisblijven. Voor de SP is het nu de kunst om te laten zien dat we niet tot die één pot nat behoren. Dat is onze uitdaging in de verkiezingsstrijd.'

Ondanks jouw felle kritiek neem jij zelf soms ook `Europese' standpunten in. Zo steunde je bijvoorbeeld, dat arbeidsbeschermende maatregelen Europees geregeld moeten worden.

`Ik wil niet zozeer iets Europees regelen. Ik wil het de goede richting uit regelen. Het interesseert de mensen helemaal niets of een goede maatregel genomen wordt door een gemeentera ad , door provinciale staten, door de Tweede Kamer of door het Europarlement. Áls hij maar genomen wordt. En het interesseert de mensen ook niets door wie een slechte maatregel wordt tegengehouden. Áls hij maar wordt tegengehouden. Je moet dus op de plek zijn waar het aan de orde is. Ik roep dus zeker niet: alles moet door Europa geregeld worden. Maar áls het in Europa aan de orde is, dan ga ik ook niet zeggen: Ach, wat kan mij het schelen, Europa moet zich gewoon erbuiten houden. Nee, ik heb een mening over hóe het geregeld moet worden en welke keuzes daarbij horen. Oké, in principe vind ik dat Europa zich zou moeten beperken tot grootschalige gemeenschap- pelijke grensoverschrijdende problemen. Zo bezien zijn onder meer milieu en grensoverschrijdend openbaar vervoer belangrijk, en voor de rest moet Europa zich terughoudend opstellen. Maar op het moment dat iets ófwel op de agenda van het Europarlement terechtkomt, óf aangekaart wordt door de vakbeweging, de milieubeweging of consumentenorganisaties, dan wordt het kennelijk belangrijk gevonden dat het op Europees niveau wordt opgelost en dan zet ik me ook ervoor in.'

In dat geval pak je gewoon het handvat vast...

`Juist. Anders ben je alleen maar een euroscepticus die zegt: Ik vind dat Europa niets mag en dus ga ik met de handen over elkaar zitten. En ondertussen alle ellende maar laten gebeuren. Daar voel ik niets voor. Als wij als SP dingen in Europa kunnen verbeteren, dan werken we mee. En vervolgens zeggen we: Overigens zijn we van mening dat niet zo idioot veel door Europa geregeld moet worden. Dat is de volgorde. Ik ben een Euro-criticus en geen Euro-scepticus.'

En dan ben je ook nog een waakhond. Hoe hard kun jij blaffen en bijten?

`Ik kan beter blaffen dan bijten. Om te bijten heb je macht nodig en moet je een meerderheid kunnen organiseren. Om anderen in het stof te kunnen laten bijten. En ja, wat betreft het openbaar vervoer heb ik inderda ad met succes gebeten. Daar zag rechts verbijsterd dat ik gewonnen h ad en daar h ad den ze niet op gerekend. Hetzelfde geldt bij de Havenrichtlijn, waar de Europese Commissie voorstelde om de bescherming van het werk van de havenarbeiders los te laten (zodat reders zelf goedkoop personeel zouden kunnen inhuren om schepen te l ad en en te lossen - red.) Ook daar beet ik met succes.'

Erik Meijer kreeg onlangs een dikke 10 als rapportcijfer van de internationale milieuorganisatie Friends of the Earth, die de milieukeuzes van Europarlementariërs onderzocht. Daarnaast is de SP'ers de onbetwiste Kampioen vragenstellen: in vijf jaar tijd trok hij bijna zeshonderd keer schriftelijk aan de bel.

`Vragen stellen is ook een vorm van blaffen en soms van bijten, hè. In ongeveer tien procent van die zeshonderd gevallen moest Europa erkennen dat er echt iets hartstikke mis was. Dus werden en worden er echt zaken opgelost door die schriftelijke vragen.'

Je maakt deel uit van de fractie van Verenigd Links. Wat is dat voor club?

`De fractie waarvan ik deel uitmaak bestaat uit mensen uit heel verschillende landen met heel verschillende prioriteiten en opinies, die het op wezenlijke punten toch met elkaar eens zijn. Dan moet je denken aan bijvoorbeeld de bescherming van de publieke dienstverlening en de rechten van de arbeiders, het belang van een gezond milieu en van internationale solidariteit, democratisering en strijd tegen militarisering. In het Europarlement hebben we 49 van de 626 zetels. We zijn de vierde fractie in grootte. Kleiner dan de christen-democraten, sociaal-democraten en liberalen, maar groter dan de Groenen. Ik ben dan wel de enige SP'er, maar in de Tweede Kamer is geen enkele fractie zo groot als de mijne.'

En hoeveel zetels pakt de SP op 10 juni?

`Da's moeilijk te zeggen. Veel hangt af van de vraag in hoeverre wij de mensen die kritisch zijn over dit Europa naar de stembus weten te krijgen. Als dát lukt, dan zijn drie of meer zetels mogelijk. Maar omdat het aantal Nederlandse zetels vermindert, kunnen we met een kleine winst ook op een zetel blijven staan. We moeten er dus echt voor knokken. Want er zijn veel mensen in Nederland die zeggen: de SP heeft gelijk, maar het is vechten tegen de bierkaai. En sommigen hebben zelfs het gevoel dat het allemaal één pot nat is, en blijven daarom thuis.'

Doet jou dat pijn?

`Ja, eigenlijk wel. Als je hard aan het knokken bent en je ziet dat juist de kritische mensen die vinden dat er geknokt moet worden, thuis blijven, dan krijg je wel een gevoel van: voor wie doe ik het eigenlijk? En als ik nou het gevoel h ad , dat maar weinig mensen het met ons eens zijn, dan zou ik met een bescheiden verkiezingsresultaat tevreden zijn. Maar volgens mij is wat Europa betreft 20 tot 30 procent van de mensen het met de SP eens, dus dan zou ik het wel erg zonde vinden als dat niet zichtbaar wordt in de verkiezingsuitslag. Maar aan de andere kant ga ik de mensen die thuisblijven niet veroor­ delen, want ik begrijp ze best. Alleen ik denk dat ze niet de juiste keuze maken. Want ze geven een wapen uit handen. En dan kom je uit op onze leuze: Wie zwijgt stemt toe. Je krijgt de boel niet weg, door zelf weg te blijven. Dit verkeerde Europa zal straks bij een bedroevend lage opkomst niet zeggen: Oh, de mensen zijn thuis gebleven, dan stoppen we er maar mee. Nee, ze zullen zeggen: Hoera, de mensen zijn thuis gebleven, Dus we kunnen ongehinderd onze gang blijven gaan.'

Erik Meijer (1944, vrijgezel) studeerde sociale geografie, was leraar aardrijkskunde en ambtenaar. Sinds het begin van de jaren `60 is hij politiek actief, onder meer als hoofdbestuurslid van de Socialistische Jeugd (SJ). In de jaren `70 was hij namens de PSP gemeentera ad slid in Amsterdam, in de jaren 1982-1995 Statenlid in Zuid-Holland voor de combinatie PSP-CPN-PPR. Na de vorming van GroenLinks was hij tot 1995 tevens landelijk vice-voorzitter van die partij. Begin 1996 maakte Meijer de overstap naar de SP. Hij werd in 1998 fractievoorzitter in de armste deelgemeente van Rotterdam, Delfshaven, waar hij ook woont. Daarnaast nam hij actief deel aan de uitbouw van de Europese contacten van de partij.

De echte Tribune is veel dikker en veel mooier! Wil je een jaar lang de Tribune in huis voor slechts 9 euro? Vul dan het aanvraagformulier in!

Nieuws van het Europese front

Volg alle nieuws rond Europa en de verkiezingen via de campagne-weblog