051 - Sociale instelling vrouwen verhoogt risico op depressie
Cortisol remt herinneren van plezier
Datum: 11 mei 2004
Vrouwen verzinken eerder in een depressie dan mannen. Volgens
onderzoeker Mattie Tops is dat de prijs is die ze betalen voor hun
grotere sociale geneigdheid. Uit zijn onderzoek blijkt dat vrouwen een
extra stressrespons hebben: ze zoeken toenadering tot een groep. Dat
kan verklaren waarom vrouwen als ze gestresst zijn met vriendinnen
gaan bellen. Wellicht kunnen werkgevers hier hun voordeel mee doen bij
de preventie van depressie en burnout. Verder stelt Tops vast dat het
stresshormoon cortisol het geheugen voor plezierige dingen vermindert.
Dit schept meer duidelijkheid over het mechanisme van depressie. Hij
promoveert op 26 mei 2004 aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Het hormoon cortisol staat centraal in Tops' proefschrift. Bij
depressieve patiënten is het cortisolniveau verhoogd. Cortisol
onderdrukt een hersensysteem dat betrokken is bij 'beloning zoeken'.
In positieve, kansrijke situaties vertonen gezonde mensen gedrag dat
is gericht op het actief zoeken van kansen, terwijl er in gevaarlijke
of risicovolle situaties terugtrekkend gedrag wordt vertoond.
Wisselende cortisolniveaus zorgen hier voor balans.
Geheugen vermindert
Na geheugenexperimenten met gezonde proefpersonen stelt de promovendus
vast dat cortisol het normale geheugen voor plezierige woorden
vermindert. Woordenlijsten met termen als 'gezond' of 'aaien' worden
na toediening van cortisol minder goed onthouden dan wanneer de stof
niet wordt toegediend. Bij het onthouden van een lijst met negatieve
woorden als 'oorlog' of 'afgang' blijkt het cortisol daarentegen geen
verschil te maken. Ook uit de hersenscans die Tops maakte, blijkt dat
de activiteit in het gedeelte dat betrokken is bij beloning zoeken
vermindert na toediening van cortisol.
Positieve stimuli
De bevindingen sluiten aan bij de kenmerken van depressieve patiënten:
zij halen geen plezier uit dingen die plezierig zijn en ondernemen
weinig. Positieve stimuli werken niet. Normaal zal bijvoorbeeld iemand
die graag tennist bij het zien van anderen die de sport beoefenen,
zelf ook zin krijgen. Bij depressiviteit treedt dit mechanisme niet
op. Het verhoogde cortisol dat patiënten hebben lijkt er de oorzaak
van te zijn dat gedrag dat op actief beloning zoeken is gericht,
vermindert.
Werking antidepressiva
Tops vermoedt dat het verhoogde cortisol bij depressieve patiënten de
werking van antidepressiva geen goed doet. In een klein experiment
vond hij daar ook aanwijzingen voor. De promovendus stelt daarom voor
om te onderzoeken of een combinatie met anticortisolmedicatie
patiënten kan helpen. Want wanneer door middel van anticortisol het
beloning zoeken niet meer wordt onderdrukt, zal dit patiënten mogelijk
uit de negatieve spiraal van inactiviteit kunnen halen.
Vriendinnen bellen
Naast de stressreactie die ook bij mannen voorkomt, de
vlucht-of-vecht-reactie, blijkt er een specifiek vrouwelijke respons
te zijn: het zoeken van groepsbescherming. Tot nu toe is deze reactie
altijd over het hoofd gezien, maar Tops vond er in zijn onderzoek
bewijs voor. Evolutionair is deze stressreactie te verklaren, omdat
vrouwen bij gevaar niet weg kunnen rennen vanwege de kinderen en
daarom bescherming bij andere vrouwen zoeken. Waarschijnlijk verklaart
dit waarom vrouwen in stress-situaties geneigd zijn vriendinnen te
bellen, terwijl mannen zich juist terugtrekken.
Sociaal gericht
De specifiek vrouwelijke stressreactie verloopt via het hormoon
oxitocine dat betrokken is bij groepsvorming. Zo is bekend dat wanneer
dit hormoon wordt geblokkeerd, er geen paarvorming optreedt. Tops deed
een experiment waarin vrouwen en mannen 'sociaal plezierige' woorden
moesten onthouden. Dat zijn positieve woorden die interactie
veronderstellen, zoals bijvoorbeeld 'strelen' of 'troosten'. Het
blijkt dat vrouwen onder invloed van stress meer sociaal plezierige
woorden onthielden. Dit wijst op de sociale gerichtheid van vrouwen in
stressvolle situaties. Tops is nog voorzichtig, maar hij vermoedt dat
dit resultaat wellicht vertaald kan worden naar de praktijk, naar de
preventie van depressie en ook burnout. Wanneer werkgevers vrouwen de
mogelijkheden bieden om netwerken te vormen, zou dat voor hen een
goede uitweg kunnen zijn voor de effecten van stressvolle situaties.
Curriculum vitae
Mattie Tops (Eindhoven, 1967) studeerde psychologie in Nijmegen. Hij
verrichtte zijn promotieonderzoek bij de basiseenheden Psychiatrie en
Experimentele en Arbeidspsychologie en de onderzoeksschool Behavioral
and Cognitive Neurosciences (BCN). Het onderzoek is medegefinancierd
door NWO (prioriteitsprogramma Psychische Vermoeidheid in de
Arbeidssituatie), de Gratama stichting, Pfizer B.V. en Organon
International B.V. Tops promoveert tot doctor in de medische
wetenschappen bij prof.dr. J. Korf, prof.dr. T.F. Meijman en prof.dr.
J.A. den Boer. De titel van het proefschrift is Inhibition of
approach. Cortisol-mediated mechanisms in affect and depression.
Momenteel is Tops postdoc bij Experimentele en Arbeidspsychologie.
Noot voor de pers
Voor nadere informatie: M. Tops, tel. (050)363 64 73, e-mail:
m.tops@ppsw.rug.nl (werk).
Rijksuniversiteit Groningen