http://www.minszw.nl
MIN SZW: Toespraak minister De Geus
Nr. 2004/121
27 mei 2004
Embargo:
27 mei 2004 tot
12.15 uur
Flexibiliteit in werk- en openingstijden leidt tot forse besparingen
Er valt grote winst te behalen als de openingstijden van collectieve
voorzieningen verruimd worden. Volgens minister De Geus van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid kan dat op jaarbasis een besparing van enkele
honderden miljoenen euro's opleveren.
De bewindsman zei dat op een bijeenkomst in Groningen. Ook
flexibilisering van arbeidstijden levert geld op: Werknemers die werk
en zorg beter op elkaar kunnen afstemmen, verzuimen minder. Onderzoek
wijst op een daling van het ziekteverzuim met 1 procent, wat gelijk
staat aan een besparing van anderhalf miljard euro.
'Samen met een goede levensloopregeling vormen flexibiliteit
(werktijden en openingstijden) en dagindeling de basis voor een nieuwe
sociale infrastructuur. Dat is goed voor de Nederlandse economie en
voor mensen die werk en privé op elkaar willen afstemmen', aldus
minister De Geus.
Toespraak van minister mr. A.J. de Geus van Sociale Zaken bij het
BIG-congres (Rijksuniversiteit Groningen/Bedrijfskunde) 'De Tijd de
Baas' op 27 mei 2004 in Groningen.
Kent u dat gevoel van bij tijd en wijle tijd te kort komen? Dat je
enerzijds best veel kunt doen in pakweg een uur, maar tegelijkertijd
altijd weer tegen de grenzen van je tijd aanloopt. Dat ik, om het
simpel te zeggen, door hier te staan nu niet in Den Haag kan zijn en
dat daar dus weer werk blijft liggen. Dan is er maar één oplossing: Ik
moet mijn tijd indelen.
'Time is on my side', zongen de Stones in mijn jeugd. Ik had in mijn
studententijd de slogan: 'Tijd is prioriteit'. De schilder Francis
Bacon beschrijft in zijn biografie dat: 'de juiste tijd kiezen, tijd
besparen is'. Wat je niet allemaal met tijd kunt doen.
'De tijd de baas', is de titel van dit 25ste BIG Bedrijfskunde
congres. U hebt twee dagen tijd vrijgemaakt om met elkaar van
gedachten te wisselen over alle aspecten van tijd. De organisatie van
deze bijeenkomst heeft mij gevraagd in te willen gaan op de
tijdsaspecten waar mijn departement - Sociale Zaken en Werkgelegenheid
- zich beleidsmatig mee bezighoudt: de aspecten van tijdsbesteding en
dagindeling.
Ik wil dat graag doen en wel aan de hand van in mijn ogen vier
belangrijke begrippen in mijn beleid die met tijd te maken hebben.
Namelijk:
1. dagindeling
2. flexibilisering
3. arbeidstijden
4. levensloop
Ik heb een tijdje gestoeid met de volgorde. De vier begrippen
versterken elkaar en kunnen ook niet buiten elkaar. En om het één te
realiseren heb je in feite ook de drie andere nodig. De volgorde is
dus vrij willekeurig.
Maar laat ik beginnen met dagindeling en wel die van begin jaren
tachtig toen alom nog de norm was: mannen werken en vrouwen zorgen.
Dat patroon is de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. De
afgelopen vijfentwintig jaar hebben zich grote maatschappelijke
veranderingen voorgedaan. Zoals een grootschalige herverdeling van
taken binnen huishoudens. Primair door de sterk gegroeide
arbeidsdeelname van vrouwen, secundair door de, zij het wat minder
snel, gegroeide inzet van mannen in het huishouden.
Dat betekent dat betaald en huishoudelijk werk steeds vaker
gecombineerd worden. Het Sociaal en Cultureel Planbureau, dat deze
ontwikkeling nauwgezet heeft onderzocht, spreekt van een 'congestie
van de gezinsagenda', in, zo voeg ik eraan toe, vooral het 'spitsuur
van het leven'.
In driekwart van de huishoudens heeft momenteel zowel de man als de
vrouw een eigen inkomen. Hun dagindeling verandert daardoor. De
problemen die ze ondervinden bij het combineren van taken, hebben
alles te maken met de manier waarop onze samenleving is ingericht: nog
steeds spelen de meeste activiteiten zich af binnen het traditionele 9
tot 5 patroon. Het is dan ook niet verwonderlijk dat onderzoeken en
experimenten uitwijzen dat veel mensen de bestaande tijdskaders als te
knellend ervaren en meer flexibiliteit willen hebben.
Maar ja, hoe richt je tijdskaders nou naar ieders tevredenheid in? Hoe
pas je leef- en tijdsbestedingspatronen zodanig aan dat zorg en arbeid
beter gecombineerd kunnen worden en voorkom je alleen maar bezig te
zijn met symptoombestrijding?
Kortom: hoe realiseer je een gezamenlijke cultuuromslag?
Om een voorbeeld te noemen: zou mijn collega onderwijsminister Van der
Hoeven in haar eentje besluiten een vierdaagse schoolweek in te
voeren, dan voorspel ik u dat zo goed als zeker op die dag de economie
voor een deel stil zal komen te liggen. Ouders zullen immers voor
opvang moeten zorgen. Om u een voorbeeld te geven: de Franse
samenleving kwam bij de landelijke invoering van de 35-urige werkweek
in grote problemen omdat men vergat de schooltijden aan te passen.
Dat betekent dat we goed naar dwarsverbanden moeten kijken: wat leidt
tot wat en met welk gevolg.
In Italië hebben ze het opgelost door gemeenten met meer dan 30.000
inwoners wettelijk te verplichten een 'gebiedsgericht stedelijk
tijdsbeleid' te voeren. Wetgeving die ertoe moet leiden dat werk-,
openingstijden en tijden in het gezin beter op elkaar worden afgestemd
door een betere organisatie van dienstverlening en inrichting van
openbare ruimte.
Hoewel ik hetzelfde wil bereiken voel ik er niets voor dit wettelijk
op te leggen.
In Nederland zijn we een aantal jaren geleden begonnen met
experimenten voor een andere dagindeling om de combinatie werk en
privé te vergemakkelijken. In vier jaar tijd zijn 140 experimenten
uitgevoerd, waarbij meer dan duizend organisaties waren betrokken. We
zijn op lokaal niveau mede op basis van de resultaten van die eerdere
experimenten gestart met zogenoemde 'tijdinitiatieven'. Experimenten
waarbij de overheid, de middenstand, bedrijven en voorzieningen zoals
onder andere postkantoren, bibliotheken en poliklinieken hun openings-
en werktijden zoveel mogelijk afstemmen op de wensen en behoeften van
de gebruikers.
Ook deze stad Groningen experimenteert met een reeks tijdprojecten. Ik
heb net een kort werkbezoek gebracht aan een van de Vensterscholen in
deze stad. Een goed samenhangend aanbod van onderwijs, opvang,
tussen-de-middag-opvang en vrijetijdsvoorzieningen in schitterende
gebouwen. Met ruime openingstijden.
Dat is wat ouders die werk en zorgtaken combineren willen.
De Vensterschool heeft een belangrijke rol gespeeld bij de
experimenten dagindeling. Het kabinet is van plan om dergelijke
samenwerking als hier in Groningen ook elders op lokaal niveau te
stimuleren. Om dat proces aan te jagen is op landelijk niveau voor de
komende drie jaar 100 miljoen euro aan ESF-geld beschikbaar.
Groningen doet nu een uitgebreid onderzoek naar tijdwensen van de
inwoners. Men wil door middel van een lokaal tijdenplatform knelpunten
aanpakken, gebaseerd op de wensen van de inwoners. Er loopt momenteel
een experiment om de tijden van poliklinieken en de wensen van
patiënten beter op elkaar af te stemmen.
Behalve deze lokale 'tijdexperimenten' zijn er ook proeven gestart met
aangepaste verlengde schooltijden en flexibele werktijden in
bedrijven. Die experimenten zijn gefinancierd door het Ministerie van
Sociale Zaken en Werkgelegenheid, met geld uit het Europees Sociaal
Fonds. Begin dit jaar zijn nog eens 66 experimenten met 'tijd'
gestart. Na de zomer komen er nog 25 bij. Op de eerste Nationale
Tijdconferentie in het voorjaar van 2005 worden de resultaten van deze
projecten gepresenteerd.
Wat we nu al kunnen constateren is dat verruiming van de
openingstijden van collectieve voorzieningen winst oplevert.
Voorzieningen worden intensiever en efficiënter gebruikt. Zo blijken
gezondheidscentra met verlengde openingstijden altijd vol te zitten.
Winst dus in allerlei opzichten en voor iedereen. Gebouwen worden
intensiever gebruikt, er zijn minder inventariskosten, flexibeler
inzet van personeel. Ik heb het door de mensen op mijn departement
laten uitrekenen wat dat nou zou kunnen opleveren. Uiteraard met de
nodige slagen om de arm kwam men op een bedrag van zo'n 300 miljoen op
jaarbasis uit. Dat bedrag is gebaseerd op een betere benutting van
alleen al kantoorruimtes. In ieder geval de moeite waard om dit verder
te onderzoeken.
Ik noem u nog een voorbeeld uit een van de tijdsexperimenten. In het
Utrechts Medisch Centrum werd operatiekamerassistenten en
anesthesieassistenten arbeidscontracten aangeboden met werktijden
afgestemd op schoolgaande kinderen. Er werd grif gebruik van gemaakt.
Zo werden medewerkers behouden, kon een personeelsgebrek worden
opgevangen met herintreedsters. Bleven operatiekamers niet langer
onbenut en werden wachtlijsten weggewerkt.
Tel uit je winst, zou ik zeggen.
En dat is nog niet alles. Uit ander onderzoek blijkt dat flexibiliteit
leidt tot een daling van het ziekteverzuim met 1 procent. Omgerekend
in geld betekent dit een kostenbesparing van 1,5 miljard euro.
Ik kom na dagindeling en flexibiliteit bij het derde begrip op mijn
lijstje: de arbeidstijden.
Als we het hebben over het doorbreken van het 9 tot 5 patroon,
ontkomen we ook niet aan flexibilisering van onze werktijden. Wat het
kabinet betreft gaat in de nieuwe Arbeidstijdenwet de huidige
gedetailleerde wetgeving volledig op de schop.
Om niet meer regels op te leggen dan strikt noodzakelijk is, wil het
kabinet de arbeidstijdenwet bijstellen tot het niveau van de Europese
Richtlijnen. Op die manier kan ook de internationale
arbeidsmarktpositie van de Nederlandse bedrijven worden versterkt. Wat
dan overblijft is een beperkte hoeveelheid basisregels. Die regels
bieden meer ruimte voor werkgevers en werknemers om op collectief en
individueel niveau afspraken te maken over arbeids- en rusttijden. Een
wet die niet meer beperkingen oplegt en regels bevat dan voor de
bescherming van de veiligheid, gezondheid en welzijn van de werknemer
noodzakelijk zijn. Ik zal mij daar de komende tijd hard voor maken.
Een voordeel van flexibelere werktijden in combinatie met verlengde
openingstijden is ook dat het mensen gemakkelijker maakt de
arbeidsmarkt te betreden. Om een solide draagvlak onder de
verzorgingsstaat te behouden is het sowieso belangrijk dat meer mensen
werken dan nu het geval is.
In een vergrijsde en ontgroende samenleving is het niet verantwoord
dat veel jongeren uitvallen uit het onderwijs, dat de arbeidsdeelname
van vrouwen nog relatief laag is, gedeeltelijk arbeidsgeschikten aan
de kant blijven staan en ouderen vervroegd blijven uittreden.
Dat brengt me op de levensloopregeling. Nummer vier op mijn lijstje.
De discussies van de afgelopen tijd zullen u niet zijn ontgaan. De
levensloopregeling is geen luxe maar noodzaak. En kan en mag in die
nodige cultuuromslag niet ontbreken.
Het kabinet komt met een levensloopregeling met het oog op behoud van
de verzorgingsstaat en uitgaande van de behoefte van de burgers. Het
gaat om een regeling die mensen meer en eigentijdse keuzemogelijkheden
moet bieden. Bijvoorbeeld om tijd vrij te kunnen nemen voor de zorg
voor kinderen. Voor het verzorgen van een ziek gezinslid, voor
stervensbegeleiding. Maar het kan ook opgenomen worden als men toe is
aan een periode van bezinning in het leven.
Het gaat bovenal om keuzevrijheid. Dus minder collectief en verplicht,
en met meer vrijheid om verlofsparen naar eigen behoefte in te
vullen.
De levensloopregeling die ons voor ogen staat is een handreiking aan
de jongere werknemers. Zij moeten naar eigen inzicht en naar eigen
keuze kunnen sparen voor die vormen van verlof die zij in een bepaalde
fase van hun leven nodig vinden. Verlof om werk beter te kunnen
combineren met gezinstaken. Verlof om er een tijdje tussenuit te gaan
en daarmee burn out te voorkomen. Maar ook verlof om eerder te stoppen
met werken.
Samengevat: het gaat om een evenwichtiger verdeling van leren, werken,
zorgen en rusten gedurende de hele levensloop.
Dagindeling, flexibilisering, arbeidstijden en levensloop. Zij vormen,
mits goed uitgewerkt, de basis voor een nieuwe sociale infrastructuur.
En dat is geen luxe, maar voorwaarde voor een goed functioneren van de
Nederlandse economie. Daar zet het kabinet zich voor in en ik ga ervan
uit dat dat samen met het bedrijfsleven gebeurt. Want als het gaat om
de sociale infrastructuur, om flexibiliteit van tijden dan loopt
Nederland, zacht gezegd, niet voorop in Europa.
Op naar een samenleving, afgestemd op wensen en behoeften van mensen
die werken en zorgen combineren. Met een effectieve en soepele
dagindeling, met meer keuzemogelijkheden in het 'spitsuur' van het
leven. Om vrij naar de Rolling Stones te kunnen zeggen: 'Time is on
our side. Yes it is'.
- LET OP EMBARGO -
27 mei 04 12:15
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid