Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Directie ASEA
Datum : 19 augustus 2004
Onderwerp : Koopkracht ouderen in 2004

De koopkracht van ouderen zonder, of met een klein aanvullend pensioen, heeft bij dit kabinet prioriteit. De koopkrachtontwikkeling is hierbij van belang. De koopkracht voor ouderen is in 2004 licht gestegen. Dit druist in tegen het gevoel van veel ouderen die juist hebben gemerkt dat er minder geld te besteden overblijft. Dit is nog versterkt nadat de AWBZ premie in juli is gestegen waardoor de netto AOW uitkering zelfs licht daalde. Dit memo gaat in op het verschil tussen de gevoelde koopkrachtmutatie en de mutatie zoals die ieder jaar door SZW in de Begroting wordt gepresenteerd.

Netto-uitkering
In tabel 1 zijn de netto AOW bedragen opgenomen. Hieruit valt op te maken dat de uitkering in januari ligt is gestegen en in juli, als gevolg van de verhoging van de AWBZ premie met ongeveer 4 euro is gedaald.

Tabel 1 AOW-uitkering in euro's per maand exclusief vakantiegeld
AOW alleenstaand AOW-gehuwd Juli 2003 809,15 1085,92 Januari 2004 828,08 1103,69 Juli 2004 824,99 1099,27

Bovenstaande cijfers zijn nog geen koopkracht. In de koopkrachtmutatie wordt ook de prijsontwikkeling (CPI) en de nominale ziektekosten premie meegenomen. Bovendien zijn de koopkrachtcijfers op jaarbasis.

Koopkracht
De belangrijkste factoren die van invloed zijn op de koopkracht van ouderen worden hieronder kort beschreven en worden de effecten op de koopkrachtcijfers getoond.

Koppeling aan de ambtenaren salarissen
Het kabinet heeft ervoor gekozen het bruto minimumloon te laten stijgen met de ambtenarensalarissen. Ambtenaren salarissen blijven in 2004 (en 2005) achter bij de lonen in de markt. Hierdoor valt de AOW uitkering lager uit dan zij geweest zou zijn wanneer er normaal gekoppeld zou zijn.

Verlaging van de belasting
In 2004 zijn de belastingen voor lage inkomens verlaagd middels een verlaging van het tarief in de 1e schijf (-0,35%) en een verhoging van de algemene heffingskorting (+18 euro). Specifiek voor ouderen is daarnaast de ouderenkorting verhoogd met 63 euro.

Tabel 2 laat in kolom 1 zien hoe de koopkracht er voor ouderen had uitgezien als de AOW (via het WML) gekoppeld was gebleven aan de contractlonen in de markt. De koopkracht was in dat geval licht gedaald. In Kolom twee staan de koopkrachtcijfers voor dezelfde groepen maar nu inclusief ontkoppeling en eerdergenoemde belasting maatregelen. Door de maatregelen is ondanks de ontkoppeling de koopkracht van AOW-ers zonder aanvullend pensioen met meer dan een half procent verbeterd.

Tabel 2 Koopkrachtcijfers bij ontkoppeling en extra belasting maatregelen Koopkracht in 2004 Koppeling zonder extra Ontkoppeling en extra maatregelen maatregelen

AOW alleenstaand -0,1% 0,5%
AOW gehuwd -0,3% 0,3%

Tabel 3 laat zien hoe de koopkracht van ouderen zich verhoudt ten opzichte van andere huishoudenscategorieën. Hieruit blijkt dat de genomen maatregelen gunstig uitwerken voor huishoudens met een laag inkomen. Dit is speciaal het geval voor ouderen zonder groot aanvullend pensioen.

Tabel 3 standaardpresentatie koopkrachtcijfers 2004
Standaard presentatie inkomenskengetallen
Mutaties 2004 Koopkrachtcijfers
Actieven:
Alleenverdiener mk
modaal 0,1% 2*modaal -1,1% Tweeverdiener
modaal + ½*modaal mk 1,2% 2*modaal + ½*modaal mk 0,0% modaal + modaal zk -0,2% 2*modaal + modaal zk -0,5% Alleenstaande
WML 0,1% modaal -0,2% 2*modaal -0,7% Alleenstaande ouder
WML -0,4% modaal 1,2% Inactieven
Sociale minima
paar mk 0,1% alleenstaande -0,2% alleenstaande ouder 0,3% AOW (alleenstaand)
sociaal minimum 0,5% AOW +5000 0,5% AOW (paar zk)
sociaal minimum 0,3% AOW+10000 -0,4%

Specifieke effecten
Naast het algemene beeld zijn er nog specifieke posten, die doorwerken in het koopkrachtbeeld, ouderen vormen hierop geen uitzondering.

Huursubsidie
In juli zijn de normhuren verhoogd waardoor er per huishouden ongeveer 12 euro per maand minder huursubsidie wordt ontvangen.

Veranderingen in de Ziekenfondswet
In 2004 het ziekenfondspakket verkleind. Zo zijn onder meer de eerste negen behandelingen bij de fysiotherapeut en de periodieke tandartscontrole uit het basispakket verwijderd. Hiervoor heeft compensatie plaatsgevonden via een verlaging van de procentuele ziekenfondspremie (-0,45%).

Eigen bijdrage AWBZ
De eigen bijdrage voor AWBZ­zorg is in januari 2004 verhoogd van 114 euro tot 208 euro voor alleenstaande en van 156 euro tot 460 euro voor gehuwden.

Compensatie
Het kabinet heeft in december 2003 geconcludeerd dat de inkomensachteruitgang voor zorgbehoevenden die onevenredig worden getroffen door de genoemde specifieke effecten te groot is. Er is gekozen om deze groep gericht te compenseren via de bijzondere bijstand waarvoor 111 miljoen aan extra middelen ter beschikking is gesteld en via de buitengewone uitgaven aftrek. Ook is het probleem dat veel ouderen te weinig belasting betaalden om het voordeel van de buitengewone uitgavenaftrek te verzilveren opgelost. Dit leidt vanaf 2004 voor gehuwde ouderen tot een blijvend voordeel van ongeveer 300.

T