Uitvoering nieuwe Archiefwet: lagere overheden op schema
Op 1 januari 1996 trad de nieuwe Archiefwet 1995 in werking. Binnen
tien jaar moeten alle overheidsarchieven van twintig jaar en ouder
bewerkt, overgebracht en openbaar zijn. De wet is aangepast om meer
inhoud te geven aan de openbaarheid van bestuur, om meer in de pas te
komen met andere landen binnen de Europese Unie en om de moderne
geschiedschrijving te bevorderen. Twee jaar voordat de deadline
verstrijkt heeft het Landelijk Overleg van Provinciale
Archiefinspecteurs (LOPAI), toezichthouders op de archiefzorg bij
provincies, gemeenten, waterschappen en politie, een onderzoek
uitgevoerd naar de stand van zaken. Algemene uitkomst is dat de
situatie erg wisselt per provincie maar dat de lagere overheden het
wel beter doen dan de rijksorganen.
Wat hebben actiegroepen in de jaren zeventig bereikt en wat staat er
op de bouwtekening van mijn huis uit 1960? Wat is er vlak na de Tweede
Wereldoorlog in mijn provincie gebeurd? Hoe is het landschap in mijn
regio veranderd tussen 1950 en nu en hoe kwam dat? Het antwoord op dit
soort vragen is te vinden in de overheidsarchieven uit de periode
1945-1980. Momenteel wordt er hard aan gewerkt om deze op 1 januari
2006 openbaar te stellen voor het publiek. Waarbij er overigens
uitzonderingen kunnen worden gemaakt op de openbaarheidsregel voor
privacygevoelige archieven en archieven waarin staatsgeheimen
voorkomen.
Om de wet goed uit te voeren is het nodig dat de archieven van
ministeries, gemeenten, waterschappen, provincies en andere overheden
uit de periode 1945-1980 geselecteerd, bewerkt en naar een openbare
archiefdienst overgebracht worden. Dat kan een rijksarchief zijn, een
gemeente- of regionaal archief of een waterschapsarchiefdienst, waar
voor het publiek ruime openingsuren en andere faciliteiten bestaan.
Daarnaast is 36% van de gemeenten en waterschappen in
Nederland helaas een witte vlek, die niet is aangesloten bij een
archiefdienst noch een archivaris heeft benoemd. Ook deze gemeenten en
waterschappen moeten aan de openbaarheid uit de Archiefwet voldoen.
Bezoekers kunnen dan op het gemeentehuis of waterschapskantoor
terecht.
Stand van zaken bij provincies, gemeenten en waterschappen
In het algemeen doen de provincies en waterschappen het beter dan de
gemeenten. De provincies als toezichthouders zijn dit ook aan hun
stand verplicht. De helft van de provincies is nu al klaar, in 2006
zal naar verwachting slechts 1 provincie nog niet gereed zijn. Van de
waterschappen is nu de helft klaar met de archiefbewerking, 42% is nog
bezig, slechts 3 van de 37 waterschappen in Nederland, dat is 8% gaan
waarschijnlijk de deadline niet halen. Van de 483 gemeenten in
Nederland zijn van 397 de gegevens bekend. Daarvan is 37% nu al klaar,
36% is bezig en zal naar verwachting in 2006 klaar zijn, dus de
archieven tot 1975/1980 aan het publiek ter beschikking kunnen
stellen. Meer dan een kwart van deze gemeenten, 27% zal hier
waarschijnlijk in 2006 nog niet toe in staat zijn. Daarmee doen de
gemeenten het van de lagere overheden het minst goed.
Stand van zaken bij het rijk
Uit het laatste verslag van de rijksarchiefinspectie blijkt, dat
slechts 10% van de centrale rijksoverheidsorganen een concrete
planning heeft gemaakt voor de bewerking en overbrenging van de
naoorlogse archieven. Eind 2003 beschikte 70% van alle centrale
rijksorganen niet over enig selectie-instrument, zoals een geldige
selectielijst. Aan deze voorwaarde moet eerst voldaan worden om van
bewerking te kunnen spreken. De ministeries hebben recent een plan in
uitvoering genomen om de bestaande achterstanden vóór 1 januari 2006
weg te werken. Bij de zelfstandige bestuursorganen bestaan dergelijke
plannen niet. Daarmee lijkt in het algemeen het beeld bij de centrale
overheid aanmerkelijk slechter dan bij de lagere overheden.
Voor meer informatie kijk op: www.archiefinspectie.nl, www.lopai.nl
onder Nieuws, en www.archiefnet.nl
mailto: mailto: loefm@noord-holland.nl
Marianne Loef, provinciale archiefinspectie Noord-Holland, tel.
023-5144655, mailto:loefm@noord-holland.nl
Fred Schoonheim, provinciale archiefinspectie Utrecht, tel.
030-2582495
Ben te Vaarwerk, provinciale archiefinspectie Gelderland, tel.
026-3599327
Marieke Ottevanger 26 augustus 2004
Provincie Noord-Holland