Samenvatting rapportages
verscherpt toezicht 2001-2003
De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Almelo, Amsterdam,
Den Helder, Haarlem en Rotterdam
Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
Aan deze rapportage werkten mee:
Dhr. J.P. Dello
Dhr. J.H.G.M. Huys
Dhr. P.M.J.M. Stege
Dhr. H.J. Volkers
Dhr. N.J. de Weijer
R04/14, september 2004
ISSN 1383-8733
ISBN 90-5079-101-8
2 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
Voorwoord
Vanwege de aard, omvang en duur van de aanwezige tekortkomingen heeft de Inspectie Werk
en Inkomen in 2001 en 2002 besloten verscherpt toezicht te houden op de uitvoering van de
Algemene bijstandswet door de gemeenten Almelo, Amsterdam, Den Helder, Haarlem en
Rotterdam. In het kader van verscherpt toezicht werd aan het gemeentebestuur van deze
gemeenten de verplichting opgelegd per kwartaal verantwoordingsinformatie te overleggen
over de stand van zaken van die onderdelen van de uitvoering die de inspectie als kwetsbaar
beoordeelde.
Aan de hand van de ontvangen verantwoordingsinformatie heeft de Inspectie Werk en Inkomen
een onderzoek ingesteld naar de kwaliteit van de uitvoering en de betrouwbaarheid van de
informatie. Het resultaat van dit onderzoek is beschreven in per gemeente uitgebrachte rap-
porten verscherpt toezicht en bevat een oordeel van de inspectie.
In overeenstemming met de brief van 16 december 2003 van de staatssecretaris van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid aan de Tweede Kamer heeft de inspectie het verscherpt toezicht
vanwege de invoering van de Wet werk en bijstand per 1 januari 2004 beëindigd.
De Inspectie Werk en Inkomen heeft de belangrijkste resultaten van de periode van verscherpt
toezicht per gemeente samengevat en opgenomen in dit afsluitende rapport over het ver-
scherpt toezicht bij de gemeenten Almelo, Amsterdam, Den Helder, Haarlem en Rotterdam.
Omdat dit rapport is gemaakt aan de hand van de eerder uitgebrachte rapporten verscherpt
toezicht waarin ook de visie van het gemeentebestuur is opgenomen, is dit rapport niet
opnieuw voor een reactie aan de gemeentebesturen voorgelegd.
Na 1 januari 2004 houdt de inspectie toezicht op metaniveau op de Wet werk en bijstand. Dit
betekent een wijze van toezicht waarbij de inspectie zich zoveel mogelijk richt op de werking
van het systeem van sturing, beheersing en verantwoording bij gemeenten. De inspectie rap-
porteert in de regel dan ook niet meer over individuele gemeenten, tenzij er sprake is van een
ernstige tekortkoming in de rechtmatigheid van de wetsuitvoering.
Mr. L.H.J. Kokhuis
Inspecteur-generaal
3 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
4 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
Inhoud
1 Inleiding 7
2 Eindresultaten verscherpt toezicht per gemeente 9
2.1 Almelo 9
2.2 Amsterdam 9
2.3 Den Helder 11
2.4 Haarlem 12
2.5 Rotterdam 13
3 Beëindiging verscherpt toezicht 15
Lijst van afkortingen 16
Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen 17
5 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
6 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
1 Inleiding
In de tweede helft van 2001 en de eerste helft van 2002 is door de Inspectie Werk en Inkomen
een quick scan uitgevoerd waarbij de uitvoering van de Algemene bijstandswet door de
gemeenten fasegewijs is doorgelicht. In de laatste fase van de quick scan werd tijdens een ver-
diepend onderzoek de uitvoeringssituatie bij een aantal gemeenten nauwkeurig in beeld
gebracht. Naar aanleiding van de conclusie van het verdiepend onderzoek dat de rechtmatig-
heid van de wetsuitvoering door de gemeente Almelo, Amsterdam, Haarlem en Rotterdam
zorgwekkend was, heeft de inspectie besloten deze gemeenten onder verscherpt toezicht te
plaatsen. Eenzelfde besluit werd genomen ten aanzien van de gemeente Den Helder, nadat deze
gemeente had aangegeven dat de Algemene bijstandswet op onderdelen niet goed werd uitge-
voerd.
In het kader van het verscherpt toezicht werd aan de genoemde gemeenten de verplichting
opgelegd om zich per kwartaal te verantwoorden over die onderdelen van de uitvoering die de
inspectie als kwetsbaar beoordeelde. In Amsterdam is het verscherpt toezicht tot 1 juli 2003
uitgevoerd door twee inspecteurs bijzondere opdracht die door middel van maandelijkse
voortgangsrapportages de beoogde verbetering van de uitvoering beoordeelden. Na 1 juli 2003
moest ook deze gemeente verantwoordingsinformatie aan IWI leveren waarbij akkoord is
gegaan met de eerder door de gemeente gekozen frequentie van vijfmaandelijkse, achtmaande-
lijkse en jaarlijkse rapportage voor het jaar 2003.
Na ontvangst van de verantwoordingsinformatie is door de inspectie een onderzoek uitgevoerd
waarbij de van de gemeenten ontvangen verantwoordingsinformatie en de betrouwbaarheid
hiervan belangrijke aandachtspunten zijn geweest. Het resultaat van het onderzoek is vastgelegd
in per gemeente uitgebrachte rapporten verscherpt toezicht. De rapporten geven een inzicht in
de voortgang van de opheffing van de tekortkomingen door de inspanningen van de gemeente
en geven het oordeel van de inspectie over de stand van zaken van de onderdelen van de wets-
uitvoering die eerder als kwetsbaar zijn aangegeven. In de rapporten is, na toepassing van hoor
en wederhoor, ook de visie van de betrokken gemeente verwerkt.
Vanwege de invoering van de Wet werk en bijstand is het verscherpt toezicht op 1 januari 2004
beëindigd. De rapporten verscherpt toezicht zijn, zoals verwoord in de brief van de staatsse-
cretaris aan de Tweede Kamer van 16 december 2003, kenmerk W&B/SFI/03/95925a, opgesteld
tot en met het derde (Den Helder) of indien hiervoor door de gemeente werd gekozen tot en
met het vierde kwartaal 2003 (Almelo, Amsterdam, Haarlem, Rotterdam).
De Inspectie Werk en Inkomen vat in hoofdstuk twee aan de hand van de eerder uitgebrachte
rapporten verscherpt toezicht de belangrijkste resultaten van de desbetreffende periode van
verscherpt toezicht per gemeente samen en betrekt daarbij de visie van het gemeentebestuur.
7 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
8 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
2 Eindresultaten verscherpt toezicht per
gemeente
2.1 Almelo
Uit een verdiepend onderzoek van de Inspectie Werk en Inkomen van juni 2002 bleek dat de
uitvoering van de Algemene bijstandswet (Abw) door het gemeentebestuur van Almelo op
onderdelen niet op orde was. Tijdens het onderzoek stelde de inspectie naast de personele
problemen vast, dat er voor management en bestuur van de gemeente Almelo geen actuele stu-
ringsinformatie aanwezig was om tijdig verbeteringen in de uitvoering tot stand te brengen.
Tevens stelde de inspectie vast dat er geen perspectief was om op korte termijn deze situatie
te verbeteren. Op grond van deze conclusies besloot de inspectie tot het instellen van ver-
scherpt toezicht bij de gemeente Almelo.
De inspectie heeft verscherpt toezicht gehouden over het vierde kwartaal 2002 tot en met het
vierde kwartaal 2003. De gemeente Almelo heeft gebruik gemaakt van de geboden mogelijkheid
om ook het vierde kwartaal 2003 in de beoordeling van IWI te laten betrekken.
De onderdelen van de Abw waarop het verscherpt toezicht betrekking had waren de volledig-
heid en juistheid bij aanvragen, de volledigheid en tijdigheid bij heronderzoeken - beëindigings-
onderzoeken debiteurenonderzoeken, de vaststelling van terugvordering en verhaal alsmede
één of meer tekortkomingen in de administratie ex artikel 117, 1e lid Abw.
In de verantwoordingsinformatie per kwartaal verschafte het gemeentebestuur inzicht in de
voortgang van de opheffing van de rechtmatigheidstekortkomingen en van de uitvoering van het
plan van aanpak waarmee werd beoogd om voor het einde van het jaar 2003 een integraal cor-
recte uitvoering van wet- en regelgeving te realiseren. Daarbij wordt onder integraal correcte
uitvoering van wet- en regelgeving verstaan een uitvoering die zowel kwantitatief als kwalitatief
aan de gestelde wettelijke eisen voldoet.
De voortgang van de opheffing van de rechtmatigheidstekortkomingen laat zien dat in decem-
ber 2003 het percentage tekortkomingen op het terrein van een tijdige uitvoering voor het
eerst binnen de tolerantiegrens van het maatregelenbeleid blijft, in kwalitatief opzicht is dit
voor wat betreft de aanvragen, heronderzoeken en beëindigingsonderzoeken gedurende het
gehele jaar 2003 het geval. De uitvoering van het plan van aanpak verliep in 2003 stapsgewijs
overeenkomstig de planning.
In het vierde en laatste rapport verscherpt toezicht concludeerde de inspectie dat op
31 december 2003 de uitvoering in kwantitatief en kwalitatief opzicht aan de daaraan te stellen
wettelijke eisen voldoet. Een verdere conclusie was, dat de uitvoering van het plan van aanpak
aan de realisatie hiervan heeft bijgedragen.
De Inspectie Werk en Inkomen is tot het oordeel gekomen dat op basis van de verantwoor-
dingsinformatie van het gemeentebestuur van Almelo er per 31 december 2003 sprake was van
een integraal correcte uitvoering van wet- en regelgeving.
In het kader van hoor en wederhoor heeft het gemeentebestuur van Almelo aangegeven te
kunnen instemmen met de inhoud van het vierde rapport verscherpt toezicht.
2.2 Amsterdam
In mei 2001 heeft de rechtsvoorganger van de Inspectie Werk en Inkomen, de directie Toezicht
van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, een dossieronderzoek gedaan naar
de uitvoering van de Algemene bijstandswet door het gemeentebestuur van Amsterdam. Uit dit
`Onderzoek uitvoering Abw Sociale Dienst Amsterdam' bleek dat de uitvoering op onderdelen
onrechtmatig was. Naar aanleiding van de uitkomsten van het dossieronderzoek zijn door de
toenmalige minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, op 5 oktober 2001, met het
gemeentebestuur bestuurlijke afspraken gemaakt die moeten leiden tot een rechtmatige uitvoe-
ring van de Abw. Daarnaast besloot de toenmalige minister om ter plaatse verscherpt toezicht
9 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
te houden. Het verscherpt toezicht werd in de periode tot 1 juli 2003 uitgevoerd door twee
inspecteurs bijzondere opdracht die door middel van maandelijkse voortgangsrapportages de
uitvoering van de door het gemeentebestuur genomen verbetermaatregelen beoordeelden.
Naast de voortgangsrapportages van de inspecteurs bijzondere opdrachten heeft de inspectie
in het eerste kwartaal 2003 een onderzoek ingesteld naar de uitvoering van de Algemene bij-
standswet. Het door IWI hieromtrent gemaakte rapport, `De uitvoering van de Algemene bij-
standswet in Amsterdam, stand van zaken eerste kwartaal 2003' heeft de Tweede Kamer ont-
vangen. Uit het onderzoek bleek dat er in het eerste kwartaal 2003 nog geen sprake was van
een rechtmatige uitvoering van de Abw, maar in vergelijking met eerder onderzoek in 2001 is
wel verbetering geconstateerd. Gelet op deze ontwikkelingen is besloten het regime van ver-
scherpt toezicht te herzien in die zin dat de stationering van de twee inspecteurs bijzondere
opdracht per 1 juli 2003 is opgeheven. Na deze datum moet IWI de voortgang die de gemeente
boekt bij het opheffen van de tekortkomingen in de uitvoering kunnen opmaken uit de verant-
woordingsinformatie die de gemeente vanwege het verscherpt toezicht aan IWI moet verstrek-
ken.
De inspectie heeft op 24 december 2003 aan het gemeentebestuur van de gemeente
Amsterdam gemeld dat de informatie-eis en uit te brengen rapportage beperkt wordt tot de
gemeentelijke verantwoording over de eerste drie kwartalen van 2003. Het gemeentebestuur
heeft gebruik gemaakt van de daarbij geboden mogelijkheid om zich over het gehele jaar 2003
te verantwoorden. Daardoor heeft IWI ook het vierde kwartaal 2003 in de beoordeling
betrokken.
De op te heffen rechtmatigheidstekortkomingen betroffen de kwaliteit en tijdigheid van de
onderzoeken aanvraag levensonderhoud, de kwaliteit en tijdigheid van beëindigingsonderzoe-
ken, de kwaliteit en tijdigheid van debiteurenonderzoek terugvordering en van debiteurenon-
derzoek verhaal, de kwaliteit en tijdigheid van heronderzoek, de kwaliteit van onderzoek
nieuwe terugvorderingszaak en nieuwe verhaalszaak.
De verstrekte verantwoordingsinformatie door de gemeente geeft een beeld van de stand van
zaken van de projecten die het gemeentebestuur van Amsterdam heeft gestart om de bestuur-
lijke afspraken 2001 te realiseren en die uiteindelijk moeten leiden tot een verbeterde wetsuit-
voering. In het laatste rapport over het verscherpt toezicht bij de gemeente Amsterdam con-
cludeert de inspectie dat de door het gemeentebestuur van Amsterdam gestarte projecten nu
in een stadium zijn gekomen dat zij een bijdrage kunnen leveren aan de uiteindelijke verbetering
van de uitvoering. De belangrijkste elementen van de projecten zijn in de loop van 2003 in de
huidige Sociale Dienst Amsterdam geïmplementeerd (de afdeling Handhaving, Planning en
Controle) dan wel zijn in het businessplan voor de nieuwe Dienst Werk en Inkomen opgeno-
men (kwaliteitsmanagement `In één keer goed', project `ICT op orde', project `Voorkant' ter
vergroting fraudealertheid). Vanuit de invalshoek `versterking poortwachtersfunctie en de
implementatie van het klantmanagement', elementen van de bestuurlijke afspraken uit 2001, is
de ontwikkeling van de Dienst Werk en Inkomen (DWI) van belang. De taken van de Sociale
Dienst Amsterdam en de publieke taken van `Maatwerk' (Wet inschakeling werkzoekenden) en
NV Werk (in- en doorstroombanen) worden ondergebracht bij deze nieuwe dienst. De DWI
moet in 2005 gereed zijn. De inspectie concludeert dat uit de ontvangen verantwoordingsinfor-
matie nog niet kan worden opgemaakt in hoeverre de kern van de nieuwe werkwijze van de te
vormen nieuwe Dienst Werk en Inkomen ervoor zal zorgen dat de poortwachtersfunctie
wordt versterkt en het integraal klantmanagement op een concreet moment daadwerkelijk
wordt ingevoerd. De Inspectie Werk en Inkomen geeft geen oordeel over de inhoud en voort-
gang van de projecten van de gemeente. De projecten hebben betrekking op de doelmatigheid
van de uitvoering en behoren daarmee tot de gemeentelijke autonomie waarop het toezicht
van rijkswege niet van toepassing is.
De verantwoordingsinformatie van de gemeente Amsterdam levert verder een inzicht in de
kwaliteit en tijdigheid van de uitvoering. De inspectie geeft als bezwaar tegen de geleverde ver-
antwoordingsinformatie aan dat de over 2003 vermelde tijdigheidspercentages alleen betrekking
hebben op de uitgevoerde onderzoeken en niet op de onderzoeken die ten onrechte achter-
wege zijn gebleven. De opgenomen percentages geven daardoor een te gunstig beeld van de tij-
digheid van de onderzoeken.
De inspectie heeft de betekenis van de verantwoorde tekortkomingspercentages door het
gemeentebestuur van Amsterdam over het gehele jaar 2003 geïnterpreteerd en deze daarbij in
relatie gebracht met de Beleidsregels financieel maatregelenbeleid Abw, Ioaw en Ioaz teneinde
10 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
door middel van de daarin opgenomen fouttolerantie aan te geven of er sprake is van een inci-
dentele of structurele tekortkoming.
De inspectie komt in haar tweede en laatste rapport over het verscherpt toezicht bij de
gemeente Amsterdam, periode juni tot en met december 2003, tot de conclusie dat de wets-
uitvoering op een aantal onderdelen nog niet voldoet aan de daaraan gestelde eisen te weten:
· wettelijke eisen omtrent de tijdigheid van onderzoeken;
· gemeentelijke eisen voor de kwaliteit van onderzoek zoals het gemeentebestuur die op basis
van artikel 65 en 66 Abw aanvullend op de wettelijke eisen kan vaststellen. De oordelen op
basis van de gemeentelijke eisen zijn cursief weergegeven.
Samenvattend is het beeld als volgt:
Kwaliteit onderzoeken aanvraag levensonderhoud voldoet niet aan de eisen
Tijdigheid onderzoeken aanvraag levensonderhoud voldoet niet aan de eisen
Kwaliteit beëindigingsonderzoeken voldoet aan de eisen
Tijdigheid beëindigingsonderzoeken voldoet niet aan de eisen
Kwaliteit debiteurenonderzoek terugvordering voldoet aan de eisen
Tijdigheid debiteurenonderzoek terugvordering geen oordeel vanwege tekort in de
informatievoorziening
Kwaliteit debiteurenonderzoek verhaal voldoet aan de eisen
Tijdigheid debiteurenonderzoek verhaal geen oordeel vanwege tekort in de
informatievoorziening
Kwaliteit heronderzoek voldoet niet aan de eisen
Tijdigheid heronderzoek voldoet niet aan de eisen
Kwaliteit onderzoek (nieuwe terugvorderingszaak) voldoet niet aan de eisen
Kwaliteit onderzoek (nieuwe verhaalszaak) voldoet niet aan de eisen
De Inspectie Werk en Inkomen komt tot het oordeel dat zij, op basis van de gemeentelijke ver-
antwoordingsinformatie over geheel 2003, niet tot de conclusie kan komen dat alle tekortko-
mingen in de uitvoering structureel zijn opgeheven.
2.3 Den Helder
Tijdens een verbetertraject, dat op 30 juni 1999 afliep, kreeg de gemeente Den Helder de gele-
genheid om de tekortkomingen in de uitvoering van de Algemene bijstandswet (Abw) op te
heffen en de wetsuitvoering structureel volledig op orde te brengen. Den Helder hield zich aan
de afgesproken inspanningsverplichtingen, maar tijdens een zogeheten duurzaamheidstoets
medio 2000, bleek dat de tekortkomingen toch niet volledig structureel waren opgelost. Als
gevolg hiervan zijn sinds 1999 door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid finan-
ciële maatregelen aan de gemeente opgelegd. Op initiatief van het gemeentebestuur vond in
juni 2002 een onderhoud plaats met IWI waarbij de gemeente meldde dat de uitvoering van
onderdelen van de Abw c.a. tekortschoot. Werkprocessen werden niet beheerst, het ontbrak
aan juiste en betrouwbare managementinformatie en er bestonden achterstanden. De inspectie
besloot daarop verscherpt toezicht te houden.
De gemeente Den Helder heeft een verbeterprogramma 2003-2006 opgesteld. De bedoeling is
om jaarlijks een plan te maken met daarin de te realiseren verbeteracties. Het jaar 2003 is
gericht op rechtmatigheid, 2004 op doelmatigheid, 2005 op de klant en 2006 op een integrale
dienstverlening. De inspectie heeft met ingang van het eerste kwartaal tot en met het derde
kwartaal 2003 verscherpt toezicht gehouden op de uitvoering van onderdelen van de Abw en
de Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers
(Ioaw) door de gemeente Den Helder.
11 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
Het verscherpt toezicht richtte zich op de opheffing van rechtmatigheidstekortkomingen die
zich voordeden bij onderdelen van de Abw en Ioaw te weten volledigheid en juistheid aanvraag
levensonderhoud, volledigheid en tijdigheid heronderzoek en beëindigingsonderzoek, vaststel-
len terugvordering en verhaal, beheer debiteuren terugvordering en verhaal.
In de verantwoordingsinformatie heeft het gemeentebestuur verantwoording afgelegd over de
stand van zaken rond de opheffing van de rechtmatigheidstekortkomingen en van de verbeter-
acties die plaatsvinden om in structurele zin een rechtmatige uitvoering te bereiken.
In het derde en laatste rapport verscherpt toezicht over het derde kwartaal 2003 concludeert
de inspectie dat de kwaliteit van de uitvoering van de Abw door de gemeente Den Helder in
dat kwartaal dusdanig is verbeterd dat overschrijding van de tolerantiegrens van het maatrege-
lenbeleid niet meer plaatsvindt. De kwaliteit van de uitvoering van de Ioaw in het derde kwar-
taal vertoont drie overschrijdingen waaraan gelet op de beperkte omvang van het onderzoek
naar de mening van de inspectie geen oordeel kan worden verbonden. Omdat de management-
rapportage van de gemeente Den Helder niet voorzien is van een analyse, is volgens de inspec-
tie een goede sturing op het uitvoeringsproces niet mogelijk en bestaat er geen inzicht in het
bereiken van een rechtmatige uitvoering in 2003. Het gemeentebestuur heeft naar de opvatting
van de inspectie een koers uitgezet die heeft geleid tot substantiële verbeteringen. In de toe-
komst zal echter moeten blijken in hoeverre deze verbeterde uitvoering bestendig is.
In het kader van hoor en wederhoor heeft het gemeentebestuur van Den Helder aangegeven
zich te kunnen verenigen met de bevindingen en conclusies in het rapport verscherpt toezicht
van de Inspectie Werk en Inkomen over het derde kwartaal 2003.
2.4 Haarlem
De Inspectie Werk en Inkomen stelde in 2002 vast dat de uitvoering van de Algemene bij-
standswet (Abw), de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte
werkloze werknemers (Ioaw) en de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeids-
ongeschikte werkloze gewezen zelfstandigen (Ioaz) door de gemeente Haarlem niet op orde
was. De inspectie heeft daarom een verdiepend onderzoek uitgevoerd. De uitkomsten van dit
onderzoek gaven aanleiding tot het houden van verscherpt toezicht. De Inspectie Werk en
Inkomen heeft verscherpt toezicht gehouden op de uitvoering van onderdelen Abw, Ioaw en
Ioaz door de gemeente Haarlem over de periode vierde kwartaal 2002 tot en met het vierde
kwartaal 2003.
Het verscherpt toezicht betrof de opheffing van rechtmatigheidstekortkomingen die zich voor-
doen bij onderdelen van de Abw, Ioaw en Ioaz, te weten aanvraag levensonderhoud, heronder-
zoek, beëindigingsonderzoek, vaststellen terugvordering, vaststellen verhaal, beheer debiteuren
terugvordering en verhaal alsook boete.
In de verantwoordingsinformatie legt het gemeentebestuur verantwoording af over de stand
van zaken rond de opheffing van de rechtmatigheidstekortkomingen en over de gezette stappen
rond de wetshandhaving en de uitstroombevordering.
De uitvoering van de Abw-heronderzoeken laat in 2003 een positieve ontwikkeling zien ten
opzichte van 2002. Wat betreft de aanvragen levensonderhoud en heronderzoeken van de Ioaw
en Ioaz evenals de beëindigingsonderzoeken in het kader van de Abw en Ioaw kent de gemeen-
telijke uitvoering in 2003 nog te veel tekortkomingen. Dit geldt eveneens voor de onderdelen
terugvorderen en verhalen van kosten van bijstand en het beheer van debiteuren. Voor het
onderwerp wetshandhaving heeft de gemeente met ingang van het derde kwartaal 2003 een
aantal vragen opgenomen in het kader van de preventie en opsporing. Deze vragen maken deel
uit van het geformuleerde beleid op het gebied van de wetshandhaving. Ten behoeve van de uit-
stroombevordering heeft de gemeente een bestandsanalyse opgesteld die de basis vormt voor
een vernieuwde opzet en organisatie van de arbeidsmarkt-toeleidingsactiviteiten, een en ander
vooruitlopend op de invoering van casemanagement.
In het derde en laatste rapport verscherpt toezicht concludeert de inspectie dat, uit een verge-
lijking van de resultaten van de tweede rapportage verscherpt toezicht met de resultaten uit de
verantwoordingsinformatie van de gemeente Haarlem over het derde en vierde kwartaal 2003,
blijkt dat de wetsuitvoering op een aantal uitvoeringsaspecten nog niet voldoet aan de daaraan
12 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
gestelde wettelijke eisen. Het gaat hierbij om aanvraag levensonderhoud, heronderzoek, beëin-
digingsonderzoek, terugvordering en verhaal evenals beheer debiteuren.
De Inspectie Werk en Inkomen komt tot het oordeel dat zij, gelet op de resultaten over het
derde en vierde kwartaal 2003, niet tot de conclusie kan komen dat alle tekortkomingen struc-
tureel zijn opgeheven. Deze ontwikkeling zou voor de inspectie aanleiding zijn het verscherpt
toezicht te handhaven voor de gemeente Haarlem en verantwoordingsinformatie over de
tekortkomingen in de uitvoering te blijven opvragen.
In het kader van hoor en wederhoor heeft het gemeentebestuur van Haarlem aangegeven dat
het de conclusie niet deelt. De uitvoeringsresultaten over het derde en vierde kwartaal 2003
zouden voor de inspectie aanleiding zijn het verscherpt toezicht voort te zetten indien de Abw
niet per 1 januari 2004 zou ophouden te bestaan. De gemeente plaatst haar uitvoeringssituatie
in het kader van de aangekondigde verzachting van het financiële maatregelenbeleid door de
staatssecretaris, ten aanzien van het vergoedingsjaar 2003, voor die aspecten van de uitvoering
die onder de Wet werk en bijstand zijn vervallen of van een verplichting zijn omgezet in een
bevoegdheid.
In haar reactie geeft IWI aan dat in het kader van het verscherpt toezicht de inspectie tot een
onafhankelijk oordeel op basis van de ontvangen gemeentelijke verantwoordingsinformatie
komt. Een verantwoordingsinformatie die is gerelateerd aan wettelijke/gemeentelijke eisen en
normen die voor het jaar 2003 gelden, ongeacht of het financiële maatregelenbeleid voor dat
jaar is verzacht door de staatssecretaris.
2.5 Rotterdam
Nadat per 1 januari 2002 een verbetertraject was afgerond, bleek tijdens een verdiepend
onderzoek dat op een aantal onderdelen van de uitvoering van de Algemene bijstandswet door
de gemeente Rotterdam nog tekortkomingen bestonden. Om deze reden is aan het gemeente-
bestuur van Rotterdam bij brief van 19 november 2002 door de Inspectie Werk en Inkomen
verscherpt toezicht opgelegd, waarbij de gemeente zich voortaan per kwartaal over de stand
van zaken van onderdelen van de uitvoering moest verantwoorden. Het verscherpt toezicht is
toegepast tot en met het derde kwartaal 2003 en voor `heronderzoeken' tot en met het vierde
kwartaal 2003. Voor het onderdeel `heronderzoeken' heeft het gemeentebestuur ook over het
vierde kwartaal 2003 gerapporteerd omdat dit onderdeel van de uitvoering belangrijk is om te
bepalen of er sprake is van een adequate uitvoering van de wet.
De onderdelen van de wetsuitvoering waarop het verscherpt toezicht betrekking had, zijn
eerder door de inspectie als kwetsbaar beoordeelt. Deze onderdelen zijn volledigheid aanvra-
gen, volledigheid en tijdigheid heronderzoeken, volledigheid en tijdigheid beëindigingsonderzoe-
ken, volledigheid en tijdigheid (debiteuren-)onderzoeken terugvordering en verhaal. In de per
kwartaal ingediende verantwoordingsinformatie geeft de gemeente aan in hoeverre deze nood-
zakelijke onderzoeken tijdig en volledig zijn uitgevoerd. De inspectie heeft daarbij vastgesteld
dat de gemeente haar verantwoording niet geheel volgens het voorgeschreven model heeft
ingericht hetgeen een adequate beoordeling van de stand van zaken bemoeilijkt.
Gelet op het percentage tekortkomingen in het derde kwartaal en voorgaande kwartalen in
2003 lijkt de inspectie het risico beperkt dat de score over het hele jaar op het onderdeel vol-
ledigheid aanvragen de tolerantiegrens van het maatregelenbeleid overschrijdt. Vanwege de
tekortkomingspercentages over het eerste tot en met het derde kwartaal 2003 kan volgens de
inspectie de opheffing van de tekortkoming op het onderdeel volledigheid en tijdigheid beëindi-
gingsonderzoeken als structureel worden beschouwd. Dit geldt niet voor de volledigheid en tij-
digheid van de debiteurenonderzoeken. De gemiddelde foutpercentages in 2003 van een aantal
elementen die een rol spelen bij de volledigheid van heronderzoek zijn volgens de inspectie een
reden tot zorg en de tijdigheid van heronderzoeken vertoont gedurende het jaar 2003 ernstige
tekortkomingen.
13 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
In het vierde en laatste rapport verscherpt toezicht concludeert de inspectie uit de verant-
woordingsinformatie van het gemeentebestuur van Rotterdam over het derde kwartaal van
2003 en de aanvullende gegevens `heronderzoeken'over het vierde kwartaal, dat de wetsuitvoe-
ring op de onderdelen tijdigheid en volledigheid heronderzoek en tijdigheid (debiteuren-)
onderzoek terugvordering en verhaal nog niet voldoet aan de gestelde wettelijke eisen en
daarom nog niet structureel op orde is gebracht. Het onderdeel volledigheid (debiteuren-)
onderzoeken terugvordering en verhaal beoordeelt de inspectie als risicovol.
Uitgaande van de eerste drie kwartalen van 2003 is het oordeel van de inspectie dat de tekort-
komingen in de uitvoering van de Algemene bijstandswet door de gemeente Rotterdam aan het
eind van de beoordeelde periode van verscherpt toezicht nog niet op alle onderdelen zijn ver-
beterd.
In het kader van hoor en wederhoor meldt het gemeentebestuur van Rotterdam dat de door
IWI geconstateerde tekortkomingen op het punt van de juistheid en volledigheid van de gele-
verde verantwoordingsinformatie, aspecten zijn die onder het vastgestelde (versoepelde) maat-
regelenbeleid 2003 van de staatssecretaris vallen. De gemeente blijft daarom van mening dat de
verschillen van inzicht niet verder onderwerp van discussie zijn.
Het gemeentebestuur van Rotterdam deelt de conclusie en het oordeel van IWI over de wets-
uitvoering, zoals opgenomen in het laatste rapport verscherpt toezicht, volledig. Hierbij plaatst
het de aantekening dat de in het rapport aan de orde gestelde uitvoeringsvoorschriften onder
de Wet werk en bijstand niet meer van toepassing zijn en dat de gemeente per 1 januari 2004
het beleid vaststelt en hiervoor zelf het financiële risico draagt.
14 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
3 Beëindiging verscherpt toezicht
De Inspectie Werk en Inkomen heeft door het verscherpt toezicht de als kwetsbaar beoor-
deelde onderdelen van de uitvoering van de Algemene bijstandswet door de gemeenten
Almelo, Amsterdam, Den Helder, Haarlem en Rotterdam actueel gevolgd. In het laatste rapport
verscherpt toezicht over de gemeente Almelo komt de inspectie tot het oordeel dat er per
31 december 2003 sprake was van een integraal correcte uitvoering van wet- en regelgeving. In
het betreffende rapport over de gemeente Amsterdam, Haarlem en Rotterdam is het oordeel
van de inspectie dat de tekortkomingen in de uitvoering van de Algemene bijstandswet aan het
eind van de beoordeelde periode van verscherpt toezicht nog niet op alle onderdelen zijn ver-
beterd. In het geval van de gemeente Den Helder is de kwaliteit van de uitvoering van de
Algemene bijstandswet in het derde kwartaal 2003 dusdanig verbeterd dat overschrijding van
de tolerantiegrens van het maatregelenbeleid niet meer plaats vindt. Volgens de inspectie is
vanwege het ontbreken van een analyse van de managementinformatie van de gemeente een
goede sturing op het uitvoeringsproces niet mogelijk en bestaat er geen inzicht in het bereiken
van een rechtmatige uitvoering in 2003.
Het oordeel zoals geformuleerd in de verschillende rapporten verscherpt toezicht zou voor de
inspectie aanleiding zijn geweest het verscherpt toezicht voor de gemeenten Amsterdam,
Haarlem en Rotterdam te handhaven en verantwoordingsinformatie over de tekortkomingen in
de uitvoering te blijven opvragen. In verband met de invoering van de Wet werk en bijstand
beëindigt de inspectie echter het verscherpt toezicht met ingang van 1 januari 2004. De tekort-
komingen in de uitvoering die de reden vormden voor het instellen van verscherpt toezicht
hebben in belangrijke mate betrekking op voorschriften die met de invoering van deze wet ver-
vallen of worden omgezet van een verplichting in een bevoegdheid van de gemeenten.
Sinds 1 januari 2004 houdt de inspectie toezicht op metaniveau op de uitvoering van de Wet
werk en bijstand. Het toezicht richt zich daarbij op de werking van het systeem van sturing,
beheersing en verantwoording bij gemeenten. De inspectie rapporteert in de regel niet meer
over individuele gemeenten, tenzij er sprake is van een ernstige tekortkoming in de rechtmatig-
heid van de wetsuitvoering. Om deze situatie te kunnen traceren past de inspectie een risico-
analyse toe op gegevens over de uitvoering van de Wet werk en bijstand. In geval van een ern-
stige tekortkoming in de rechtmatigheid signaleert de inspectie dit, na een onderzoek naar de
lokale omstandigheden, aan de minister die na een bestuurlijke afweging kan besluiten tot
bijsturing van de uitvoering door (volgtijdelijk) een aanwijzing te geven en een forfaitaire finan-
ciële maatregel op te leggen.
Gezien het voorgaande kan het volgende worden gesteld:
· De uitvoering op onderdelen van de Abw waarop het verscherpt toezicht zich heeft gericht, is
bij deze gemeenten verbeterd; zij het dat het niveau van die uitvoering bij een aantal gemeenten
nog te laag is;
· Met de WWB is de gemeenteraad de eerst verantwoordelijke voor het toezicht op de uitvoe-
ring van die wet;
· IWI komt alleen voor de wetsuitvoering van een individuele gemeente in actie indien er moge-
lijk sprake is ernstige tekortkomingen (artikel 76 WWB).
15 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
Lijst van afkortingen
Abw Algemene bijstandswet
DWI Dienst Werk en Inkomen
Ioaw Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze
werknemers
Ioaz Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze
gewezen zelfstandigen
IWI Inspectie Werk en Inkomen
16 Inspectie Werk en Inkomen Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003
Publicaties van de Inspectie Werk en
Inkomen
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid