Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Speech van minister Dekker (uitgesproken door Jos Lambrechtsen van het directoraat-generaal Ruimte) bij de ontvangst van de 'Vastgoedrapportage Twente' op 29 september 2004.

Dames en heren,

Omdat minister Dekker vandaag in Den Haag moet zijn voor de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer, is mij gevraagd haar plaats hier in te nemen. Dat doe ik graag. Laat ik beginnen met de minister te citeren uit het voorwoord dat zij voor deze rapportage leverde.

"Dit kabinet ziet kansen voor Twente. Netwerkstad Twente is in de Nota Ruimte niet voor niets aangewezen als één van de zes nationale stedelijke netwerken. Eén van de zes samenhangende stedelijke structuren die van belang zijn voor de nationale economie en de internationale concurrentiepositie van ons land. Twente heeft daarin een eigen plaats en een eigen sociaal-economische signatuur." Dat is een belangrijk statement. De eerste editie van de Twentse Vastgoedrapportage die vorig jaar verscheen bleek direct een belangrijk stuk gereedschap voor initiatiefrijke ondernemers en bestuurders die de ontwikkelkracht van Twente verder willen versterken. Deze tweede Twentse Vastgoedrapportage biedt opnieuw een helder overzicht van de vastgoedmarkt in relatie tot de sociaal-economische ontwikkeling van de regio. Ik verwacht dat het instrument de komende jaren - er zijn in ieder geval vijf jaargangen gepland - steeds beter zal bijdragen aan het benutten van de kansen voor Twente.

Als het kabinet dan kansen voor Twente ziet, waarom heeft dit nationale stedelijke netwerk dan niet de programma of enveloppe-status gekregen? De Noordvleugel, de Zuidvleugel, het Groene Hart en Brabantstad kregen die status immers wel?
Laat ik beginnen met te zeggen dat het een hele prestatie is dat de status van Nationaal Stedelijk Netwerk werd bereikt. Een belangrijke prestatie van het netwerk: Almelo, Borne, Hengelo en Enschede zélf vooral. De positionering van Netwerkstad Twente in de Nota Ruimte is immers mede ingegeven door de kracht van het document "Nieuw perspectief voor Twente" (NPT). Een eigen inzet van de regio richting kabinet bij wijze van compensatie voor het sluiten van de vliegbasis.

Er is dus wel degelijk eremetaal gehaald, maar alleen geen goud. En net als na afloop van de Olympische Spelen in Athene kunnen we wel jammeren over te weinig goud, maar is het inspirerender om te vieren wat wél werd binnengehaald.
De minister heeft zich in ieder geval laten inspireren tot een uitwerking van de rijksrol voor de gebieden die buiten de programma-aanpak liggen. Zij onderscheidt drie invullingen van die rol: interveniërend, coördinerend en faciliterend. Dat moet samen met u worden uitgewerkt op een manier die de geest ademt van de programma-aanpak.
Het gaat daarbij immers niet alleen om de rijksbijdragen, maar vooral ook over een programmatische aanpak, een aanpak gericht op integrale ontwikkeling van het gebied die de deelbelangen overstijgt. Vanuit ons ministerie kunnen wij daaraan mogelijk bijdragen door samen met u een ontwikkelingsagenda op te stellen. Een agenda waarin het Directoraat Generaal Ruimte als rijksloket kan optreden.

Beschrijving kansen Twente
De regio gebruikt de aangekondigde sluiting van de luchtmachtbasis om een integrale visie te ontwikkelen op de sociaal-economische positie van Twente en de mogelijkheden die te versterken. In Nieuw Perspectief Twente (NPT) en de brochure "Zorg & technologie" wordt helder en zelfbewust over het voetlicht gebracht waar de regio sterk in is en waar de mogelijkheden voor verdere ontwikkeling liggen. Daarbij is nadrukkelijk aansluiting gezocht bij beleidsprioriteiten van het kabinet. En dat is verstandig. Want gezien de ernst van het begrotingstekort zal Twente het moeten hebben van het bestaande instrumentarium en van bestaande middelen. De plannen uit NPT zullen dus worden beoordeeld op de vraag in hoeverre ze daarbij aansluiten. Bovendien is kwaliteit een belangrijk criterium om te beoordelen of die plannen in aanmerking komen om financieel of anderszins door het rijk te worden ondersteund.

Allereerst moet worden onderstreept dat Twente nu al bijzondere aandacht krijgt in de Europese structuurfondsen. Een deel van deze middelen kan nog worden besteed aan de Twentse prioriteiten uit het NPT. De toekomst van deze programma's na 2006 is onzeker, gezien de discussie in de EU over de structuurfondsen.
Ook het rijk investeert al fors in Twente. Ons ministerie van VROM heeft een aantal programma's lopen, met name via IPSV (Innovatieprogramma Stedelijke Vernieuwing) en BIRK (Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit). Voor kennispark en muziekkwartier zijn de BIRK aanvragen inmiddels gehonoreerd. Daarnaast zijn er vanuit VROM de Besluit Locatiegebonden Subsidies (BLS), waarmee miljoenen euro's zijn gemoeid. Tenslotte maakt het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een plan voor het landelijk gebied van Twente, in het kader van de reconstructie van de zandgebieden. Ook hier gaat het om miljoenen euro's rijksgeld.

U hier in de regio bent ondertussen bezig om vanuit het NPT méér BIRK- en andere strategische projecten te genereren. Projecten die 'boegbeelden' voor het netwerk moeten worden. De ambities en taakverdeling gaan een heel eind op met het netwerkconcept van het rijk, maar de strategische visie is toch nog teveel een lange wensenlijst. Hier past dus een meer gerichte aanpak.

Nota's Ruimte, Mobiliteit en GEP
Onlangs verscheen de Nota Ruimte, de Nota Gebiedsgerichte Economische Perspectieven (Pieken in de Delta) en donderdag volgt de Nota Mobiliteit. Deze nota's bieden Twente de gevraagde mogelijkheden voor verdere ontwikkeling. In de Nota Mobiliteit is een aantal verbindingen van bijzonder belang opgenomen, waaronder de A1. Bij de presentatie van de Nota Mobiliteit aanstaande donderdag zal nog eens duidelijk worden dat infrastructurele ontwikkelingen een belangrijke leidraad vormen voor de ruimtelijke ontwikkeling. Het is niet voor niets dat de Nota Mobiliteit door de ministers Peijs en Dekker samen zal worden gepresenteerd.
De West-Oostcorridor met de rijksweg A1 en de spoorverbinding Amsterdam-Berlijn versterkt de internationale positie van de Netwerkstad Twente. Het station Hengelo vormt daarin als Centraal Station van Twente het knoop- en scharnierpunt. Het Hart van Zuid biedt kansen voor de vestiging van een WTC en een hoogwaardig industrieel technologisch instituut.

Recent zijn met Twente een aantal afspraken gemaakt ter verbetering van de infrastructuur.
Die afspraken hebben onder meer betrekking op de aanpak van de grootste knelpunten op de A1/A35 en de bereikbaarheid van Twente via het water. Bij dat laatste gaat het vooral om verdieping van het Twentekanaal. Alles bijeen is 70 miljoen extra voor infrastructuur uitgetrokken en is de regio ontzien bij bezuinigingen.

Zorg en technologie
Het rijk ziet in Twente goede mogelijkheden voor technologische innovatie, met speerpunten in de nano-, de biomedische en medische technologie. Kennispark Twente staat bij EZ op de concept-topprojectenlijst van het Actieplan bedrijventerreinen.

In het NPT staan ook plannen die goed aansluiten bij het deltaplan bèta en techniek en versterking van kenniscirculatie tussen onderwijsinstellingen en bedrijfsleven. De voor het hoger onderwijs beschikbare middelen worden competitief verdeeld, maar de initiatieven die Twente ontwikkelt en de bundeling van krachten tussen overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen kunnen de regio in die competitie een relatief voordeel opleveren.

In het NPT wordt een aantal belangrijke zorginstellingen uit de regio en de innovatieve technologische kwaliteiten van Twente bijeen gebracht. Deze gebundelde expertise heeft inmiddels geleid tot de start van de opleiding klinische technologie aan de Universiteit Twente. Overigens zal dit geen opmaat zijn voor een academisch ziekenhuis in de regio.

Investeringen op het grensvlak tussen zorg en technologie kunnen een wezenlijke bijdrage leveren aan de versterking van de Twentse economie en het scheppen van nieuwe, hoogwaardige arbeidsplaatsen. Dit thema vereist een gecoördineerde aanpak van de ministeries van VWS, OCW en EZ.

Civiele doorstart luchthaven Twente
Volgens het NPT wil Twente dat de luchthaven kan blijven voortbestaan. Het rijk wordt gevraagd alles te doen wat hiervoor nodig is. Inmiddels heeft Enschede Airport Twente b.v. (EAT), de civiele medegebruiker van de vliegbasis, zijn Businessplan 2006 - 2016 gepresenteerd. Volgens dit plan zal de exploitatie van de burgerluchthaven na 2016 uit de rode cijfers zijn.
Nader onderzoek door de Kamer van Koophandel Veluwe en Twente moet in de komende maanden voor de regio uitsluitsel geven over de haalbaarheid van deze plannen. Het gaat hier om regionale afwegingen en dus is het - zeker in dit stadium - niet aan ons om hierover een oordeel te hebben. Mocht blijken dat sprake is van een levensvatbaar plan voor een burgerluchthaven, dan zal Defensie overwegen de aanwijzing militair luchthaventerrein voorlopig intact te laten. Overigens: noch Defensie, noch Verkeer en Waterstaat is bereid het volgens EAT benodigde geld tot 2016 op tafel te leggen.

Tot slot:
Twente spreekt over een "Twente-akkoord" en beschrijft in NPT de thema's en projecten "waarover we met u afspraken willen maken". Veel van de genoemde thema's en projecten zijn echter nog te vaag omschreven. Voordat daarover afspraken te maken zijn, moeten die in vervolgoverleg verder worden uitgewerkt. Er is vanuit de rijksoverheid dan ook geen reden die verschillende vervolgtrajecten allemaal onder die ene noemer van een akkoord te brengen. Ieder vervolgtraject kan zijn eigen ritme volgen.

Het wel of niet sluiten van zo'n akkoord is ook niet wezenlijk voor de kansen van Twente. De kracht zit in de ondernemingszin en het geloof in eigen kunnen dat spreekt uit het NPT. Een Nieuw Perspectief voor Twente dat met een programma-achtige aanpak door de regio zélf ter hand genomen kan worden. Daarbij kan nu weer geput worden uit de nieuwste editie van de Twentse Vastgoedrapportage. Vanuit het rijk, vanuit VROM zullen we daarbij zoveel als wenselijk coördineren en faciliteren en slechts interveniëren wanneer de kwaliteitseisen van de Nota Ruimte in het geding komen.

Ik dank u wel.