099 - Familiefilmpjes als serieuze historische bron
Datum: 22 september 2004
Ze lijken niet veel te vertellen, de shots van een huiskamer met drie
etende kinderen of de beelden van een bungalowvakantie op de heide.
Toch hebben amateurfilms potentie als historische bron, zegt
promovenda Susan Aasman. Het zijn meer dan naïeve vertellingen uit
lang vervlogen tijden. Als je het systeem van de amateurfilm doorziet
en met een brede blik naar de filmpjes kijkt, worden filmers
chroniqueurs en de films ineens kronieken. Aasman promoveert op 30
september 2004 aan de Letteren faculteit van de RUG.
Voor haar promotieonderzoek verzamelde Aasman een groot aantal films
uit privé- en publieke archieven die grofweg in de eerste helft van de
twintigste eeuw werden gemaakt. Geen representatieve keuze, maar juist
een doorsnee van de familiefilm. Van het goed-katholiek gezin uit
Haarlem dat probeerde zijn geloof op ideologische wijze vast te leggen
tot films uit jaren veertig waarin vader een beeld geeft van het
opgroeien van zijn kinderen.
Beelden
`Mijn proefschrift is niet ontzettend concluderend,' aldus Aasman.
`Het roept juist vragen op en vraagt aandacht voor het gebruik van
familiefilms als historische bron.' Dat dit kán bleek in de jare
zestig met de amateurfilm van Abraham Zapruder van de moord op John F.
Kennedy. In 1992 ging opnieuw een amateurfilmpje de wereld over, toen
een voorbijganger vastlegde hoe de politie van Los Angeles Rodney King
mishandelde. Beide films hebben het beeld van de geschiedenis bij het
grote publiek bepaald.
`Mannenwerk'
Ook binnen de muren van het woonhuis leveren films veel informatie op
over het verleden. Zo was het hanteren van de camera zeker tot 1950
voornamelijk een zaak van de man. Vaders hadden de camera als hobby en
legden vast hoe hun vrouw en kinderen de dag doorbrachten. `Moeders
week zat vol zorg; haar taak hield niet op na zessen. Daarom vond je
vrouwen niet veel achter de camera. De vrouw van de Groningse filmer
Paul Moolenaar schreef in de jaren vijftig in een essay: `Maar wie
ruimt de rommel op?' Het was een échte mannenhobby.
Spanningsveld
Hoofdstuk 1 van het proefschrift geeft onder de kop `Ric en Anita
kopen een camera' een historisch beeld van het begrip `amateurfilm'.
In de hoofdstukken daarna gaat Aasman in op het spanningsveld dat
bestaat tussen de hobby enerzijds en de herinnering anderzijds:
`Filmen heeft een artistieke dimensie en veel mensen vinden het leuk
om te doen. Maar het is ook zeker bedoeld om gebeurtenissen vast te
leggen voor het nageslacht. Dit leidt tot keuzes van de filmer. Als je
dit systeem doorziet, dan kun je de beelden interpreteren en mogelijk
gebruiken als historische bron.'
Landelijk
Uit het hele land verzamelde Aasman materiaal voor haar onderzoek. Ze
zocht vooral naar films waarop mensen waren vastgelegd die nu nog
leven, zodat aanvullend archiefonderzoek mogelijk was. Het grootste
deel komt uit het Smalfilmmuseum in Hilversum. Ook de regionale
archieven en het filmmuseum in Amsterdam hebben films ter beschikking
gesteld. Van vroeg twintigste-eeuwse 35 millimeter films tot `echte'
amateur-formaten als 9,5 en acht millimeter.
Tijdperk
Aasmans onderzoek bestrijkt de eerste helft van de twintigste eeuw.
Daarna is aantal amateur-filmers alleen maar toegenomen, vooral door
de komst van videocamera's. Deze doe-het-zelf familiegeschiedenissen
vertellen behalve de familieverhalen ook iets over de
twintigste-eeuwse geschiedenis van de media in het leven van alledag.
Herinneren is een meer en meer visuele aangelegenheid gaan worden,
vindt Aasman: `Het vastleggen van het gezinsleven met behulp van een
camera geldt tegenwoordig als een onontkoombare plicht.'
Curriculum vitae
Susan Aasman (Emmen, 1964) studeerde geschiedenis aan de RUG. Zij
verrichtte haar promotieonderzoek bij afdeling geschiedenis van de
Faculteit der Letteren. Haar promotor is prof. dr. K. van Berkel. De
titel van het proefschrift luidt: Ritueel van huiselijk geluk. Een
cultuurhistorische verkenning van de familiefilm. Het verschijnt als
handelseditie bij het Spinhuis Amsterdam. Aasman werkt als
universitair docent bij de opleidingen geschiedenis en kunsten,
cultuur en media.
Noot voor de pers
Informatie: Susan Aasman, werk: 050 - 363 60 30, thuis: 050 - 577 49
12, e-mail: s.i.aasman@let.rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen