Sociaal en Cultureel Planbureau

Surfende senioren horen er weer bij

Ouderen die internetten, hebben vaak het gevoel "er weer bij te horen". Steeds meer ouderen zijn online, maar er is nog steeds een grote achterstand. Niet alleen voor het gevoel mee te blijven tellen is het belangrijk dat ouderen kennis maken met de computer en internet, maar ook om de arbeidspositie van oudere werknemers te verbeteren. Daarnaast kan ICT een bijdrage leveren aan de levenskwaliteit van senioren.

· Ouderen zijn steeds beter vertegenwoordigd op het internet. Vooral onder de 55-64-jarigen steeg de internettoegang snel: van 9% in 1998 naar 64% in 2003. Het percentage 65-74 jarigen dat thuis een internetaansluiting heeft, steeg van 3% in 1998 naar 31% in 2003. Ook 75-plussers zijn vaker online: 1% in 1998 tegen 14% in 2003.

· Toch hebben ouderen nog altijd de grootste achterstand in de informatiesamenleving. In 2003 was 90% van de 12-17-jarigen online, 78 % van de 25-34-jarigen, 82% van de 45-54-jarigen en 64% van de 55-64-jarigen.

· Op het werk verzwakt de computer de positie van 50-64-jarige werknemers. Zij gebruiken minder vaak een computer, vooral als het om meer complexe toepassingen gaat, en zij hebben meer problemen als ze deze toepassingen wel gebruiken.

· ict kan een zinvolle bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van ouderen door bij te dragen aan bijvoorbeeld langer zelfstandig wonen, aan medische zorg op afstand of aan het verkrijgen van passende overheidsinformatie.

Dit zijn de belangrijkste conclusies uit Surfende Senioren; kansen en bedreigingen van ICT voor ouderen dat op 22 september 2004 verschijnt bij Academic Service. Het boek is een gezamenlijke publicatie van het Sociaal en Cultureel Planbureau, SeniorWeb en Fontys Hogescholen en is tot stand gekomen onder redactie van dr. Jos de Haan, drs. Oene Klumper en dr. Jan Steyaert. Het gebruik van ICT door ouderen in verleden, heden en toekomst passeert de revue. Er wordt ingegaan op achtergronden van gebruik en niet-gebruik van ict in verschillende situaties. Ook beleidsmaatregelen die van ouderen digitaal vaardige burgers zouden moeten maken worden besproken.

Meer ouderen online, maar nog steeds achterop

Hoewel ouderen steeds vaker thuis een pc met internettoegang hebben, blijven zij een groep met een achterstand in het bezit en gebruik van moderne ict-producten. Als ouderen een internetverbinding hebben, maken zij veelal gebruik van een inbelverbinding, terwijl jongeren relatief vaak een breedbandverbinding hebben. Ouderen met een hoog opleidingsniveau, een hoog inkomen en levend in een meerpersoonshuishouden hebben vaker een pc met internetaansluiting dan hun leeftijdgenoten met een laag opleidingsniveau en een laag inkomen die alleen wonen. Gebrek aan interesse is de belangrijkste reden die ouderen zelf opgeven om geen internet te hebben. Als tweede reden geven zij aan dat zij te oud zijn of dat zij geen geschikte pc hebben.

Computer verzwakt positie oudere werknemer

Oudere werknemers in de grafische industrie en de groothandel blijken minder vaak computertoepassingen op hun werk gebruiken en zeker minder vaak de meer complexe toepassingen. Zij hebben ook meer problemen als ze deze toepassingen wel gebruiken. Dit alles werkt minder gunstig door in hun algehele functioneren. Vanuit zowel het bedrijf als de overheid bestaan er echter mogelijkheden om de positie van ouderen op dit terrein te verbeteren.

Door internet `er weer bij horen'

Het merendeel van de ouderen maakt geen gebruik van internet. Zij vinden internet niet nuttig, niet noodzakelijk en te moeilijk. Veel ouderen hebben een gebrekkig beeld van wat internet is en beschikken niet over digitale vaardigheden. Ook beperkingen als vergeetachtigheid of slechte ogen kunnen een belemmering vormen. Het onpersoonlijke aspect van internet, het `beeldschermstaren' en een mogelijke verslaving worden eveneens genoemd als redenen om er niet aan te beginnen.Ouderen die wel internetten noemen praktische redenen zoals e-mailen met kinderen of kleinkinderen vooral wanneer deze in het buitenland verblijven. Ook het gevoel `er weer bij te horen' en het mee te kunnen praten vormen een belangrijke motivatie om zich in internet te verdiepen.

Een betere toekomst door ICT?

Ouderen verwachten in de toekomst een verhoging van de levenskwaliteit door ICT, bijvoorbeeld doordat zij langer zelfstandig kunnen blijven wonen of langer gezond te blijven leven. In ruim 1000 woningen van dertig woonprojecten in de ouderenhuisvesting wordt inmiddels woninggebonden technologie toegepast. Deze technologie blijkt een bijdrage te leveren aan het langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Vooral veiligheidsfuncties zijn daarbij van belang. Voorwaarde is dat er meer ingespeeld wordt op de vraag van ouderen dan tot nu toe in de praktijk wordt gedaan en dat de techniek zo gebruiksvriendelijk mogelijk wordt vormgegeven. Oudere bewoners moeten kunnen kiezen tussen diverse pakketten woontechnologie.

Ouderen vinden echter dat de inzet van ICT niet ten koste mag gaan van menselijke contacten en van niet-technologische alternatieven. ICT moet bovendien goed toegankelijk zijn voor ouderen (financieel, cognitief en fysiek), mag geen sociale kloof veroorzaken, en mag geen inbreuk vormen op de privacy.

ICT biedt de overheid kansen om zich meer op ouderen richten

Door ICT kan de overheid beter inspelen op wat burgers willen en belangrijk vinden. De lage verspreiding van ICT onder ouderen maakt het moeilijk om deze groep via internet en e-mail te bereiken. Aangepaste technologie biedt voorlopig meer mogelijkheden. Om de drempel naar meer interactieve diensten te verlagen kan de zogenoemde `top-box plus' bovenop de televisie met afstandsbediening gebruikt worden. Beginnende surfende senioren kunnen met een PC en Internet vanuit eigen huis deelnemer worden van een `Internetpanel'; zo vindt tegelijkertijd training en opiniepeiling plaats. Voor digitaal vertrouwde ouderen kan de weg open liggen naar een `persoonlijk webfolio' met (beschermd) toegankelijke overheidsinformatie. Het verleiden van oudere burgers tot het gebruik van nieuwe technologie vraagt vooral om het bekend maken van duidelijke toepassingen en het uitbouwen van ondersteuning.

Ouderen hechten relatief sterk aan traditionele kanalen van communicatie en informatieoverdracht, zoals telefoon en loketdiensten. Het technologiebeleid zou zich niet alleen moeten richten op het invoeren van nieuwe technologie, maar ook beleid formuleren op het behoud van oude technologie.

Aanbieding eerste exemplaar aan Frans de Jong, visionair, op 22 september 2004

Het eerste exemplaar van Surfende Senioren wordt op 22 september 2004 aangeboden aan Frans de Jong, visionair en initiatiefnemer van SeniorWeb. SeniorWeb is in 1996 opgericht om de deelname van ouderen aan de ICT maatschappij te stimuleren.

De aanbieding vindt plaats tijdens het seminar Surfende Senioren op woensdag van 9.30-13.00 uur in de Jaarbeurs Utrecht. Tijdens de bijeenkomst wordt onder voorzitterschap van Paul Schnabel (directeur SCP) gesproken over de invloed van ICT op het leven van ouderen nu en in de toekomst.

Surfende Senioren; kansen en bedreigingen van ICT voor ouderen, Jos de Haan, Oene Klumper en Jan Steyaert (red.).

Den Haag: Academic Service, september 2004, ISBN 90 395 2326 6 NUR 980, 155 p., prijs 19,95.