Identificeer jezelf met toppers en vergelijk je met tobbers
Onderzoek naar sociale vergelijking
Datum: 27 september 2004
Hoe reageren mensen op anderen die het beter of slechter hebben?
Geconfronteerd met een eenzaam persoon, reageert de een positief (`het
valt met mij nog wel mee') en de ander juist negatief (`ik voel me ook
zo alleen'). Uit een onderzoek van Hinke Groothof naar sociale
vergelijkingen blijkt dat mensen informatie over een ander sterk
betrekken op zichzelf, maar dat hun reacties behoorlijk verschillen.
Mensen die sterk de neiging hebben om zich met anderen te vergelijken,
reageren vaak juist negatief op anderen die het slechter hebben."
Hinke Groothof promoveert op 30 september 2004 aan de
Rijksuniversiteit Groningen.
Sociale vergelijkingen leiden vaak tot zeer tegenstrijdige reacties,
blijkt uit het onderzoek van Hinke Groothof. Zij onderscheidt twee
verschillende reacties: in een confrontatie met een ander reageren
mensen in eerste instantie gevoelsmatig. Een succesvol mens kan bij
iemand positieve reacties oproepen in de zin dat hij ook zo zou willen
zijn of hoopt dat hij zo zal worden. Direct daarna volgt een veel
rationelere reactie: iemand beseft dat hij zelf minder succesvol is en
geeft daarmee een negatief oordeel over zichzelf. Het omgekeerde
gebeurt bij confrontaties met iemand die juist weinig succesvol is.
Geconfronteerd met iemand die lage cijfers haalt, kan een student
negatieve gevoelens ervaren, maar daarna bedenken dat zijn eigen
resultaten een stuk beter zijn. Groothof: "De tegenstelling tussen
deze primaire en secundaire reacties kwam veel sterker naar voren dan
ik had verwacht."
Vergelijken en identificeren
Er is een groot verschil tussen vergelijken en identificeren, vervolgt
Groothof. "Als je je met een ander vergelijkt, zoek je op een
analytische manier naar verschillen en overeenkomsten. Mensen die
willen excelleren voelen zich vaak prettig als ze merken dat hun
prestaties beter zijn dan die van anderen. Zodra je je met iemand
identificeert, overheerst het gevoel. Dan herken je jezelf in een
ander of zie je iemand als een rolmodel. Dat merk je bijvoorbeeld bij
fans van popsterren of voetbalhelden. Als je het gevoel hebt dat
iemand voor jou een voorbeeld is, dan ben je gemotiveerd om het net zo
goed te doen. Een van de stellingen in mijn proefschrift is dan ook:
identificeer jezelf met toppers en vergelijk je met tobbers."
Te sterke vergelijking
Van nature hebben mensen de neiging om zich met anderen te
vergelijken. Bij sommigen is dat echter veel sterker dan bij anderen.
Dat zijn mensen met een sterke sociale vergelijkingsoriëntatie (SVO).
Groothof: "Je hebt mensen die altijd precies willen weten hoe zij
staan ten opzichte van anderen. Studenten die meteen na een tentamen
anderen vragen hoe zij het hebben gemaakt." Ze had verwacht dat deze
mensen bovenmatig positief zouden reageren op mensen die het beter
doen en sterk negatief op mensen die het minder goed doen. Dat laatste
klopte, vervolgt Groothof: "Ze betrekken de ellende van de ander
volledig op zichzelf. Een student die een verhaal leest over een
andere student die zich eenzaam voelt en weinig vrienden heeft, krijgt
dan meteen het gevoel dat dat ook voor hem opgaat. Zijn eigen
eenzaamheid wordt hierdoor versterkt. Daarom sta ik ook huiverig
tegenover lotgenotencontact. Daar zijn meer dan genoeg gelegenheden om
je te identificeren met zogenaamde `neerwaartse' anderen." Verder
blijken mensen met een hoge SVO ook niet positief te reageren op
succesvolle anderen. Groothof: "Integendeel. Ze identificeren zich
niet snel met mensen die het beter doen. Dat is geen slimme tactiek,
want zo halen ze zichzelf naar beneden in plaats van dat ze zich aan
anderen optrekken."
Reacties sturen
Groothof onderzocht verder of het mogelijk is om de reacties te
sturen. Dat bleek te kunnen: "Als je iemand een verhaal laat lezen
over een ander en vraagt om vooral te letten op de overeenkomsten met
zichzelf, krijg je een sterke gevoelsmatige reactie. Vraag je hem om
zich met een ander te vergelijken en te kijken naar verschillen en
overeenkomsten, dan komt men eerder met een rationelere
zelfbeoordeling." Juist mensen met een hoge SVO kunnen er volgens
Groothof baat bij hebben om zich minder te identificeren en meer te
vergelijken met anderen. "Als je ze vraagt om zich te vergelijken met
mensen die het slechter hebben, blijkt dat ze zich na afloop een stuk
beter voelen." Groothof werkt onder andere bij de huisartsenopleiding
van de RUG. Daar maakt ze veel gebruik van haar onderzoek. "Ik zorg
ervoor dat de huisartsen in spé er tijdens hun stage geen zeurclubje
van maken en alleen maar praten over slechte ervaringen. Dan krijg je
een negatieve spiraal. Dat is niet nodig als je dit soort groepen goed
begeleidt en stuurt richting de beredeneerde vergelijking in plaats
van de gevoelsmatige identificatie."
Curriculum Vitae
Drs. Hinke Groothof (Leeuwarden, 1975), studeerde psychologie aan de
Rijksuniversiteit Groningen. Ze voerde haar promotieonderzoek uit bij
de vakgroep Sociale en Organisatiepsychologie van de faculteit PPSW
van de RUG. Zij is inmiddels werkzaam bij het Studiecentrum Groningen
van de Open Universiteit Nederland en bij de Huisartsenopleiding van
de RUG. Hinke Groothof promoveert op 30 september 2004 tot doctor in
de Psychologische, Pedagogische en Sociologische Wetenschappen.
Promotor is prof.dr. A.P. Buunk en co-promotor is dr. F.W. Siero. De
titel van haar proefschrift luidt: When others are doing better or
worse: Responses from the heart and the head.
Rijksuniversiteit Groningen