- 30 september 2004 -
Algemene Rekenkamer berekent pakkansen en strafkansen fraude
Risico groot dat fraudeurs niet gepakt worden
De overheid heeft nog te weinig zicht op de resultaten van de bestrijding
van fiscale fraude, sociale-zekerheidsfraude en zogenoemde horizontale
fraude. Wel zijn de regie en coördinatie van de fraudebestrijding sinds 2000
verbeterd. Dit schrijft de Algemene Rekenkamer in het rapport
Fraudebestrijding: stand van zaken 2004.
Dit is een vervolgonderzoek op Opsporing en vervolging van fraude uit 2000.
Het onderzoek gaat over fiscale fraude, sociale-zekerheidsfraude (met
uitzondering van bijstandsfraude) en horizontale fraude (waarvan bedrijven
het slachtoffer worden, bijvoorbeeld verzekeringsfraude).
Op fiscaal en sociale-zekerheidsterrein worden fraudezaken, al naar gelang
de hoogte van het gefraudeerde bedrag, bestuurlijk of strafrechtelijk
afgedaan. Lichte fraudezaken kunnen bestuurlijk worden afgedaan, met
bijvoorbeeld een boete. Voor de zware fraudezaken wordt proces-verbaal bij
het OM ingediend en kan de rechter vervolgens een straf opleggen.
Horizontale fraudezaken worden strafrechtelijk afgedaan.
De Rekenkamer heeft berekend hoe groot de kans is dat iemand die fraude
pleegt, tegen de lamp loopt (pakkans) en vervolgens gestraft wordt door het
OM of de rechter (strafkans). Deze cijfers waren tot op heden niet bekend
bij de verantwoordelijke ministers van Justitie, van Financiën en van
Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). De pakkans- voor zover te berekenen-
is voor de meeste soorten fraude laag. De strafkans voor verdachten van
zware fraude varieert van 65-70% voor premiefraude tot 85% voor fraude met
illegale tewerkstelling.
Actoren bij de fraudebestrijding:
* fiscale fraude: de Belastingdienst voor bestuurlijke afdoening en de
FIOD-ECD voor de opsporing;
* sociale-zekerheidsfraude: de SVB en UWV (bestuurlijke afdoening +
opsporing bij fraude met de volks- en werknemersverzekeringen) en de SIOD
(opsporing van de zwaarste sociale zekerheidszaken) en de Arbeidsinspectie
(opsporing illegale tewerkstelling);
* horizontale fraude: de politie en de Interregionale fraudeteams
(IFT's) voor de opsporing.
Voor de strafrechtelijke vervolging van alle soorten fraude is het OM
verantwoordelijk en voor berechting de strafrechter.
Regie en coördinatie van fraude verbeterd
De regie en coördinatie van de fraudebestrijding is sinds 2000 op alle
terreinen verbeterd. Er zijn handhavingsafspraken gemaakt tussen alle
betrokken organisaties en het OM over aantallen aan te leveren fraudezaken
en afhandeling ervan. Sinds 2003 is bij het OM het Functioneel Parket
ingesteld, dat onder andere de FIOD aanstuurt. Op fiscaal terrein is
hierdoor het risico afgenomen dat zware zaken ten onrechte niet voor
vervolging door het OM worden geselecteerd.
Onvoldoende aansturing horizontale en sociale-zekerheidsfraude
De opsporing en vervolging van horizontale fraude is nog steeds versnipperd
over 26 regiokorpsen van de politie, 6 IFT's, de recherche en de FIOD, die
moeizaam met elkaar samenwerken. Op horizontaal en SZ-terrein hebben de
ministers van SZW en van Justitie nog te weinig doelstellingen geformuleerd
voor de fraudebestrijding en daarnaast sturen zij de fraudebestrijding nog
onvoldoende aan op prestatie-indicatoren zoals pak- en strafkans. Verder
geven SZW en UWV te weinig prioriteit aan de aanpak van premiefraude met
werknemersverzekeringen.
Nog steeds beperkt inzicht in resultaten fraudebestrijding
De ministers hebben beperkt inzicht in de aard en omvang van fraude,
waardoor de pakkans moeilijk te berekenen is. Daarnaast is er, net als in
2000, nog steeds geen volledig inzicht in de bestuurlijke afdoening van
fraudezaken; dat zijn de zaken die de opsporende instanties zelf kunnen
afdoen. Zo is het risico nog steeds groot dat fraude ten onrechte niet
opgespoord en bestraft wordt.
De Algemene Rekenkamer concludeert dat de aangiftebereidheid van het
bedrijfsleven negatief beïnvloed wordt door het gebrek aan inzicht in de
resultaten van horizontale fraudezaken.
Verder is bij illegale tewerkstelling de recidive door werkgevers hoog
(34%), wat erop duidt dat de straffen weinig effect hebben. In de nabije
toekomst zal de strafmaat voor illegale tewerkstelling overigens worden
verhoogd.
Aanbevelingen Algemene Rekenkamer en reacties bewindspersonen
De Algemene Rekenkamer beveelt onder meer aan om het inzicht in de
bestuurlijke afdoening op fiscaal en SZ-terrein te verbeteren en om bij het
OM één loket te creëren voor de bestrijding van horizontale fraude.
De bewindspersonen van Financiën en van Justitie vinden dat ze al voldoende
maatregelen hebben genomen om fiscale en horizontale fraude aan te pakken.
De bewindspersonen en de betrokken organisaties op het terrein van SZ-fraude
kondigen wel de nodige verbeteringen aan. Ze zullen onder andere navolging
geven aan het voorbeeld van de Algemene Rekenkamer en tot een periodieke
berekening van pakkansen overgaan. De Algemene Rekenkamer vindt dat de
toegezegde maatregelen nog onvoldoende zijn om pakkansen te verhogen en
afdoeningsresultaten te verbeteren.
Achtergrondcijfers
-Zware fiscale fraude is fraude waar minimaal EUR 5.500 mee is gemoeid voor
particulieren en EUR 11.500 voor bedrijven. De Belastingdienst kan zware
zaken aangeven bij het OM: dit gebeurt in de praktijk bij ongeveer 25% van
deze zaken. De rest handelt de Belastingdienst in overleg met het OM zelf
af. In 2003 deed de FIOD bijna 400 aangiften van fiscale fraude bij het OM
met een totaal nadeel van circa EUR 327 miljoen.
-Bij zware sociale-zekerheidsfraude gaat het om zaken waarbij voor een
bedrag van minimaal EUR 6.000 respectievelijk EUR 12.000 door
uitkeringsontvangers resp. werkgevers met de uitkering of de afdracht van
premies is gefraudeerd. Deze zaken worden wel bijna allemaal aangegeven bij
het OM. De SVB deed in 2003 533 aangiften van fraude met volksverzekeringen
met een totaal nadeel van circa EUR 14 miljoen. In 2003 deed het UWV 603
aangiften van uitkeringsfraude en 168 aangiften van premiefraude door
werkgevers. UWV rapporteert benadelingsbedragen van circa EUR 25 miljoen
voor uitkeringsfraude en circa EUR 23 miljoen voor premiefraude. Deze
UWV-bedragen zijn echter inclusief de (meestal lichte) fraudezaken die
bestuursrechtelijk worden afgehandeld.
-In 2003 hebben de regionale politiekorpsen en de interregionale fraudeteams
in totaal circa 3200 horizontale strafzaken bij het OM ingediend. Over de
benadelingsbedragen zijn geen gegevens beschikbaar.
Berekening Algemene Rekenkamer prestaties fraudebestrijding
Fraudesoort Pakkans Strafkans* bij strafzaken in 2003
Fiscale fraude Onbekend 70-80%/ 400 zaken
Horizontale fraude Onbekend 80%/ 3200 zaken
Illegale tewerkstelling 5-10% 85%/ 713 zaken
Uitkeringsfraude Bij zwart werken 1%
80%/ 603 zaken
werknemersverzekeringen Bij wit werken 95%
(WW, WAO)
Premiefraude werkn.verz. Onbekend 65-70%/ 168 zaken
Uitkeringsfraude Minimaal 15% 68-75%/ 533 zaken
volksverzekeringen
(AOW, ANW, kinderbijslag)
*'Strafkans' wil zeggen de kans op strafrechtelijke afdoening van de zaak.
Dit zal 'nooit' 100% zijn omdat zaken geseponeerd kunnen worden. Een deel
hiervan kan overigens alsnog een bestuurlijke boete krijgen.
Algemene Rekenkamer