GroenLinks

GroenLinks pleit voor volwaardig EU-lidmaatschap Turkije

6 oktober 2004

Net als de Europese Commissie is GroenLinks-europarlementariër Joost Lagendijk van mening dat de Turkse regering de komende maanden concrete misstanden uit de weg moet ruimen. "Maar er moet ook duidelijkheid bestaan over het einddoel van de onderhandelingen; volwaardig EU-lidmaatschap."

Reactie van Joost Lagendijk, voorzitter van de Turkije-delegatie, op het oordeel van Europese Commissie over toetredingsonderhandelingen met Turkije

Kan een kandidaat-land voor 100% voldoen aan de door de EU gestelde politieke criteria? Toekomstig eurocommissaris voor uitbreiding Olli Rehn drukte het zo uit: ook tegen de huidige EU-lidstaten lopen vele honderden procedures wegens overtreding van de EU regels. Dus nee, hij moest toegeven dat inderdaad geen enkele kandidaatlidstaat ooit voor 100% voldaan had aan de beroemde 'Kopenhagen criteria'. Het gaat er om, zo Rehn, of de 'kritische massa' bereikt is.

Enorme vooruitgang
Uit het zojuist gepresenteerde voortgangsrapport van de Europese Commissie valt duidelijk de conclusie te trekken dat wat Turkije betreft die kritische massa bereikt is. Wat niet betekent dat alles koek en ei is. Lezing van het uitgebreide Commissierapport over Turkije bevestigt mijn inschatting dat Turkije momenteel voor ongeveer 80% voldoet aan de politieke criteria die de EU stelt aan toekomstige lidstaten. Dat betekent dat er de afgelopen jaren een enorme vooruitgang geboekt is in Turkije.

Human Rights Watch stelt dat Turkije voorloopt op EU-lidstaten op het gebied van rechtsbescherming van gevangenen. De rol van het leger in de politiek werd drastisch ingeperkt, de gewraakte 'staatsveiligheids' gerechtshoven zijn verdwenen. Er wordt minder spastisch gereageerd op uitingen van Koerdische cultuur. Een wetsvoorstel dat eerwraak streng bestraft is door het Parlement aangenomen.

Maar als Turkije voor 80 % voldoet aan de criteria, betekent dat ook dat het voor 20 % niet voldoet - en daar moet snel verandering in komen. Conservatieve politici, geschrokken van de vaart die Turkije achter de hervormingen gezet heeft, werpen zich op als de grote pleitbezorgers van de mensenrechten: voor minder dan 100 % doen ze het niet. Het zal niemand verbazen dat ook de Groenen pertinent tegen toetreding van een land tot de EU zouden stemmen dat niet de mensenrechten respecteert.

Mensenrechten
Maar juist uit mensenrechtenoogpunt is het zo belangrijk om Turkije nu op koers te houden. Europa en Turkije hebben gezamenlijk een krachttoer verricht en boekten in korte tijd flinke vooruitgang op het gebied van mensenrechtenbescherming. Met het besluit om onderhandelingen te beginnen, gekoppeld aan een strak tijdschema voor nog door te voeren hervormingen, lijkt een volledige uitbanning van mensenrechtenschendingen binnen handbereik.

De Commissie somt in haar rapport negen punten op waarop, wat betreft de politieke criteria, hervormingen absoluut noodzakelijk zijn. Het betreft ten eerste een aantal concrete problemen, die voor er daadwerkelijk onderhandeld gaat worden uit de weg geruimd moeten worden.

Marteling
Het belangrijkst is het volledig uitroeien van mishandelingen en marteling door de politie. Iets wat volgens de
mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch in enkele weken gebeurd kan zijn door instelling van vliegende brigades. Die moeten de politie in alle uithoeken in het land controleren op het naleven van de wet. Verder moet er snel een oplossing komen voor de 'ontheemden in eigen land'. Dat betreft de Koerden die in de jaren '90 in de hoogtijdagen van de strijd tussen de PKK en de regering door het Turkse leger uit hun dorpen verdreven werden en die sindsdien vluchteling in eigen land zijn.

Ook moet de Turkse regering vaart zetten achter een hervorming van het strafrecht die verder gaat dan het onlangs aangenomen hervormingspakket wat betreft de vrijheid van meningsuiting. Het kan niet zo zijn dat er in een land dat onderhandelt over EU-lidmaatschap nog mensen gevangen zitten om het uitspreken van hun mening. Evenzogoed moet het recht op samenscholing hervormd worden zodat vreedzame demonstraties niet meer met geweld uiteengeslagen worden. Het moge duidelijk zijn dat deze voorwaarden in de komende maanden vervuld kunnen en moeten worden.

Heldere eisen stellen
Daarnaast staan op het lijstje van de Europese Commissie een aantal zaken die meer tijd vergen. Het is onmogelijk om in een paar maand tijd een nieuwe grondwet te schrijven, waardoor bijvoorbeeld aan alle rechten van minderheden voldaan wordt en die een gelijkwaardige behandeling van mannen en vrouwen op alle gebieden van de samenleving waarborgt. Dergelijke hervormingen moeten zonder meer een voorwaarde zijn voor uiteindelijke toetreding, maar kunnen gedurende de eerste paar jaar van de onderhandelingen uitgevoerd worden. Eventueel met een duidelijk tijdsplan wanneer welke hervorming moet zijn doorgevoerd, op straffe van staken van de onderhandelingen.

Ter illustratie: in het besluit om toetredingsonderhandelingen met Kroatië te beginnen zegt de Europese Raad met zoveel woorden dat Kroatië "meer inspanningen leveren inzake de rechten van minderheden, de terugkeer van vluchtelingen, de hervorming van de rechterlijke macht, regionale samenwerking en corruptiebestrijding." Het zou dus niet de eerste keer zijn dat de EU onderhandelingen begint met een land waaraan ze nog vergaande eisen stelt op het gebied van de mensenrechten.

EU-regeringsleiders beslissen in december
Mochten de regeringsleiders in december besluiten om te beginnen met onderhandelingen zonder vast te stellen dat het doel ervan een volwaardig EU lidmaatschap is, dan zou dat echter wel de eerste keer zijn. Dat men bij het begin van de besprekingen niet weet hoe lang het zal duren voor Turkije kan toetreden tot de EU is vanzelfsprekend. Maar dat is iets anders dan vanaf het begin benadrukken dat de uitkomst ook een soort partnerschap kan zijn, of lidmaatschap met een permanente uitzondering op het gebied van vrij verkeer van werknemers.

Zoals commissaris Verheugen benadrukte: een weigering om Turkije na afloop van onderhandelingen op te nemen als 'normaal' lid van de EU - zoals een dergelijk besluit in Turkije zou worden opgevat - kan in één klap een eind maken aan de ontstane dynamiek van hervormingen. Wat een ramp zou zijn voor Turkije, voor de stabiliteit in de regio en uiteindelijk voor de Europese Unie zelf.

Joost Lagendijk, lid van het Europees Parlement (GroenLinks) en voorzitter van de interparlementaire delegatie EU-Turkije