Gemeente Amsterdam

Toespraak van burgemeester Job Cohen
3 november 2004 - Ingrid Breed
Toespraak van burgemeester Job Cohen naar aanleiding van de moord op Theo van Gogh op woensdag 3 november 2004 in de gemeenteraad van Amsterdam

Geachte leden van de raad,

Gisterenochtend werd Theo van Gogh vermoord. Een laffe daad die woede oproept, afschuw en verbijstering. Een daad die de vrijheid van meningsuiting in dit land, in onze stad heeft aangetast.

Gisteren heeft de driehoek een persconferentie gehouden waarin ik als burgemeester een eerste reactie heb gegeven over dit verschrikkelijke feit. Ook heb ik alle Amsterdammers opgeroepen het hoofd koel te houden en om naar de Dam te komen om daar onze gevoelens van afschuw, met veel kabaal te uiten. Om daar op de Dam, symbool van onze vrijheid, luid en duidelijk uit te spreken dat onze vrijheid van meningsuiting niet mag worden beperkt door dit soort geweld.

Gisteren hebben leden van uw raad in groten getale aan deze oproep gehoor gegeven. En met u vele duizenden anderen zoals u hebt kunnen zien en horen.

Vandaag sta ik voor u en herhaal wat ik gisteren op de Dam heb gezegd: deze moordaanslag raakt aan de fundamenten van onze samenleving. Op grove wijze zijn de normen geschonden die we in Amsterdam, en dat geldt voor ons allemaal, wie we ook zijn en waar we ook vandaan komen, in de omgang met elkaar hebben hoog te houden willen wij op een fatsoenlijke en vreedzame manier met elkaar leven.

Dat samenleven staat onder druk. Zoveel is, als we dat al niet wisten, wel duidelijk geworden als we niet alleen kijken naar de moord op Van Gogh, maar vooral op de reacties daarop. "Tot hier en niet verder" dat is wat je overal hoort. En het doet verschrikkelijke pijn te beseffen dat dit niet alleen een reactie is vanwege het vrije woord dat geschonden is.

Nee, het is evenzeer een uiting van haat en angst. Haat en angst tussen bevolkingsgroepen in onze stad. Haat en angst tussen Nederlanders en Marokkanen - ja, laat ik eens een keer generaliseren en uitspreken wat velen in deze stad denken en voelen. Haat en angst aan beide kanten, over een weer. Want als u denkt dat alleen "de Nederlanders" bang zijn, dan kan ik u verzekeren dat het niet zo is. Ook "de Marokkanen" zijn bang. Haat en angst die niet alleen door locale omstandigheden wordt gevoed, maar ook wortelen in de situatie waarin we ons in de gehele wereld bevinden na de terroristische aanslagen van 11 september 2001. Helaas is de dreiging van terreur door de fundamentalistische, politieke islam ook in ons land te dichtbij gekomen.

Goed, en waar ik het met u vandaag over wil hebben is of u het met me eens bent, of wij het met elkaar eens zijn dat haat en angst tussen bevolkingsgroepen geen zaak is die we in Amsterdam moeten hebben. En als u het hiermee eens bent, dan is de vraag die ik stel wat wij met zijn allen eraan gaan doen. En als ik wij zeg dan richt ik me niet alleen tot u, leden van de gemeenteraad, maar over uw hoofden heen ook tot alle inwoners van onze stad, Nederlanders, Marokkanen, moslims, christenen, joden of wie dan ook. Ik vraag u: wat gaan we doen? De haat en de angst verder voeden, of die om proberen te buigen naar vertrouwen.

Ik kan u vertellen wat ik ga doen en wat ik aan het doen ben. Ja, de boel bij elkaar houden. Dat weet iedereen. Daar kan men cynisch over doen, maar dat kan me niet schelen.

De boel bij elkaar houden doe je in de eerste plaats door keihard op te treden als daar reden toe is en als er wat gebeurt. En dat doen we in Amsterdam ook, met steun van uw Raad, bijvoorbeeld:
* bij de Harde Aanpak Jeugd, die in verschillende buurten van de stad wordt toegepast en waardoor honderden jongeren al een traject hebben doorlopen in Den Engh of Glenn Mills
* door het inzetten van het Van Traa team, zoals dat bijvoorbeeld bij de aanpak van het Kooistra imperium is gebeurd;
* door het betrekken en samenwerken van alle wethouders van de centrale stad en de stadsdelen bij het uitvoeren van het integrale veiligheidsbeleid. Dit betekent hotspots identificeren, dadergroepen benoemen, de veiligheid in het openbaar vervoer verhogen etc.

Keihard optreden betekent ook accepteren dat er ook in Amsterdam een terroristische aanslag kan plaatsvinden en dat je je daarop als stad moet voorbereiden. Dat is de Vijfhoek ook aan het doen zoals ik u onlangs in een presentatie bij het werkbezoek van de Commissie Algemene Zaken aan de brandweer heb uitgelegd. Het betekent dat de aanpak van terrorisme in Amsterdam prioriteit heeft, in de zin dat de aanpak gericht is op het verkleinen van de kans dat terrorisme zich voordoet, op het beperken van de gevolgen van terrorisme en op het opsporen/vervolgen van daders. Binnenkort zal ik de uitgangspunten voor de aanpak van terrorisme in Amsterdam met u bespreken.

De boel bij elkaar houden door keihard op te treden, ja, maar niet alleen.

De boel bij elkaar houden is in de tweede plaats de dialoog met de stad. Dat doe ik niet alleen, dat doet het hele College. Gesprekken voeren met mensen, groepen, instellingen uit alle geledingen van de samenleving, waar men ook vandaan komt in deze stad met haar meer dan 170 nationaliteiten. Daartoe heb ik hier in uw raad een oproep gedaan na 11 september 2001 en velen van u hebben zich dat aangetrokken.

En ja, bij die gesprekken kom ik ook in moskeeën, ik vind ook dat ik dit moet doen als burgemeester van een stad die meer dan 120.000 moslims telt.

Want wat is het alternatief? Niet meer met de moslims van onze stad praten? Ze uitsluiten? De moslims nog verder in de hoek duwen dan ze al zijn? Ik pas daarvoor. Ik ben burgemeester van alle Amsterdammers en ik wil weten wat er in de stad gebeurt. Ik zou willen dat meer Amsterdammers dat deden.

En als dit niet de weg is dan hoor ik graag van u: wat dan wel. Roepen langs de zijlijn is mij te gemakkelijk.

Ja, dames en heren, en dan is de boel bij elkaar houden ook nog eens een keer grenzen stellen en die ook duidelijk markeren. Keer op keer uitleggen dat we in Nederland en in Amsterdam in een rechtsstaat leven waar de vrijheden die in onze Grondwet zijn neergelegd (de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van onderwijs om een paar belangrijke vrijheden te noemen) voor eenieder gelden - ja, maar dan ook echt voor iedereen. Gisteren op de Dam heb ik dat met betrekking tot de vrijheid van meningsuiting nog eens benadrukt.

Het betekent dat je het op scholen moet afstraffen en dat gebeurt ook, als er leerlingen zijn die de moord op Van Gogh afdoen als "een "logisch gevolg van de uitspraken van Van Gogh". Het betekent dat we keer op keer moeten uitleggen dat we op grond van artikel 1 Grondwet in Nederland en in Amsterdam staan voor de emancipatie van de vrouw, van homoseksuelen. Maar ook dat we indachtig datzelfde artikel 1 van de Grondwet discriminatie en racisme niet pikken en het dus niet goed vinden dat allochtone jongeren vaak bij uitgaansgelegenheden worden geweerd of minder gemakkelijk een baan kunnen vinden. Tegelijkertijd moeten we ons met zijn allen nadrukkelijker afvragen wanneer de vrijheden in onze Grondwet in onvrijheden omslaan, bijvoorbeeld wanneer de vrijheid van meningsuiting omslaat in de vrijheid om te beledigen. Is dat wat we in onze samenleving willen? Remco Campert zei het vanochtend in zijn column in De Volkskrant zo: "de vrijheid van meningsuiting, dat is toch iets anders dan de vrijheid om mensen tot in hun ziel pijn te doen". Maar ook als dat gebeurt, dan is dat geen enkel excuus voor zo'n laffe moord als waarvan wij getuige zijn geweest.

Laten we de moord op Theo Van Gogh gebruiken om deze fundamentele discussies aan te gaan. Laten we haat en angst proberen om te buigen in vertrouwen.

Dames en heren,

Dan bent u nog benieuwd naar de stand van zaken bij het onderzoek naar de moord op Theo van Gogh.

Zoals u weet is de vermoedelijke dader aangehouden. Een belangrijk feit. De driehoek, in het bijzonder de Hoofdofficier van Justitie, zit bovenop deze zaak en werkt hard aan het onderzoek. Ik vind dat alle informatie die relevant is voor deze zaak en waarover Amsterdam beschikte, moet worden gelegd naast de informatie die op landelijk niveau voor handen was. Dat is vanzelfsprekend een essentiële vraag. Niet alleen voor deze zaak, maar ook met het oog op de toekomst is deze vraag cruciaal voor het waarmaken van de verantwoordelijkheid die de locale driehoek heeft en ook wil nemen.

© Gemeente Amsterdam