Meer informatie: dienst Interne en Externe Communicatie, tel. 071-5273282
Leidse professor luistert naar zwarte gaten
Persbericht Universiteit Leiden,
16 november 2004
MiniGRAIL: eerste bolvormige zwaartekrachtsgolf-antenne ter wereld
Sinds gisteren, maandag 15 november 2004, luistert professor Giorgio
Frossati naar zwaartekrachtsgolven, althans als er binnenkort eens
eentje langskomt. Zwaartekrachtsgolven ontstaan bij heftige botsingen
tussen zwarte gaten in het heelal en bij instabiliteiten in
neutronensterren.
MiniGRAIL is de naam van de eerste bolvormige
zwaartekrachtsgolf-antenne ter wereld. De bol is gemaakt in het Leids
Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde (LION) van de Universiteit
Leiden. Het bouwen heeft jaren geduurd en is het resultaat van vele
uren samenwerken tussen de onderzoeksgroep van Frossati en de
vakmensen van de fijnmechanische en electronische werkplaats in het
instituut. "Een resultaat om trots op te zijn", aldus professor Peter
Kes, wetenschappelijk directeur van LION.
De MiniGRAIL-bol is van koper met een beetje (6%) aluminium, heeft een
diameter van 65 cm en weegt 1150 kg. Als een zwaartekrachtsgolf de
antenne passeert, zal deze een zeer klein gedeelte van de energie aan
de bol overbrengen. Zwaartekrachtsgolven met een frequentie van rond
de 3000 Hertz zullen de bol op allerlei manieren laten trillen. In
natuurkundetaal heet het dat de resonantiemodes van de bol worden
aangeslagen. Deze trillingen zijn echter zeer klein, een miljardste
deel van een miljardste deel van een centimeter (10 -20 m) en zijn dus
erg moeilijk te meten. MiniGRAIL moet een gevoeligheid gaan bereiken
die goed genoeg is om zulke kleine trillingen te detecteren.
Sterrenkundigen voorspellen dat bij deze frequentie en uitwijking
allerlei bronnen van zwaartekrachtsgolven gemeten kunnen worden, zoals
botsingen van zwarte gaten en instabiliteiten in neutronensterren.
Om valse trillingen zoveel mogelijk tegen te gaan is MiniGRAIL gebouwd
op trillingsvrije palen en wordt de bol afgekoeld tot superlage
temperaturen. Op dit moment is de bol 269 graden onder nul. Dat is net
zo koud als de koudste hoekjes van het heelal. Over enkele weken wordt
de bol nog verder afgekoeld tot recorddiepte en zal de
wetenschappelijke race losbarsten: wie in de wereld zal de eerste zijn
om zwaartekrachtsgolven te meten?
De race zal gaan tussen Amerikaanse teams, een Italiaans team en het
team van Frossati. Toch zal samenwerking belangrijker zijn dan
competitie. "Je kunt nooit weten of je een zwaartekrachtsgolf of iets
anders hebt gemeten, tenzij je vergelijkt met de gegevens van de
andere teams. Alleen als we allemaal tegelijkertijd een hit krijgen,
weten we dat het een zwaartekrachtsgolf was."