De Nederlandse Bank
Locatie leeg seminar 'Nederland Fraudeland: fraude(-preventie) loont?'
van VNO-NCW regio Midden.
Spreker leeg Prof.dr. Arnold Schilder RA
Organisatie leeg DNB
Mijn betoog zal gaan over `4 maal integriteit'. Integriteit is in de
financiële sector een bekend begrip dat ook in wet- en regelgeving is
verankerd. Vanmiddag wil ik ingaan op het belang van integriteit ook
voor u, als ondernemer, en wat dat concreet kan betekenen. Uiteraard
zal ik dit doen vanuit mijn ervaringen bij de Nederlandsche Bank
(DNB).
De volgende punten komen hierbij aan de orde.
* Het belang van integriteit.
* Integriteit vormt een wezenlijk onderdeel van het toezicht op de
financiële sector. DNB is de toezichthouder op de financiële
sector.
* Vanuit de integriteitervaringen in de financiële sector willen we
een concretisering maken naar het ondernemen, langs de lijnen
van 4 maal integriteit:
1 persoonlijke integriteit;
2 organisatorische integriteit;
3 relationele integriteit;
4 marktintegriteit
Integriteit betekent letterlijk heelheid (één van de betekenissen).
Onder integer handelen versta ik consistent handelen. Voor ondernemers
betekent dit thuis en op het werk dezelfde normen en waarden hanteren.
Normen en waarden die in absolute zin zijn aan te merken als "goed".
Ondernemen is dan ook geen amorele activiteit, maar heeft rekening te
houden met normen en waarden, waarvan de minimumpositie wordt
ingegeven door wet- en regelgeving.
Inleiding
Mijn betoog is als volgt opgebouwd.
* De toegenomen maatschappelijke relevantie van integriteit in
ondernemen. Ik benoem enige achtergrondontwikkelingen en het
praktisch belang.
* Het bovenstaande wordt toegespitst naar de financiële sector: hoe
wordt daar invulling gegeven aan integriteit?
* Belangrijk is dat integriteit niet alleen een kwestie is van goede
wil. Er zijn concrete aanknopingspunten teneinde integriteit in de
onderneming tot stand te brengen. Dit zal worden uitgewerkt langs
vier lijnen: 4 maal integriteit.
* Op dit punt komt de relatie tussen integriteit en preventie aan de
orde. Ik zal ingaan op mijn stelling dat integriteit aan
(fraude)preventie vooraf gaat.
* Hoe werkt dit alles uit voor de ondernemers? Zij worden
geconfronteerd met financiële instellingen die integriteit een
integraal onderdeel hebben gemaakt van hun bedrijfsvoering. Heeft
dit gevolgen voor de relatie bank - ondernemer? Welke leerpunten
liggen hier eventueel voor de ondernemer?
* De begripsvorming tot dusverre gaan we concreter maken door enkele
oefeningen in integriteit. Dit, uiteraard, langs de lijnen van 4
maal integriteit.
* Tot slot zal ik enkele conclusies trekken.
Integriteit: een indringende noodzaak
* De begrippen integriteit en verantwoordelijkheid brengen de
maatschappij in beweging. Het maatschappelijke belang wordt
onderstreept door meerdere initiatieven van de Verenigde Naties,
waaronder het Global Compact.
* In Nederland is het SER-advies `de winst van waarden' een
belangrijk rapport. In politiek en maatschappij is dit advies
maatgevend geweest voor het denken over maatschappelijk
verantwoord ondernemen. Door het maatschappelijk
verwachtingspatroon zijn grenzen gekomen aan de onderneming als
winstmachine. De onderneming wordt meer en meer een corporate
citizen, mét de bijbehorende (morele) verantwoordelijkheden.
* Een ander verschijnsel wordt zichtbaar door het recente onderzoek
van het Sociaal Cultureel Planbureau. De Nederlander is meer dan
ooit tevreden, maar voelt zich ook bedreigd en onveilig. Dit duidt
mijns inziens op een verminderd vertrouwen in de maatschappelijke
omgeving waarin de burger moet leven en functioneren.
* Terrorisme is een ernstige factor hierin. De autoriteiten zetten
dan ook zeer stevig in op de bestrijding hiervan.
* De financiële sector merkt de gevolgen hiervan. Integriteit is in
de afgelopen decennia meer en meer een kernbegrip geworden.
Integriteit telt in de praktijk
Thuis weten we wat acceptabel is, wat wel mag en wat niet mag. Weten
we dat ook in ons bedrijf? Integer gedrag gaat ook in het ondernemen
niet vanzelf. tegelijk zien we dat mensen in beweging komen, waar
gedrag wringt met wat als goed gedrag wordt beschouwd.
* Een gebrek aan integriteit heeft gevolgen, bijvoorbeeld:
wetsovertredingen; reputatieschade; strafrechtelijke
aansprakelijkheid, ook voor de ondernemer persoonlijk! Als actueel
voorbeeld kan gelden Ahold.
* Dit brengt ons op het terrein van de zogenaamde
"boekhoudschandalen", naar mijn mening een eufemistische
uitdrukking voor fraude. De wortel van deze boekhoudfraudes is te
vinden in integriteitgebrek. Gewin boven eerlijkheid en
transparantie, en ten koste van het belang van vele betrokkenen
(werknemers, aandeelhouders, klanten).
* Zaken als deze maken zichtbaar dat in de maatschappij een
hernieuwd appèl op ondernemingen opkomt om hun (morele)
verantwoordelijkheid te zien en te nemen.
* Het negeren van deze roep is, afgezien van het ethische aspect,
ook commercieel gezien een onverstandige houding. Denk aan
consumentenboycots van oliemaatschappijen en bewuste overwegingen
bij de keuze van een leverancier. Ook de overheid hecht aan
integriteit getuige haar aanbestedingsbeleid.
Integriteit in de financiële sector
Zo kom ik op de vraag hoe de financiële sector met het onderwerp
integriteit omgaat.
* Als uitgangspunt neem ik een kernbegrip in de financiële sector,
namelijk: vertrouwen.
* Actuele thema's binnen het financiële toezicht zijn:
1 Witwasrisico's
2 Voorkomen terrorismefinanciering
3 Toezicht op trustsector
4 Toezicht op de geldtransactiekantoren (als in 1995 op
wisselkantoren)
5 Customer due diligence (Bazels rapport van oktober 2001)
* Voor het handhaven van vertrouwen is nodig: soliditeit en, daarmee
samenhangend, prudentieel toezicht.
* Soliditeit heeft niet alleen een financiële c.q.
bedrijfseconomische component, maar ook een morele c.q.
integriteitcomponent.
* Gezien de positie van financiële instellingen en de cruciale
noties van vertrouwen, soliditeit en integriteit kent de
financiële toezichtwetgeving enkele `stimulansen voor
integriteit'.
* De kern van de ontstane wet- en regelgeving is: voorkom
integriteitschendingen (denk hierbij bijvoorbeeld aan
wetsovertredingen en andere maatschappelijk onaanvaardbare
handelingen). Dit is neergelegd in de norm van een integere
bedrijfsvoering.
* DNB is als prudentieel toezichthouder de hoedster van de
integriteit van het financiële stelsel en van daarbinnen
opererende instellingen. Ook daarmee heeft DNB een maatschappelijk
relevante functie. De AFM als gedragstoezichthouder speelt hier
eveneens een belangrijke rol.
Integriteit en preventie
Integriteit heeft dus alles te maken met preventie: het voorkomen van
integriteitschendingen. Hiermee komen we bij het onderwerp van deze
themabijeenkomst: `Nederland Fraudeland: fraude(preventie) loont?'. Ik
wil benadrukken dat het er in de integere onderneming om gaat om
normschendingen te voorkomen; preventie dus! Het toezicht van DNB is
dan ook gericht op de vraag of de onder toezicht staande instellingen
zodanige maatregelen hebben genomen en zich zodanig hebben
georganiseerd dat schendingen van de geldende normen voorkomen worden.
We noemen dit ook wel: beheersing van het integriteitsrisico.
* Integriteit is geen kwestie van goede wil. Naar analogie van de
SER in het advies `de winst van waarden': integriteit omdat het
hoort, omdat het moet en omdat het loont.
* Integriteit is wederom geen kwestie van goede wil: je moet er 100%
voor gaan. Dit vereist beleid, procedures en maatregelen.
* Concrete aanknopingspunten zijn de vier typen van integriteit:
1 persoonlijke integriteit;
2 organisatorische integriteit;
3 relationele integriteit;
4 marktintegriteit.
* Een integere onderneming vergt 4 maal integriteit derhalve.
Gevolgen voor ondernemers
Wat betekenen de door mij geschetste ontwikkelingen in de financiële
sector voor u als ondernemer? Wat betekent het dat `integere
bedrijfsvoering' de geldende norm is?
* De eerste vaststelling is dat banken en ook andere financiële
instellingen hun bedrijfsvoering ijken aan deze norm, daartoe
gestimuleerd door de toezichthouders.
* Wanneer een bank in relatie treedt met een andere onderneming
zitten we op het terrein van de relationele integriteit. Waar
kijkt een bank naar bij u?
* De instelling zal onder meer de regeling CDD ter hand nemen. Deze
regeling vereist dat een bank een risico-inschatting maakt van u
als cliënt. Het gaat dan niet in de eerste plaats om een
financieel risico, maar veelmeer om een integriteitsrisico.
* Verwacht derhalve dat banken een integriteitinschatting zullen
maken van u. Op de zoektocht naar integere ondernemingen is de
meetlat van 4 maal integriteit een logische.
Integriteitsoefeningen
Laten we een korte vooruitblik doen om te zien wat dit bij u zelf kan
uitwerken, op welke terreinen eventueel te nemen maatregelen zich
kunnen manifesteren. Laten we een paar voorbeelden inventariseren,
uitgaande van de vier typen van integriteit.
Persoonlijke integriteit
* Beoordeling medewerkers op betrouwbaarheid, met name waar functies
integriteitsgevoelig zijn
* Betrouwbaarheid van de bestuurders zelf.
* Betrouwbaarheid van de ondernemer.
Organisatorische integriteit
* Bedrijfscode en compliance
* Omgang met incidenten
Relationele integriteit
* Omgang met klantgroepen
* Omgang met productgroepen
Marktintegriteit
* Wijze van prijsstelling
* Kartelrisico
Conclusie
In de huidige maatschappelijke omgeving wordt de onderneming
geconfronteerd met extra vragen op het gebied van integriteit. De
vertaalslag naar integere bedrijfsvoering is daarmee belangrijk. Dit
legt een nadruk op de preventieve werking van integriteit.
Mijn stelling bij het thema van vandaag is dan ook: aan
fraudepreventie gaat integriteit vooraf. Dit confronteert u direct met
de vraag: `wat verwacht de samenleving van mij als ondernemer?' en
noopt u tot de interne vraag: `hoe ben ik 4 maal integer?'. Zoals ik
het zie zijn dit twee kernvragen in het huidige ondernemen. Aan u de
taak om deze vragen te beantwoorden.