29 november 2004
BEDROGEN OGEN
Geschilderde illusies van Cornelius Gijsbrechts
5 februari t/m 15 mei 2005
Van 5 februari t/m 15 mei 2005 is de tentoonstelling Bedrogen Ogen met
schilderijen van Cornelius Gijsbrechts in het Mauritshuis te zien.
Deze Zuid-Nederlandse schilder was een meester in trompe-l'oeils,
bedriegers van het oog. Verschillende schilders in de 17de eeuw
waagden zich aan dit genre; Gijsbrechts maakte er zijn specialiteit
van. Zijn halfgeopende kastjes, brievenrekken en omgekeerde doeken
misleiden ons ook nu nog keer op keer. In 1668 trad de van oorsprong
Vlaamse schilder in dienst van het Deense hof, waar hij voor Frederik
III en later voor Christian V een unieke reeks trompe-l'oeil
schilderijen maakte. Deze schilderijen, uit de collectie van het
Statens Museum in Kopenhagen, zullen voor het eerst in Nederland
getoond worden.
De exclusieve sponsor van de tentoonstelling Bedrogen Ogen is TNT.
>De schilder
Cornelius Gijsbrechts was vermoedelijk afkomstig uit Antwerpen. Over
zijn geboorte- en sterfdatum en over zijn opleiding is weinig bekend.
Zijn vroegste schilderijen, die van ongeveer 1657 dateren, zijn
traditionele stillevens. Vanaf 1662 ging hij zich echter toeleggen op
trompe-loeil stillevens. In die jaren was hij werkzaam in Duitsland,
volgens de overlevering onder andere in Hamburg. Daarna maakte hij de
stap naar Denemarken. Hoewel weinig over Gijsbrechts bekend is,
verraadt zijn werk dat hij een creatieve persoonlijkheid met gevoel
voor humor moet zijn geweest. Dat hij bovendien trots was op zijn
eigen vakmanschap, staat buiten kijf: diverse keren komen we zijn
zelfportret tegen als subtiel onderdeel van de voorstelling.
Productieve jaren aan het Deense hof
In september 1668 werd Gijsbrechts door de Deense koning Frederik III
(1609-1670) benoemd tot hofschilder. In die functie, die hij tot 1672
bekleedde, zou hij uitgroeien tot één van de meest innovatieve
trompe-loeil schilders van Europa. In 1672 vertrok hij naar Stockholm
waar hij een paar jaar woonde, om vervolgens zijn geluk opnieuw in
Duitsland te beproeven. In 1675 woonde hij waarschijnlijk in Breslau
(het tegenwoordige Wroclaw in Polen). Daarna is niets meer over hem
bekend.
Bedrogen ogen
Bedrieglijk realistisch zijn de zogenoemde brievenborden (afb. 1 ,2 en
3). Op de brievenborden lijken horizontale en verticale rode linten
gespijkerd waar achter brieven en andere paperassen steken. Het lijkt
levensecht maar de opbergzakjes, kammen, het schrijfgerei en het
steeds terugkerende groene gordijn zijn geschilderd. Teksten en
afbeeldingen op documenten en brieven vertellen een verhaal: soms over
Gijsbrechts persoonlijke leven, soms over actuele gebeurtenissen.
Gijsbrechts vernieuwde zichzelf steeds weer en voerde zijn
illusionisme verder door dan enig schilder voor hem. Zo schilderde hij
in 1670 twee kunstkastjes(afb. 9 en 10), waarin hij de
tweedimensionale weergave en de driedimensionale realiteit
combineerde.
De kastjes zijn getimmerd van ruw hout en hebben een deurtje van
glas-in-lood, waardoor het lijkt alsof we naar binnen kunnen kijken.
Bij het ene kastje is de deur gesloten, maar is het hang en sluitwerk
echt zodat de deur werkelijk open kan. Het andere kastje daarentegen
is half geopend geschilderd maar kan niet gesloten worden omdat de
scharnieren en het slot geschilderd zijn. In beide kastjes zijn de
geschilderde exotische voorwerpen verleidelijk echt uitgestald.
Een schildersezel (afb. 11), die samen met twee schilderijen en
schildersattributen uit een dik eikenhouten paneel is gezaagd, zal de
bezoeker letterlijk op het verkeerde been zetten.
De meest verrassende trompe-l'oeil van de tentoonstelling is het
schilderij met de geschilderde achterzijde (afb. 12). Gijsbrecht heeft
hier zijn vindingrijkheid tot het uiterste doorgevoerd en zo de
achterkant van een schilderij tot zelfstandig kunstwerk gemaakt. Zelfs
de achterkant van de lijst met zwarte verfvegen is weergegeven en de
randen van het doek verschijnen nog net langs het raam dat met kleine,
geschilderde spijkertjes in de lijst wordt gehouden.
Publicatie
Bij de tentoontelling verschijnt een Nederlandstalig boek, waarin alle
schilderijen worden beschreven en in kleur afgebeeld. Uitgave
Waanders.
Publieks- en educatieve begeleiding
Voor de volwassen bezoeker is een gratis tekstboekje beschikbaar met
uitleg over de schilderijen en de uiteenlopende voorwerpen die daarop
te zien zijn.
Onderwijs
8 13 jaar: samen met een journalist van de Oprechte Haerlemse Courant
uit 1671 ontdekken leerlingen meer over de schilder Gijsbrechts.
14 18 jaar: aan de hand van een bronnenboekje met opdrachten doen
leerlingen onderzoek naar leven, werk en wereld van Gijsbrechts.
Maandagopenstelling
Van 1 april t/m 1 september 2005 is het Mauritshuis ook op maandag van
10.00 tot 17.00 uur geopend.
Nadere informatie voor de pers en beeldmateriaal:
Mauritshuis, Afdeling Communicatie
Pom Verhoeff-Emanuel
Tel: 070 302 34 35
Fax: 070 302 34 50
E-mail: verhoeff.p@mauritshuis.nl
www.mauritshuis.nl
terug
Mauritshuis