JSF: de vliegende Betuwelijn?
30-03-2005 * "De regering ziet ze vliegen!" stelde SP-Kamerlid Harry
van Bommel vandaag in een overleg over de voortgang van het project.
"Een andere conclusie is nauwelijks denkbaar als je het rapport van de
Amerikaanse rekenkamer over de ontwikkeling van de JSF leest. Hier
dringt zich een vergelijking op met de aanleg van de Betuwelijn."
---
Lees hier de bijdrage van Harry van Bommel aan de eerste termijn van
het debat.
Harry van Bommel Mijnheer de voorzitter, De regering ziet ze vliegen!
Een andere conclusie is nauwelijks denkbaar als je het rapport van de
Amerikaanse rekenkamer over de ontwikkeling van de JSF leest. Hier
dringt zich een vergelijking op met de aanleg van de Betuwelijn. De
Nederlandse deelname aan de JSF dreigt een debacle te worden met
Betuwelijn proporties.
In de bijna drie jaar van de ontwikkeling van de JSF zijn er problemen
geweest van technologische aard. Het eerste, al bekende, gevolg van de
technische problemen was een vertraagde ontwikkelingsperiode van 1 tot
1,5 jaar. Vooral het gewicht van het toestel en moeilijkheden bij de
ontwikkeling van de software. Uit de laatste brieven van de regering
rees al het vage beeld dat deze problemen nog niet definitief zijn
opgelost. Dat staat er niet erg duidelijk en de regering wekt de
indruk dat de problemen onder de knie zijn. Uit de rapportage van de
Amerikaanse Rekenkamer komt een veel schrijnender beeld naar voren.
Die stelt voor om de hele zaak te heroverzien en met de gewonnen tijd
een goed geregisseerd project op te zetten. Met andere woorden, de
Amerikaanse rekenkamer twijfelt aan het welslagen van het project als
niet wordt halt gehouden. Dat punt wordt door de regering in de brief
van donderdag 24 maart j.l. stilletjes in het midden gehouden. De
regering bagatelliseert de situatie en hoopt dat de Amerikanen de
problemen oplossen. Voorzitter, dat komt mij voor als onbehoorlijk
bestuur.
Het is noodzakelijk dat voor de Nederlandse business case ook
fundamentele vragen worden gesteld. Deze vragen zijn niet beantwoord
door de regering in de wat zij een nieuwe business case noemt. Slechts
één variabele is in de Nederlandse beschouwing opgenomen en dat is de
hoogte van de dollarkoers. De overige elementen blijken nu door de
kritische aanpak van de Amerikaanse Rekenkamer eveneens van bijzonder
groot belang. De regering heeft daarom maar half werk geleverd. Het is
duidelijk dat in heel het Pentagon en bij Lockheed Martin in 2004
officials hebben gerekend en gerekend en de regering zich tevreden
heeft laten stellen in een paar brieven. Nu komt de Amerikaanse
Rekenkamer met heel andere vragen. Vragen die aansluiten bij de
bevindingen en twijfels van de SP. Het is daarom onontkoombaar dat er
een nieuw actualisatierapport komt; de Algemene Rekenkamer of het CPB
zou dat wat ons betreft moeten doen.
Ik neem twee belangrijke factoren bij de kop. Eerst de
productieverwachtingen. Amerika verwacht op dit moment 4685 toestellen
te produceren, waarvan er 1500 naar exportlanden gaan. Dat wil zeggen
landen die niet aan de ontwikkeling deelnemen. Eerder, in 2002, was
deze prognose hoger. In drie jaar tijd is de reëel waarschijnlijke
behoefte gezakt van 5123 naar 4685. Dat is 438 in drie jaar tijd. Een
gemiddelde van zo'n 146 per jaar. Dat betekent dat als deze
ontwikkeling rechtlijnig geëxtrapoleerd wordt, volgend jaar in de
zomer ten tijde van het regeringsbesluit de prognose gezakt kan zijn
tot 4535, net nog boven het break even punt van 4500 toestellen waarop
de business case is berekend. Maar in 2007 of in 2008 als de
business-case moet worden herberekend zou dat wel eens onder de 4500
kunnen zitten. Op dat moment zit Nederland krachtens het voorgenomen
MOU van 2006 vast aan de JSF, terwijl die alleen maar duurder wordt.
De regering schrijft dat de berekening "dus nog steeds behoudend" is,
"zij het minder behoudend dan bedoeld in de brief van 8 april 2002".
Wat is het commentaar van de regering op deze trend?
Ten tweede, de kansen van het Nederlandse bedrijfsleven. Inmiddels is
voor 212 miljoen dollars aan orders in de SDD fase binnengehaald. Dat
zou neerkomen op orders tijdens de productiefase à raison de 5,5
miljard dollar. Op dit moment zijn er 20 bedrijven daadwerkelijk
betrokken bij de ontwikkelingsfase. Is het juist dat het vooral Stork
is dat het leeuwendeel van de orders heeft binnengehaald? En welke
bedrijven hebben nog geen succes geboekt? Thales was in maart 2004 de
klagende partij die er op wees dat Amerikanen technologieën niet met
Europese bedrijven wilde delen. Maar Thales is vooral een Frans
bedrijf.
In totaal zou een twintigtal bedrijven contracten hebben gekregen. Het
is waarschijnlijk duidelijk welke bedrijven nu kans maken op
omzetorders, andere bedrijven die tot nu toe niets hebben gekregen
kunnen het waarschijnlijk wel vergeten. Deze 20 gelukkigen moeten gaan
concurreren met bedrijven uit andere SDD landen. Waarschijnlijk zijn
er voor elk deelproduct wel een paar concurrenten te vinden. Duidelijk
moet zijn dat indien, nu na drie jaar sommige deelnemende bedrijven
nog geen kans tot ontwikkeling van onderdelen heeft gekregen, de kans
dat dat nog gaat gebeuren klein is. Deelt de regering deze analyse?
Dit leidt tot een aantal vragen. Als de Nederlandse bedrijven er in de
laatste negen maanden amper of niet in zijn geslaagd nieuwe contracten
binnen te halen, wat is er dan aan de hand? Gaat het hier om het
instorten van het lobbywerk; een andere wind uit Amerika of het
bereiken van het maximaal mogelijke? Als 20 bedrijven een graantje
hebben mee weten te pikken, wat betekent dat voor de andere bedrijven.
Wie gaat hun bijdrage in de business case opbrengen? Komt dat allemaal
voor rekening van de Nederlandse staat in 2008? Dit gecombineerd met
het risico dat veel minder toestellen in productie zullen worden
genomen, en dus een lagere opbrengst voor Nederlandse bedrijven plus
de kans van een veel hogere stuksprijs geeft een beeld van het wankele
geheel van het hele JSF-project.
Opvallend is dat in de antwoorden van 24 februari hetzelfde bedrag
wordt genoemd dat door Nederlandse bedrijven aan contracten is
gesloten dan in mei/juni 2004: 212 miljoen dollar. Dat zou betekenen
dat in negen maanden niets meer is binnen gehaald. In het antwoord op
vraag 40 van 24 februari wordt gemeld dat de Nederlandse industrie een
goede kans heeft op productiecontracten ter waarde van 2,3 miljard
dollar. In juni echter wordt een veel hoger bedrag genoemd, nl 5,5
miljard. Als dat zo is, hoe moet dat verschil worden verklaard en hoe
komt het dat sinds het voorjaar van 2004 geen contract meer is
bemachtigd?
In de CPB-actualisatie van maart 2002 stelde het CPB al dat er geen
extra werkgelegenheid te verwachten was van de JSF. Graag zouden we
dit punt in het licht van het voorgaande ook in de nieuwe actualisatie
of in een onderzoek door derden opgenomen zien. En kunnen daarbij
misschien ook de vooruitzichten van het Midden en Klein Bedrijf worden
betrokken?
De algemene conclusie luidt dat het JSF-project gaat om het insnoeren
van Nederland in Amerikaans politiek militaire strategie. De regering
geeft dat zonder meer toe door te stellen dat het gaat om een "de
facto keuze" voor de JSF. Onder tal van uitzonderlijke omstandigheden
kan dit nog ongedaan worden gemaakt, maar op dit moment is er een
duidelijk kritisch punt aan te wijzen, om -behalve principiële-
redenen, af te zien van verdere deelname van het JSF
ontwikkelingsavontuur.
De regering is nog steeds van plan om in 2006 een Memorandum of
Understanding op te stellen waarin staat dat Nederland JSF-toestellen
zal aanschaffen, zonder duidelijkheid over het precieze aantal en de
uiteindelijke verkoopprijs. De regering zwemt in de fuik naar de
beslissing. De Kamer moet haar tegenhouden, want de ontwikkelingsfase
heeft een vertraging opgelopen van één tot anderhalf jaar, maar de
schema's om te komen tot een bindend Memorandum of Understanding (MOU)
in 2006 zijn niet opgeschort. Dit jaar beginnen formele
onderhandelingen met het doel midden 2006 een dergelijke overeenkomst
te sluiten, schrijft de regering. Ondertekening van het MOU houdt in
dat Nederland zich definitief vastlegt op een aantal af te nemen
vliegtuigen. Waarom zouden we nu al met die onderhandelingen beginnen
als de boel anderhalf jaar vertraagd is en de Amerikaanse Rekenkamer
een pas op de plaats wil? Daarom is de conclusie gerechtvaardigd om
ook de beslissing over de MOU uit te stellen. Hoe staat de regering
daar tegenover? Geldt uitstel van de technische ontwikkeling ook voor
het beslismoment?
Mijnheer de voorzitter. De regering ziet ze graag vliegen, die
JSF-gevechtsvliegtuigen. De SP blijft liever met beide benen op de
grond.
Socialistische Partij