Algemene Rekenkamer

Algemene Rekenkamer

- 20 april 2005 -

Beleid en beheer staatsdeelnemingen hebben zich positief ontwikkeld

Toezicht, beheer en controle garanties en leningen van het Rijk kunnen beter

Het (financieel) beheer, het toezicht en de controle schieten bij garanties en leningen op onderdelen tekort. De informatievoorziening aan de Tweede Kamer over met name risico's kan beter. Ook het rijksbreed beleid op zowel het terrein van leningen als garanties is nog onvoldoende ontwikkeld. Het beleid op het terrein van staatsdeelnemingen heeft de afgelopen jaren een positieve ontwikkeling doorgemaakt. De uitvoering van dat beleid, waaronder de overdracht van het beheer naar het Ministerie van Financiën en het afstoten van deelnemingen, is voor verbetering vatbaar. Dit staat in het rapport Garanties, leningen en deelnemingen van het Rijk, dat de Algemene Rekenkamer vandaag publiceert.

Inventarisatie moeizame en tijdrovende klus
De inventarisatie van gegevens over de uitstaande garanties en leningen bij de ministeries was een tijdrovend proces, ondanks het feit dat de gegevens volgens de rijksvoorschriften in de administraties zouden moeten zijn opgenomen. Eind 2002 stond er ¤57,6 miljard aan garanties en ¤9,4 miljard aan leningen uit. Op de staatsbalans stond eind 2002 een marktwaarde van ¤36,4 miljard aan deelnemingen verantwoord.

Beleid en financieel beheer garanties en leningen kunnen beter Het Rijk heeft geen algemeen geldend afwegingskader voor de inzet van verschillende financiële instrumenten zoals garanties en leningen. Wel zijn er in 1985 een aantal uitgangspunten voor de inzet van het garantie-instrument geformuleerd waaronder de afspraak zeer terughoudend om te gaan met het instrument ('nee, tenzij'). Deze uitgangspunten zijn verder niet uitgewerkt. Het was voor de Algemene Rekenkamer dan ook niet mogelijk om te beoordelen of er inderdaad terughoudend wordt omgegaan met garanties. Zij constateert dat het aantal garantieregelingen sinds 1995 is afgenomen, maar dat circa 30% stamt van na 1995. Circa 90% van de garanties brachten in 2002 geen uitgaven met zich mee. Ook constateert zij dat de praktijk van het verstrekken van leningen een zeer divers beeld vertoont, onder meer voor de gehanteerde rente- en aflossingsmethodieken.

Zowel de Inspectie der Rijksfinanciën van het Ministerie van Financiën als de departementale directies FEZ hebben geen specifiek toezichtsbeleid voor het financieel beheer van garanties en leningen. Alleen EZ, LNV en Defensie hebben aparte procedures voor nieuwe garanties en leningen. Uit het onderzoek blijkt ook dat verschillende administraties tekortkomingen vertonen. Daarom beveelt de Algemene Rekenkamer aan om de administraties beter toegankelijk te maken en het toezicht en de controle te verbeteren.

Positieve ontwikkelingen op terrein deelnemingen
Op het terrein van de staatsdeelnemingen hebben de afgelopen drie jaar veel positieve ontwikkelingen plaatsgevonden. Toch is ook hier nog vooruitgang te boeken. Zo zijn in de loop der tijd verschillende afwegingskaders voor het aangaan en afstoten van deelnemingen geformuleerd. De Algemene Rekenkamer beveelt aan om te onderzoeken of deze verschillende kaders onderling voldoende consistent zijn.

En hoewel er belangen zijn afgebouwd en deelnemingen zijn verkocht komen er toch nog steeds deelnemingen bij. Dit ligt niet in lijn met het afstotingsbeleid.

Het beheer van de deelnemingen op Financiën is goed op orde. Hoewel de overdracht van deelnemingen aan het Ministerie van Financiën voortvarend is opgepakt, wordt de helft van de deelnemingen nog op de vakdepartementen beheerd. De Algemene Rekenkamer vindt dat de minister van Financiën zijn coördinerende rol moet versterken zolang dit het geval is.

Conclusies worden grotendeels gedeeld door minister van Financiën De minister van Financiën heeft namens het kabinet in een reactie op het rapport laten weten dat hij extra aandacht zal vragen voor het beheer van en toezicht op verstrekte garanties en leningen. Het bevreemdt hem dat het moeite heeft gekost om de gegevens bij de ministeries te achterhalen. Gezien de relatief geringe uitgaven en ontvangsten die tot nu toe met garanties en leningen gemoeid zijn, vindt hij relativering van de conclusies op zijn plaats. Hij voelt weinig voor het verder expliciteren van het garantie- en leningenbeleid, dit zou de druk op de toepassing vergroten, terwijl een 'nee-tenzij' beleid wordt gevoerd.

De minister neemt de aanbevelingen ten aanzien van de staatsdeelnemingen grotendeels over, maar merkt op dat zij niet altijd makkelijk uitvoerbaar zijn.

De Algemene Rekenkamer is blij met de toezeggingen, maar vindt de toezeggingen voor garanties en leningen nog weinig concreet.

Op www.rekenkamer.nl wordt op 20 april vanaf 15.00 uur uitgebreide informatie geplaatst over de omvang en kenmerken van garanties, leningen en deelnemingen van het Rijk. Bij dit persbericht is een factsheet met meer informatie over garanties, leningen en deelnemingen.