Boekenstad Amsterdam
9 mei 2005
---
Ulli Fischer
Door de eeuwen heen heeft Amsterdam een reputatie opgebouwd als
boekenstad. Vooral in de 17e eeuw gold Amsterdam als vrijhaven waar
boeken gedrukt konden worden die elders verboden waren. Desnoods
gebeurde dat in het geheim en werden de uitgaven het land
uitgesmokkeld. Voor liefhebbers van het gedrukte woord was en is van
alles te beleven in de stad.
Boekenmarkt bij de Oudemanhuispoort, gezien vanaf de Oude Zijds
Achterburgwal, linosnede van H. Horst 1967 Rond 1455 werd de
boekdrukkunst uitgevonden in Duitsland door Johannes Gutenberg in
Mainz. Hij vervaardigde als eerste in Europa drukwerk van losse
letters. Er is twijfel geweest of de boekdrukkunst niet eigenlijk in
Haarlem is uitgevonden door Laurens Janszoon Coster. Tegenwoordig
wordt deze bewering als romantisch verzinsel afgedaan.
Boekencentrum van de wereld
De eerste boekdrukker van Amsterdam was Hugo Jansson van Woerden. Hij
vestigde zich in 1506 in de Kalverstraat. De eerste decennia groeide
de boekhandel rustig. Rond 1600 telde de stad 21 boekhandelaren.
Ongeveer een halve eeuw later waren dat er maar liefst 105. Amsterdam
bloeide op als handelsmetropool. In 1602 werd de VOC opgericht. Steeds
meer schepen vertrokken naar alle delen van de wereld. Parallel
hieraan groeide de stad uit tot boekencentrum van de wereld. In de 17e
eeuw werden in Nederland meer boeken gedrukt dan in alle andere landen
op aarde samen.
Blaeuw
Amsterdam als handelsstad en vestigingsplaats van ontdekkingsreizigers
had behoefte aan informatie. Beroemd zijn de atlassen en zeekaarten
van Blaeuw. Het familiebedrijf was gevestigd op het Damrak. Veel
uitgevers en boekhandelaren verkozen deze plek. Blaeuw verhuisde later
naar de Gravenstraat achter de Nieuwe Kerk, de huidige Blaeuwstraat en
het Blaeuwerf. De dure productie van de Blaeuw atlas werd vermoedelijk
mogelijk gemaakt doordat Blaeuw onder valse naam katholieke boeken
drukte en heimelijk exporteerde naar katholieke landen.
Elsevier
Tweedehands boekenmarkt op het Spui, foto Theo Veenboer 1994 Een
andere beroemde uitgever van de 17e eeuw was Elsevier. Eveneens op het
Damrak gevestigd. In 1674 had de winkel 20.000 uitgaven in voorraad,
waaronder veel Franstalige boeken. Sommige publicaties mochten in
Frankrijk niet worden gedrukt. Op het lezen stond geen straf. Uitgever
Elsevier verwierf ondermeer faam met boeken van Engelse filosofen
zoals Bacon, Hobbes en Milton. Het huidige Elsevier is begin 19e eeuw
opgericht. De naam is gekozen als eerbetoon aan de eerdere uitgever.
Nieuwkomers
Dat Amsterdam tot belangrijke boekenstad kon uitgroeien, heeft ook te
maken met de nieuwkomers die de stad verrijkten. De gevluchte
Antwerpenaren die zich eind 16e eeuw in Amsterdam vestigden, brachten
expertise in het boekenvak mee. Sefardische joden in de 17e eeuw uit
Portugal gevlucht, makten Amsterdam tot beroemd centrum van Hebreeuwse
typografie.
Verlichting
Daarmee is nog niet gezegd dat het uitgeven van boeken in de tolerante
stad Amsterdam ongevaarlijk was. In de katholieke tijd tot 1578 liepen
uitgevers van protestantse bijbels en boeken gevaar. Later waren
katholieke publicaties niet welkom. Ook werden verlichte denkers als
bedreiging gezien. Predikant Balthasar Bekker werd in 1693 uit zijn
ambt geschorst. Zijn boek `De Betoverde Wereld' bestreed het bestaan
van heksen, tovenaars en wonderen. En de directe invloed van de duivel
op het handelen van mensen. Er zijn meer boeken verboden in Amsterdam.
Maar in tegenstelling tot andere Europese steden was de vervolging
mild.
Sites voor boekenliefhebbers
Nog steeds is er voor de liefhebber van het gedrukte woord veel te
beleven in Amsterdam.
* Overzicht van alle boekhandels en bibliotheken: www.boekbalie.nl.
Klik de kaart aan, eerst Noord-Holland en vervolgens Amsterdam.
* Website van de Tweedehands boekenmarkt iedere vrijdag op het Spui:
www.antiqbook/boekenmarktspui
* Voor een overzicht van literaire evenementen en lezingen:
www.literairepodia.nl.
Gemeente Amsterdam