Speech van de minister-president van het Koninkrijk der Nederlanden, dr.
Jan Peter Balkenende, Top van de Raad van Europa, Warschau, 17 mei 2005
Deze maand herdachten we in heel Europa het einde van de Tweede
Wereldoorlog. Elk land heeft daarvoor zijn eigen ceremonies, zijn eigen
tradities en monumenten. De vormen verschillen. Maar de achterliggende
betekenis van de herdenkingen verenigt ons allemaal. We delen de levende
herinnering aan de verschrikkingen van toen. En de overtuiging dat we samen
al het mogelijke moeten doen om de vrede en het recht te bewaren.
Europese waarden
Europa is een continent met vele volken, historische ervaringen, culturen
en religies. Maar we vinden elkaar in de overtuiging dat er waarden zijn
die fundamenteel en universeel zijn. Respect voor de menselijke
waardigheid, democratie en rechtsstaat zijn samen de enige voedingsbodem
waarop vreedzame diversiteit kan gedijen. Dat heeft onze geschiedenis ons
op de meest brute wijze geleerd.
De Raad van Europa is de hoeder van onze gezamenlijke waarden. Al 56 jaar
lang. De Raad is een onmisbare factor in het samenspel van de Europese
landen. Hij verbindt 46 landen en 800 miljoen mensen.
Een organisatie van waarden. Maar ook een organisatie van normen.
Vastgelegd in het Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mensen en in
bijna 200 andere bindende Europese verdragen.
Mede dankzij die verdragen heeft in Europa niet macht maar recht het
laatste woord.
Dat wil niet zeggen dat Europa een Utopia is waarin onrecht en geweld
volledig zijn uitgebannen. Maar stap voor stap zijn we er wel in geslaagd
ons continent vrijer, vreedzamer, veiliger en menselijker te maken.
Bovendien kunnen we elkaar op eventueel onrecht aanspreken op basis van
onze gezamenlijke normen.
Dit proces duurt al meer dan een halve eeuw en moet vóórtgaan.
Verworvenheden worden al te gemakkelijk beleefd als vanzelfsprekendheden.
We zien waarden nogal eens als ons eigendom. Als iets waarop we altijd
kunnen rekenen. Maar waarden zijn nooit een veilig bezit. Ze zijn een
opdracht. Een voortdurende aansporing tot actie.
Uitdagingen
In onze tijd sporen ze ons aan tot een krachtige stellingname tegen
terrorisme en mensensmokkel. Beide druisen op grove wijze in tegen onze
gedeelde principes van menselijke waardigheid en recht.
Dat geldt ook voor discriminatie en vreemdelingenhaat. We mogen daar nooit
in berusten. Het apart zetten van groepen - het uitsluiten van mensen - is
de eerste stap op weg naar een samenleving waarin angst en willekeur
regeren. Uitingen van discriminatie zijn daarom volstrekt uit den boze. Dat
vraagt niet alleen om het strikt handhaven van de rechtsregels. Maar ook om
het bevorderen van dialoog en bewustwording.
Dat is iets waarbij we ouders, onderwijs en 'civil society' hard nodig
hebben. Eén voorbeeld. In mijn land brengen vrijwilligers die in de Tweede
Wereldoorlog de ergste verschrikkingen hebben overleefd, samen met groepen
jonge nieuwkomers een bezoek aan het doorgangskamp Westerbork. Ze vertellen
over hun ervaringen. Beantwoorden vragen. Laten zien hoe groot het gevaar
van racisme en discriminatie is.
Zo leren jonge mensen dat Europa een levend mozaïek is van mensen, groepen
en volken.
Europa biedt plaats aan alle overtuigingen, religies en culturen. Pogingen
om hekken te zetten om de Europese identiteit maken Europa niet sterker,
maar zwakker. De kracht van Europa is altijd geweest: de vrije uitwisseling
van ideeën. Volgens de Poolse dichter Adam Zagajewski is het typerend voor
Europa dat het uitnodigt tot kritiek en zelfkritiek.
Waar dialoog opbloeit, verliezen onbegrip en wantrouwen terrein. Het is
juist die dialoog die de Raad van Europa op allerlei manieren heeft
gestimuleerd. Die dialoog heeft er in de afgelopen 15 jaar aan meegeholpen
dat historische scheidslijnen in Europa zijn vervallen.
Europese architectuur
Een belangrijk thema vandaag is de verhouding tussen Raad van Europa en
Europese Unie. Laten we nooit vergeten dat de Europese Unie in hoge mate
schatplichtig is aan Raad van Europa. De waarden en normen waarop de Unie
is gebaseerd, zijn voor een belangrijk deel bijeengebracht door de Raad, en
vastgelegd in het Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens en de
andere verdragen.
De Raad van Europa liep en loopt voorop in de bestendiging van Europese
waarden. De Europese Unie behoort zich daarvan bewust te zijn.
In 1993 - tijdens de eerste Top van de Raad van Europa - zei Europees
Commissaris Hans van den Broek dat de Unie tot het EVRM zou moeten
toetreden. De ratificatie van de Europese Grondwet door alle 25 lidstaten
maakt de weg daarvoor vrij. Ik hoop dat het snel zover zal zijn.
Als dit is geregeld, zullen de EU en haar lidstaten ook hun dagelijkse
praktische relatie tot de Raad van Europa moeten regelen. Alle 25 lidstaten
van de Unie hebben een dubbele verantwoordelijkheid; ze zijn evenzeer
lidstaten van de Raad van Europa. Met de 21 andere landen vormen wij één
Europees huis, zoals Michael Gorbatsjov het in Straatsburg in 1989 zo
treffend formuleerde.
Hoe kunnen Unie en Raad elkaar zo goed mogelijk versterken? Overlap van
activiteiten leidt niet tot betere resultaten.
Vandaar dat we - zoals we vandaag in onze slotverklaring vastleggen - onze
instrumenten en werkzaamheden daadwerkelijk op elkaar af moeten stemmen. De
Unie zou veel beter gebruik moeten maken van de instrumenten van de Raad
van Europa.
Daarom, Meneer de Voorzitter, ondersteun ik het voorstel van vanmorgen om
aan de Voorzitter van de Europese Raad te vragen ons verslag te doen van
zijn overwegingen ten aanzien de relatie tussen Europese Unie en Raad van
Europa.
Geen competitie, maar samenwerking is de weg om de uitdagingen waar we voor
staan succesvol aan te gaan.
De kracht van de Raad van Europa zit in de grote juridische ervaring en
expertise. Ik denk aan de expertise van het secretariaat en de
gespecialiseerde organen als het Congres van Lokale Overheden, het
Committee on the Prevention of Torture, the European Commission against
Racism and Intolerance, de Venice Commission en de Commissioner for Human
Rights.
Ik denk ook aan de Parlementaire Assemblee, die van grote waarde is voor de
vorming van gemeenschappelijke visies en een democratische attitude.
Nederland is er trots op dat dit orgaan nu door een landgenoot wordt
voorgezeten: René van der Linden.
Al deze organen verschaffen de Raad een goede uitgangsbasis voor het debat
over de samenwerking tussen organisaties binnen de Europese architectuur.
Investeren in de toekomst van de Raad
We hebben een Raad van Europa nodig die vanuit de kernwaarden van de
democratische rechtsstaat bruggen slaat naar acties. Zijn wij bereid te
werken aan versterking van onze rechtsstaat, democratie, sociale cohesie en
civil societies?
De Raad staat open voor elk Europees land dat bereid is de rechten en
plichten te vervullen die aan toetreding zijn verbonden. Na toetreding
dienen landen die rechten en plichten te blijven respecteren in hun
binnenlandse beleid en in de onderlinge relaties. Dat vereist streng
toezicht en een open debat. Zijn we bereid daaraan bij te dragen?
We hebben een Raad van Europa nodig die zich focust op zijn
kernactiviteiten - mensenrechten, democratie en rechtsstaat - maar die
tegelijkertijd zijn unieke rol als pan-Europese ontmoetingsplek ten volle
benut. Zijn wij werkelijk bereid ons te beperken tot de essentialia van de
Raad en daar de benodigde middelen voor ter beschikking te stellen? Zijn
wij bereid te luisteren naar de essentiële boodschappen binnen de Raad?
We hebben een Raad van Europa nodig met een Hof dat recht en gerechtigheid
waarborgt. Het Hof staat op een tweesprong, zoals President Wildhaber ons
duidelijk heeft gemaakt. We beseffen dat de absorptiecapaciteit van het Hof
limieten kent. Maar we zullen wegen moeten vinden om het Hof in staat te
stellen zijn taken uit te voeren. Aan de hand van de recente audit-
rapporten zal mijn regering zoeken naar mogelijke antwoorden en
oplossingen.
We zijn het eens met President Wildhaber dat de Groep van Wijzen waarvan
melding wordt gemaakt in onze slotdocumenten, zo snel mogelijk met haar
werk zou moeten beginnen. En we zijn het ook eens met minister-president
Karamanlis dat de voormalige President van het Hof in Luxemburg, Iglesias,
de aangewezen persoon lijkt om deze Groep voor te zitten.
Het waarborgen van toegang tot het Hof en het waarborgen dat de
beslissingen van het Hof worden gerespecteerd, hebben een prijs. Zijn we
bereid die prijs te betalen?
Deze vragen mogen we niet ontlopen. Deze Top moet bijdragen aan het vinden
van antwoorden.
In onze Verklaring van vandaag staat het heel duidelijk: 'the Council of
Europe shall pursue its core objective of preserving and promoting human
rights, democracy and the rule of law. All its activities must contribute
to this fundamental objective."
Nederland wil samen met andere landen de lijn van vrijheid, vrede en
verzoening dóórtrekken naar de toekomst. Daartoe zijn we bereid te
investeren in een effectieve Raad van Europa. Een sterke organisatie van
waarden, normen en acties.
Ministerie van Algemene Zaken