Willem Witsen
Kunstenaar met liefde voor de verstilde stad
24 mei 2005
---
Ulli Fischer
Als geen andere kunstenaar heeft Willem Witsen (1860 -1923) de liefde
voor Amsterdam in zijn werk vastgelegd. Liefst deed hij dat in de uren
dat er weinig mensen op straat waren. Hij wandelde door de stad of
voer met een boot door de grachten. Verstilde stadsgezichten, ernstig,
mistig en sereen zijn het resultaat. Witsen en zijn vriendenkring
staan bekend als de `Tachtigers'. Ze wilden de kunst vernieuwen.
Regentengeslacht
"Gevels als geschiedenisboeken, waar je levens van hele generaties uit
kunt lezen die schijnen weggezonken in de glanzende diepte!" Schreef
Willem Witsen eind 1887 aan een vriend over zijn geboortestad
Amsterdam. Witsen kwam ter wereld als jongste zoon van zes kinderen,
telg uit een voornaam geslacht van regenten en succesvolle handelaren.
Contacten in de hoogste kringen hoorden erbij. Voorvader Nicolaas
Maas, burgemeester van Amsterdam en gewaardeerd wetenschapper, was
goed bevriend met de Russische tsaar Peter de Grote.
Volksbuurten
De liefde voor Amsterdam ging diep, daarbij was Willem Witsen niet
zozeer geïnteresseerd in de grachtengordel. Vooral de oude binnenstad
en de volksbuurten kregen zijn aandacht. Over de Oudezijds
Achterburgwal schreef hij in 1887: "Er is een buurtje bij de
Zeedijk... een brok huizen en lucht en vuil water, dat water dat je
zoo veel zou kunnen vertellen...". De luchten van Amsterdam, de sfeer
op momenten dat de straten en grachten er verlaten bijlagen. Juist dat
zocht hij op om uit te beelden in schilderijen en etsen.
Gevels langs de Oude Waal aan de voet van de Montelbaanstoren.
Voorstelling in spiegelbeeld. Ets van Willem Witsen 1923.
Gevels langs de Oude Waal aan de voet van de Montelbaanstoren.
Voorstelling in spiegelbeeld. Ets van Willem Witsen 1923.
Talent
Witsen was een gedreven en hardwerkende kunstenaar. Achter zijn
donkere, soms ondoorgrondelijke ogen brandde een vuur. Hij werkte
tergend langzaam en had daar zelf last van. De afbeeldingen van
Amsterdamse panden kloppen wel nauwkeurig. Levenslang was hij onzeker
over zijn talent. Hij kreeg niet de erkenning van de kunstkritiek die
hij in deze eeuw wel krijgt. Van de verkoop van zijn werk kon Witsen
nauwelijks rondkomen. Voor een deel kwam dat door zijn uitbundige
levensstijl, waarvan hij anderen graag liet meegenieten.
Levensstijl
Vrienden kwamen bij hem inwonen, mochten mee op reis en verbouwden
zijn donkere kamer tot wijnopslag. Willem Kloos, vriend en dichter met
een alcoholprobleem, werd jarenlang financieel en emotioneel gesteund.
Als het geld op was, werd Witsen vaak gered door een `lening' van zijn
vader. Later schilderde hij portretten om zijn inkomen te verbeteren
en verre reizen te financieren. Met zijn tweede vrouwe Marie
Witsen-Schorr bezocht hij ondermeer Italië, de Verenigde Staten en
Nederlands-Indië. Marie was zijn muze en grote liefde. Daarvoor was
hij negen jaar getrouwd met Betsy van Vloten. Ze kregen samen drie
zoons.
Tachtigers
Witsen was het middelpunt van een vriendenkring van schrijvers en
kunstenaars die elkaar ontmoeten in zijn woonhuis/atelier aan het
Oosterpark in Amsterdam. Ze worden gerekend tot de Tachtigers. Een
beweging rond 1885 die de kunst wilde vernieuwen. Individuele emoties
stonden daarbij centraal. Bekende figuren uit de vriendenkring waren
verder dichter Albert Verwey, schrijver Frederik van Eden, schilders
Jan Veth, Jacobus van Looy en de fotograaf/schilder Georg Breitner.
Breitner en Witsen liggen samen met hun vrouwen begraven in één graf
op de Nieuwe Ooster Begraafplaats.
Atelier Willem Witsen Oosterpark 82. Foto J.M. Roís 1967.
Atelier Willem Witsen Oosterpark 82. Foto J.M. Roís 1967.
Willem Witsenhuis
Het Witsenhuis aan het Oosterpark is bij testament vermaakt aan de
Nederlandse staat. Het atelier van de kunstenaar op de eerste
verdieping is een museum. De andere vertrekken staan gratis ter
beschikking aan aanstormend schrijverstalent. Als eerste bewoner met
haar gezin schreef Marga Minco er haar kroniek `Het Bittere Kruid'.
Thomas Rosenboom voltooide er zijn roman `Gewassen vlees'.
Het Witsenhuis is beperkt toegankelijk voor publiek. Bezoeken kunnen
schriftelijk worden aangevraagd bij het Willem Witsenhuis, Oosterpark
82, 1092 AV Amsterdam.
Op deze pagina
Regentengeslacht
Volksbuurten
Talent
Levensstijl
Tachtigers
Willem Witsenhuis
Gemeente Amsterdam