Week 29, 22 juli 2005
Tussen de stadsmuren van Deventer
Middeleeuwse landaanwinningswerken teruggevonden
In de afgelopen anderhalve week hebben archeologen van de gemeente
Deventer een onderzoek uitgevoerd aan de voet van het Bergkwartier aan
Achter de Muren Zandpoort. Dit is het laagste deel van het
Bergkwartier en in de late Middeleeuwen de locatie van de dubbele
stadsmuur en de imposante Zandpoort. Het onderzoek heeft als doel
voorafgaand aan bouwwerkzaamheden de ouderdom en opbouw van dit
bijzondere gebied vast te stellen. Inmiddels zijn de eerste delen van
vroeg-14^de-eeuwse landaanwinningswerken, gemaakt van eiken palen,
rijshout, puin en misbaksels uit de middeleeuwse baksteenbakkerijen,
gevonden. Deze lagen minstens tot op 4,5 meter onder het huidige
straatniveau.
Historisch is bekend dat rond 1250 de eerste stadsmuur om Deventer,
inclusief het Bergkwartier, wordt aangelegd. Het water op de latere
centrale marktplaats van de stad, de Brink, wordt gedempt en in de
monding van de Brink wordt een grote plaat zand gestort. Daarop wordt
de Binnen Zandpoort gebouwd. De tweede stadsmuur en de Buiten
Zandpoort zijn rond 1350 voltooid. Dit moet een enorme investering in
de militaire infrastructuur van de stad zijn geweest.
De archeologen hebben in de eerste fase een 4,5 meter diepe
opgravingsput aangelegd. Hieruit is een aantal boeiende gegevens met
betrekking tot de landaanwinning en de voorbereiding van de bouw van
de stadsmuur tevoorschijn gekomen. De originele oever van de IJssel
ligt op een diepte van 5,5 meter onder maaiveld. Op de bodem van de
dertiende-eeuwse van de IJssel zijn enorme ophogingspakketten gestort.
Deze zijn niet zomaar los in de rivier gekiept maar zeer zorgvuldig
aangebracht. Lagen zand en klei zijn afgewisseld met zwaar steenpuin
en vlotten of bossen van rijshout en dikke takken. Dit geheel wordt op
de plaats gehouden door dikke eiken stammen die in de oever van de
IJssel waren ingeslagen. Met deze âcaisson-techniekâ is minstens
dertig tot veertig meter land gewonnen. In de periode 1300-1375 is zo
minimaal 4,5 meter grond opgebracht. Opmerkelijk is dat veel
misbaksels uit de Deventer steenbakkerijen zijn gebruikt, zoals
versmolten dakpannen en bakstenen.
Op twee plaatsen in de 4,5 meter dikke ophoging zijn niveaus van
middeleeuwse straten gevonden. De vroegste straat is een soort
modderpad tussen de stadsmuren. Op dit pad zijn zaken als munten,
gespjes en stukken schoen verloren. Het pad is maar kort in gebruik
geweest.
Op dertig centimeter onder het huidige straatniveau is de staat van
rond 1375 teruggevonden. Dit was een fraaie straat, gemaakt van kleine
rolkeien afgewisseld door lange banen van platte keien. Deze straat
lag in de âmilitaire zoneâ tussen de stadsmuren. De gewone Deventenaar
mocht hier niet komen. âs Nachts werd deze zone bewaakt met
bloedhonden.
Wanneer de binnenste stadsmuur wordt afgebroken is onduidelijk. In elk
geval is de buitenste stadsmuur na 1600 militair niet meer van nut en
wordt de zone âachter de murenâ volgebouwd met kleine woningen en
pakhuizen. De Binnen Zandpoort wordt rond 1600 al gesloopt. De Buiten
Zandpoort wordt in 1591, tijdens de Tachtigjrige Oorlog, door de
troepen van Prins Maurits in puin geschoten. De imposante poort met
hoge torenspits, ooit groter en fraaier dan de Zwolse Sassenpoort, is
niet meer opgebouwd. De huizen langs de muur verdwijnen in 1859 om
plaats te maken voor een fraai herenhuis, waarin nu restaurant
Koh-I-Noor is gevestigd. De zijmuren van dit restaurant bevatten nog
delen van de middeleeuwse poort.
In 1932 wordt een bijna complete middeleeuwse gevelrij weggebroken om
plaats temaken voor het tweerichtings-autoverkeer; zo ontstaat de
huidige brede Zandpoort.
In februari 1945 missen veel bommen van het geallieerde bombardement
op de Wilhelminabrug hun doel en ontploffen in het Bergkwartier. Deze
bommen richten grote schade aan. Veel huizen worden verwoest en nooit
meer opgebouwd. Hiervan zijn langs de Rijkmanstraat en achter de
Zandpoort de gaten in de gevelrij nog te zien. Het heeft tot 2005
moeten duren voordat de middeleeuwse gevellijn op deze plaats wordt
hersteld.
De archeologen zullen nog enkele dagen bezig zijn met het vastleggen
van de middeleeuwse overblijfselen. De opgraving is te vinden achter
restaurant Koh-I-Noor. Vanaf de straat zijn de werkzaamheden goed te
volgen.
Het onderzoek is mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van
de Provincie Overijssel, Bouwbedrijf De Combi en Architectenbureau
Ghijssen.
Publicatiedatum: 22-7-2005
© 2004 Gemeente Deventer Laatste wijziging vrijdag 22 juli 2005
Gemeente Deventer